Morgunblaðið - 14.07.1996, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
MIIMIMIINIGAR
SUNNUDAGUR 14. JÚLÍ1996 31
sagnahöfundurinn Einar Kristjánsson
frá Hermundarfelli gat vel brugðið
fyrir sig kveðskap í bundnu máli. Það
voru einkum afmæliskvæði tileinkuð
vinum og frændum, en einnig orti
hann hagleg kvæði sem hann notaði
í leikþætti sem hann samdi mönnum
til skemmtunar. Þetta var að sjálf-
sögðu gerólíkt mínum atómkveðskap
og allt með mjög hefðbundnum og
þjóðlegum blæ, enda var hann hveij-
um manni hagmæltari. Snjallari menn
í vísnagerð, þar sem kímnigáfan nýt-
ur sín til fulls, voru og eru vandfundn-
ir.
Ég hef enga tölu á því hversu öft
við hjónin erum búin að njóta
skemmtilegra samverustunda með
þeim Einari og Guðrúnu á Akureyri,
en oft greip Einar á slíkum stundum
í tvöfalda harmóníku sem hann var
sérfræðingur í að spila á, enda hafði
hann meðhöndlað slíkt hljóðfæri á
baðstofuböllum í Þistilfirði, þegar
hann var ungur að árum, en í Þistil-
firði hafði hann fyrst litið ljós þessa
heims 1911. Hann hóf þetta gamla
danshljóðfæri, sem hljómað hafði í
margri lágreistri baðstofu þessa lands
á fyrri tíð, til virðingar á ný og leyfði
okkur að heyra þá dillandi tóna sem
heillað höfðu unga fólkið þá ekki síð-
ur kröftuglega en ærandi hávaði raf-
tóna nútímans, og þó líklega mun
stórkostlegar, þótt engin væri ljósa-
tæknin og lágt væri til veggja, því
fjörið var mikið og hjartanlegt, en
laust við æði. Einar lék þessi lög inn
á hljómplötu ásamt þingeyska fiðlar-
anum Garðari í Lautum, og var það
held ég Svavar Gests sem gaf plötuna
út. Enginn lét sér víst detta í hug
að veruleg sala yrði í slíku fornaldar-
fyrirbæri dansmúsíkur á íslandi, en
menn voru varla búnir að snúa sér
við þegar platan var uppseld.
Einar frá Hermundarfelli var
reyndar á þeim tíma orðinn frægur
um aHt land, ekki svo mjög fyrir
smásögur sínar, því fáir verða frægir
fyrir slíkt, heldur fyrir ágæt erindi
sem hann hafði flutt í Ríkisútvarpið.
Hann hafði síðan fasta þætti hjá út-
varpinu í mörg ár undir heitinu Mér
eru fornu minnin kær og urðu þeir
þættir svo vinsælir að samkvæmt
könnun sem fram fór, þegar hann
hafði í áraijöld glatt landsmenn með
þáttum þeim, var meira hlustað á þá
en allt annað í útvarpinu fyrir utan
fréttir. En þá brá svo við, að þættim-
ir voru lagðir niður, því ráðamenn
útvarpsins vildu breyta til. Ég veit
að hann tók það mjög nærri sér og
skildi það ekki. Ég skildi það ekki
heldur. Ekkert kom í staðinn sem
jafnaðist á við þessa þætti sem opn-
uðu þjóðinni svið sögu hennar og
bókmennta, voru vel fluttir og á góðri
íslensku og svo alþýðlegir að þeir
náðu til alls almennings.
Ef til vill sýnir þessi samtíningur
minn hversu geysilega fjölhæfur hann
var, maður af þeirri kynslóð sem átti
ekki endilega kost langskólámenntun-
ar, þótt gáfur væru nógar, en hafði
sig áfram af menntalögun, til dæmis
gegnum héraðsskólana, sem þá voru
risnir, en það var einmitt menntun
Einars frá Hermundarfelli, að hann
hafði stundað nám í Reykholtsskóla
og bændaskólanum á Hvanneyri.
Hann hafði eftir það verið bóndi um
hríð (líkt og skáldbróðir hans Kristján
frá Djúpalæk), en síðan gerðist hann
húsvörður í bamaskólanum á Akur-
eyri. Það var einmitt hans aðalstarf,
þegar ég kynntist honum á þann ein-
kennilega hátt og óvænta sem frá
greinir í upphafi þessara kveðjuorða.
Én skömmu eftir að við kynntumst
hóf hann að skrifa æviminningar sínar
og koma út heildarsafni ritverka sinna,
enda var hann þá laus við húsvarðar-
starfíð. Um helstu skáldskaparverk
, hans, smásögumar sem ekki hvað síst
bera vitni um einstaka kímnigáfu hans,
er ekki rúm til að fjalla í þessum fáu
orðum, en það er trúa mín, að þegar
' upp rís íslenskur bókmenntafræðingur
sem skynjar og skilur smásagnagerð,
þá verði smásögur Einars frá Her-
mundarfelli tilefni verðugrar bók-
menntalegrar umíjöllunar.
Ég sé hann fyrir mér, glettinn,
gáfaðan, en umfram allt dreyminn
með litlu hannóníkuna milli fíngra sér.
Jón Óskar.
Tvennt kemur mér fyrst í hug þeg-
ar kvaddur er Einar Kristjánsson frá
Hemiundarfelli; glaðværðin og gest-
risnin sem ég naut í ranni hans og
Guðrúnar á Akureyri á unglingsárum
og spruttu af skaplyndi og lífsviðhorfi
húsráðenda. Þangað norður flýgur um
þessar mundir þakklátur hugur þeirra
sem rifja nú að gefnu tilefni upp marg-
ar glaðar stundir sem þeir áttu með
þeim hjónum og heimilisfólki þeirra
meðan ævisól húsbóndans skein hvað
skærast.
Skin hennar var mjög tekið að dap-
rast síðustu misserin og hefur honum
því eflaust verið hvíldin góð, enda
hafði hann lifað langa ævi, margt
reynt og margs notið, en þess þó senni-
lega mest að eiga góða að og vera
þannig gerðut' að vilja fremur lifa sér
og öðmm til skemmtunar en leiðinda
ef þess var nokkur kostur að létta sér
með því lífsbaráttuna. Hæfíleikum
Einars til að gleðja samferðafólk sitt
með eðlislægum og skapandi gáfum
sem mögnuðu hver aðra í ákjósanleg-
um hlutföllum kynntust þeir auðvitað
best sem höfðu persónuleg kynni af
honum. En það gerðu líka með öðrum
hætti lesendur hans og útvarpshlust-
endur, því að eftir að einyrkinn úr
Þistilfírði fluttist á mölina og fór að
dunda við smásagnagerð út úr at-
vinnuleysi varð hann þjóðkunnur mað-
ur fyrir ritverk sín og síðar útvarps-
þætti. Bæði í verkum og viðkynningu
sannaðist þó á Einari eins og fleirum
sem léð er náðargáfa kímninnar að
hún er einungis hin hliðin á alvörunni
og stutt í kvikuna undir niðri.
Þótt sumir leikþættir hans og önnur
skemmtiskrif séu of stað- og tíma-
bundin til langlífís gegnir öðru máli
um sitthvað sem úr penna hans flaut
og dýpra ristir. Til eru eftir hann kvæði
og söngtextar með ljóðrænum
tregablæ sem áreiðanlega eiga vin-
sældir sínar ekki síst því að þakka hve
tilfínningin í þeim er ekta og hve Ein-
ari var létt um að yrkja án þess að
bragur hans bæri merki mikillar
áreynslu. Og bestu sögur hans eru
annað og meira en skemmtilestur.
Þótt húmorinn sé formerki þeirra
margra liggur viða fískur undir steini
eins og löngum hefur þótt fara vel á
í góðri smásögu. Einmitt kímninnar
vegna er hæðniblandin ádeila þeirra
miklu fremur ísmeygileg en köld og
miskunnarlaus og vopn höfundarins
vel til þess fallin að leiða í ljós brest-
ina og veiku blettina í fari manns og
samfélags sem urðu honum einatt að
yrkisefni. Í hugskoti og hjarta Iesand-
ans skilja sögur Einars ýmist eftir
undrun yfír broslegum atvikum lífsins
og duttlungum tilverunnar eða sam-
kennd með þeim sem eiga undir högg
að sækja, stundum hvort tveggja í
senn. Og séu smásögur „stuttar og
samþjappaðar svipmyndir úr lífinu",
sem ekki er vitlausari skilgreining en
hver önnur, þá veit ég skemmtilegt
dæmi þess hve góður myndasmiður
Einar Kristjánsson var.
„Blóm afþökkuð" heitir ein af bók-
um hans og var smábók Menningar-
sjóðs 1965. Úr henni las ég í útvarp
söguna „Kona af Snæfjallaströnd"
stuttu eftir að bókin kom út. Sama
kvöld hringdi til mín hlustandi sem
stóð á því fastar en fótunum að hann
þekkti konuna sem þar segir frá með
nafni og vildi fá það staðfest að sagan
væri um hana. Ég taldi það af ýmsum
ástæðum ólíklegt og fékk það seinna
staðfest hjá höfundinum. En ekkert
dugðu andmæli mín, þótt ég segðist
þekkja hann vel persónulega, og sá
sem hringdi var vissari í sinni sök en
nokkru sinni fyrr þegar við slitum tal-
inu. Þetta kitlaði Einar sem fannst
hann óneitanlega hafa fengið þama
sönnun fyrir því að sér hefði tekist
að draga upp óvenju raunsanna mann-
lífsmynd og heppnast hin listræna
blekking til fullrar hlítar.
En þótt sögur hans sem nokkrar
eiga með ágætum heima í úrvali ís-
lenskra smásagna séu mörgum kunnar
var Einar ekki síður þekktur og vin-
sæll fyrir landfleygar stökur sínar, létt-
ar, hnyttnar og vel kveðnar, einatt
ortar af tilefnum sem gáfu honum
færi á að láta njóta sín þann óborgan-
lega spaugara sem í honum bjó, en
aðrar sprottnar úr tilfinningalífínu án
þess að þurfa skýringa við. I þeim var
oft alvarlegri tónn og þar gat skáld-
skapur Einars í fjórum línum notið sín
óháður stund og stað. Um sumar stök-
ur hans þykir mér vænst af öllu sem
hann festi á blað, enda hafa þær yljað
mörgum urn hjartarætur og verið eftir-
sóttar af vísnavinum og vísnasöfnur-
um. Einn þeirra var Sigurður frá
Haukagili, en þeir Einar höfðu ungir
kynnst í Reykholti og ræktu löngum
vináttu og vísnakynni. Slíkt heldur
eldinum lifandi, og ekki glæddi það
logann minnst að á Akureyri var Éin-
ar í áratugi samtíða öðrum skáldum
sem áttu ýmislegt saman að sælda.
Nánastir honum úr þeirra hópi vegna
ýmissa aðstæðna og eðlisskyldleika
voru Rósberg G. Snædal, Heiðrekur
Guðmundsson og Kristján frá Djúpa-
læk - hnyttnir menn og afburða vel
hagmæltir sem skiptust oft á misjafn-
lega fóstum skotum eða lögðu í púkk,
enda spaugarar miklir og uppáfínn-
ingasamir þegar sá gállinn var á þeim,
og æði margar eru þær vísur sem
voru sameigin þeirra eða Pétur og
Páll kenna þeim til skiptis.
Ég var anda þessa samfélags býsna
vel kunnugur þegar ég var að tánast
upp á Akureyri á sjötta áratugnum
og aðeins fram á þann sjöunda og á
það að þakka vináttu minni við Ott-
ar, næstelsta son Einars og Guðrún-
ar, sem haidist hefur röska fjóra ára-
tugi og rofnar varla úr þessu. Við
kynntumst fyrst að marki í lands-
prófsdeild gagnfræðaskólans og
fylgdumst síðan að til stúdentsprófs
í MA og reyndar suður að því loknu.
Fyrir bragðið urðu bæði ég og fleiri
skólabræður og vinir Óttars eins og
gráir kettir á heimili hans á neðstu
hæð Barnaskólans á Akureyri þar
sem Einar var þá húsvörður og hann
og Guðrún tóku öllum sem að garði
bar opnum örmum, héldu þá vel í
mat og drykk og voru heldur ekki
spör á andlegar veitingar og vingjarn-
legt viðmót hvemig sem á stóð.
Á unglingsárum höfðum við sem
þessa nutum ekki áhyggjur af því
hvern tíma, fé og fyrirhöfn þetta kost-
aði húsráðendur, en eftir á að hyggja
hlýtur að hafa munað um minna og
ekki seinna vænna að þakka allt at-
lætið og öriætið í Bamaskólanum.
Þaðan var ekki langt í hina skólana
og auðvelt að skjótast þangað í löngu
frímínútunum, yfír Barnaskólatúnið
upp á næsta skólastig, en upp Skóla-
stíg og suður Laugagötu, Möðruvalla-
stræti eð_a Eyrarlandsveg í mennta-
skólann. í eldhúsinu hjá Guðrúnu var
alltaf heitt á könnunni, enda þáði þar
margur bita og sopa dögum oftar -
í frímínútum og utan þeirra - þ.á m.
sumir kennarar barnaskólans sjálfs.
Húsvörðurinn var þá oft á næstu grös-
um og lét ekki hjá líða að glettast
við gestina, stundum af engu minni
galsa en unglingunum var eiginlegur.
Þótt hann væri hvorki mikill að vallar-
sýn né andlitsdrættir hans minntu á
gleðigrímu í fljótu bragði fór áreiðan-
lega flestum svo við nánari kynni að
á þeim lyftist brúnin við að mæta
honum líkt ög gerist um gamanleik-
ara sem þurfa ekki annað en birtast
á sviðinu til að koma öllum í gott
skap. Og þegar heimiliskettimir
kvöddu með nýjustu stökuna eða
brandarann í nesti heyrðu þeir enn
smitandi hlátur húsfreyjunnar iangt
út á stétt.
Oft minnti heimilið í Barnaskól-
anum mest á einhvers konar umferð-
armiðstöð þangað sem einn kom þeg-
ar annar fór. Þangað komu skyld-
menni, vinir og sveitungar húsráð-
enda og aðrir gestir að sunnan og
austan og vinir og skólasystkin barn-
anna sem voru á öllum aldri, Aggi
tveimur árum eldri en Óttar og líka
vinur okkar og vinnufélagi á sumrum,
Bekka og Hildigunnur stútungsstelp-
ur og Einar enn í smekkbuxum. Og
fulltrúi elstu kynslóðarinnar var svo
Kristján, faðir Einars, með útvarpið
sitt og koffortið í kompunni inn af
herbergi eldri bræðranna.
Margt sem gerðist á þessu góða
heimili meðan ég þekkti þar best til
á ekki erindi til annarra og getur
ekki skemmt öðrum en þeim sem þá
voru þar tíðastir gestir, enda ástæðu-
laust að tjúfa friðhelgi einkalifsins
og svipta hulunni af öllum launhelg-
um æskunnar. En svo að nefnt sé
aðeins eitt dæmi gleymist sjálfsagt
viðstöddum seint kátínan á tvítugsaf-
mæli Óttars þegar hálft kvöldið fór í
að rífa utan af afmælisgjöfínni sem
faðir hans og e.t.v. fleiri höfðu pakk-
að inn í hvern kassann og bréfíð á
fætur öðru og bundið þrælslega utan
um með ótal rembihnútum. Ysti kass-
inn gat vel verið utan af kæliskáp
eða þvottavél, en þegar afmælisbarn-
ið var að niðurlotum komið hrundu
loks úr þeim innsta nýútkomnar rit-
gerðir Þórbergs Þórðarsonar í tveimur
bindum. Þannig var unnt að verða
sér úti um ódýra skemmtun með dá-
litlum húmor og hugmyndaflugi sem
í bland við margt annað gerir æskuár-
in engu öðru æviskeiði lík.
Yfír og allt um kring svífur svo í
minningunni söngur ungra og aldinna
og tónar gítars og harmóniku sem
þeir Barnaskólafeðgar gátu allir þan-
ið af list og tilfinningu, enda Einar
vel kunnur fyrir harmónikuleik sinn
í útvarp og á mannamótum. Auðvelt
er líka kunnugum að sjá fyrir sér
bakvið árin Grétar við píanóið, Gísla
með munnhörpuna og Agga með tón-
kvíslina á lofti meðan fjórði maður
reynir við háa c-ið í „Söng feijumann-
anna á Volgu“. Seinna tók litli dreng-
urinn á heimilinu gítarinn enn fastari
tökum en elsti bróðirinn og systur
þeirra, en öll erfðu börn þeirra Einars
og Guðrúnar margar bestu gáfur og
eigindir foreldra sinna, þ. á m. létt-
lyndið og listhneigðina í tónlist og
skáldskap. Óttar er t.d. einhver snjall-
asti vísnasmiður sem nú bregður fyr-
ir sig ferskeyttum brag, þótt fáir njóti
þess sem skyldi vegna meðfæddrar
hlédrægni hans.
Þeir eru áreiðanlega margir sem
hugsa nú með þökk og hlýju þeli til
Guðrúnar Kristjánsdóttur í minningu
Einars bónda hennar og senda henni,
börnum þeirra og öðrum ástvinum
samúðarkveðjur um mislangan veg.
Sjóði góðra minninga eyða mölurinn
og ryðið seint. Þó að vafalaust séu
til mörg dramatískari verk en „Bjarg-
ið“ eftir Sigurð Heiðdal sem fjalla-
bæjafólk lék í stofunni í Dal á útmán-
uðum 1937 varð það fleirum gæfu-
vegur en Gunnu í Holti og Einari frá
Hermundarfelli, sem þá fóru með
hlutverk elskendanna, að þau skyldu
setja upp hringana í alvöru áður en
tjaldið féll og taka þá ekki ofan eftir
það.
Hjörtur Pálsson.
Til sölu
Til sölu er Hótel Hvolsvöllur. Hótelið er miðsvæðis á Suðurlandi í um 100
km fjarlægð frá Reykjavík. 27 gistiherbergi. Möguleiki á makaskiptum. Verð
og nánari upplýsingar á skrif stofu Lögmanna Suðurlandi í síma 482 2988.
Lögmenn Suðurlandi,
Austurvegi 3, Selfossi,
sími 482 2988.
Það er leikur að leigja
með aðstoð Leiaulistans - oa bér að kostnaðarlausu!
Einungis eitt símtal og íbúðin er komin á skrá hjá Leigulistanum og þar með ert þú kominn í
samband við fjölda leigjenda - einfaldara getur það ekki verið.
Sýnishorn úr leigulista
Stœ Hetb ö m2 Letga kr/mán M/án Húsq. leg. húsn. S P.nr. aösetnlng Helmlllsfang Afhendlng/ lelgutíml Naln Sími Lýsing eignar
) 8 7.000 ón blokk 109 Jörfabakki laust/ltl Nemi hetst neiD með sar
1 12 12.000 ath blokk 105 Kleppsv., ris laust/ltl b(arí Itlð ura« súö teopt.
1 16 '6.000 ath. 3þý!i 101 Sólvallagafa laust/1 ár til < Þeykiaust. sér Irng. herti ♦
1 17 13.300 án 3 býli 107 Hjaröarhagi 5/1-31 /8 tila HerD m/aögang oö baöi
1 20 17 000 án 2 býli 104 Langholtsv.,.kj laus/samk kvenlólk.séf inng búr sem
2 46 30.000 án blokk 101 KlaDbarstígur ■ laus/lti Ný toúö 6 4 haeö. 1 svl\ st
2 50 31.000 ath. 1 býli 220 Fagrahvamm l/2.scmk. séi 'nng l svh. stora eidhi
2 65 35.000 ath blokk 111 Vesturberg. 4t 4/2-1/996 Reykioust. 1 svrí stola. elc
2 75 40.000 án 2 býli 108 Brekkugeröi 1/3 1 ár a.rr Fjötskyldufðik. 1 stó- svh. r
2 80 42.000 án 2 býll 200 Þinghólsbraut ftjótl/ltl 1 svh. stór stnfo baðnerb
2 90 40.000 án raöhú 210 Þernunes laust.ltl stór sfolc 1 svti geymsrc.
3 60 35.000 með blckk 112 Vegghamrar laus.6 mán )c reykloust. reglusanr góði
3 60 40.000 án 2 býli 105 Gunnarsbraut laus/ltl 2 herce'gi. eltl liriö hetb s
3 77 38.000 án 2 býli 105 Hcfteigur. jarö l/3,samk. Reyktaust/raglusQm’.stotc
3 80 40.000 án blokk 104 Ljósheimar 14/l.samk. 2 svh. stola. eldhus. baöh
4 70 30 000 án 2 bý1i 190 Suöurgata Itl 3 svh, stota bvottah og e
4 70 43 000 ath. 3 býli 105 Eskihiiö. ris 1/2.1« ' 1 Iftiö svh. m/Þakgiugga.
4 92 45 000 án 6 býti 101 Laugavegur laus/itt 3 svh dola e«huv Daöh
4 100 40 000 án blokk 105 Kleppsvegur fl|Ótl./ltl stigog.Þvotlur. stotc txy/
4 100 45 000 án blokk 109 MariuOakki 15/4/1« 3 svh slola ekjhus. baöt>
4 H8 50 000 án blokk 112 Gullengl, |aröt lous.ltl GkBnylt.opÆ teiksvcitíN. t
1 Oýlí 220 samk Meö 4 herb 210 Garöabœ samk./l-2 ár Blskúr. húsgógn 3 svh. sto
1 Dýli 297 100 000 án 8 herb 108 Safamýri 1/8/96.1«. Entýi 6 3 hœöum m gai
cönú 165 70.000 ön 6 herb 109 Fífusel laus/i sölu vaskahús og geymsla 1 kj
aönú 230 78 000 án 5 herb 170 Vlkurstönd samkl./ltl. Lll Roðh á premur hCBÖum.*
Notaðu tækifærið og skráðu íbúðina áður en hún losnar og komdu
þannig í veg fyrir leigulausan tíma.
EIGULISTINN
LEIGUMIÐLUN
Skráning í síma
511-1600
Skipholti 50B, 105 Reykjavík