Morgunblaðið - 21.07.1996, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 21. JÚLÍ 1996 11
Er hávaði
banvænn?
þeim tilgangi að fjölga strætis-
vagnafarþegum.
Hlíðarfótur fellur út
En kemur til greina að tak-
marka eða banna umferð hávaða-
samra flutningabíla um þær íbúð-
argötur þar sem hávaðamengun
er verst? „Það er mjög erfitt því
þetta eru lífæðar atvinnulífsins,“
sagði Guðrún. „Við hefðum viljað
beina umferðinni meira í útjaðar
byggðarinnar frekar en að leggja
svona mikla áherslu á Miklu-
brautina.“
Guðrún segir að samkvæmt
aðalskipulagi hefði átt að beina
umferð af Miklubraut á Hlíðarfót,
framhjá Öskjuhlíð, og um Foss-
vogsdal. „Af umhverfisástæðum
viljum við ekki byggja Fossvogs-
braut og ætlum að fella Hlíðarfót
út úr aðalskipulagi.“ Guðrún seg-
ir að í borgum nágrannalanda sé
verið að kanna hvort setja eigi
þungaflutningabílum tímatak-
mörk, til dæmis að ekki megi aka
um tilteknar götur á nóttinni og 1
raska þannig ró íbúanna.
En finnst Guðrúnu koma til
greina að bæta tjón eigenda
þeirra íbúða sem falla í verði
vegna umferðarhávaða?
„Þetta er lögfræðilegt atriði,"
svarar Guðrún. „Er það borgin
sem veldur þessari miklu umferð?
Miklabrautin er til dæmis þjóð-
vegur í þéttbýli og ríkið leggur
hana ekki bara fyrir borgarbúa
heldur alla landsmenn. Það er
lögfræðilegt atriði hver ber á
þessu ábyrgð. Er það fólkið sjálft
sem ekur mikið, borgin eða þjóðin
almennt? Ég hallast að því að
þetta sé sameiginlegt vandamál
þjóðarinnar.“
Guðrún sagði að skipulagsyfir-
völd í borgum nágrannalanda
væru að fást við þetta sama
vandamál. Þar væri litið svo á að
bílaumferð sé sameiginlegt
vandamál og ekki hægt að kenna
neinum einum um.
En hvað um skipulagsá-
kvarðanir, til dæmis að loka fyrir
umferð af Meistaravöllum vestur
Hringbraut eða loka Eskihlíð til
vesturs? Hvort tveggja olli íbúum
við aðrar götur auknu ónæði.
„Það eru mörg ár síðan þetta
var gert og ég reikna með að það
hafi verið skoðað þá,“ sagði Guð-
rún. „Mér finnst dálítið hæpið að
loka götum því við vitum að um-
ferðin flyst annað. Astandið batn-
ar hjá_ sumum og versnar hjá öðr-
um. Ég er hörð á því að þetta
verði að skoða í heildarsamhengi
og að við vitum hvert umferðin
fer.“
Guðrún segir að þegar reynt
sé að stemma stigu við bílaum-
ferð, til dæmis með gjaldtöku fyr-
ir bílastæði eða lokun gatna, þá
sé því mótmælt. „Það er dálítið
erfitt að finna jafnvægi í þessum
hlutum, en það verðum við að
finna. Það þarf að þrengja að
einkabílnum til þess að gera líf
íbúanna bærilegra og bæta for-
gang almenningsvagna og leigu-
bíla í umferðinni. Eins verðum við
að horfa til þess að ýmsir geta
og vilja ganga eða hjóla til vinnu
ef aðstæður eru til þess.“
Bíllaus dagur í Reykjavík
Hinn 22. ágúst næstkomandi
verður gerð tilraun með bíllausan
dag í Reykjavík. Guðrún segir að
engum verði bannað að nota bíl-
inn sinn en fólk verði hvatt til að
nota aðra ferðamöguleika til að
sjá hvernig borgin geti litið út ef
umferð er minni en venjulega.
Reykjavíkurborg fær rúmlega
einnar milljónar króna styrk til
þessa í gegnum Bíllausar borgir
(Car Free Cities Club). Fulltrúar
tveggja erlendra borga munu
fylgjast með framkvæmd bíllausa
dagsins. Guðrún segir að þetta
gæti orðið fyrirmynd að bíllausum
dögum annars staðar í Evrópu.
„Allt er þetta liður í því að
gefa börnunum okkar betra um-
hverfi," sagði Guðrún. „Líklega
verður bætt umhverfi eftirsótt-
ustu gæði framtíðarinnar.“
HÁVAÐI skilur ekki eftir sig
ummerki í náttúrunni og
hingað hefur lítil áhersla
verið lögð á að brýna eða rannsaka
hættur af hávaðamengun. Nýjar
rannsóknir benda hins vegar til
þess að hávaði geti verið heilsu-
spillandi. í þýska tímaritinu Der
Spiegel var því haldið fram fyrr í
þessum mánuði að hávaði fylgdi
fast á eftir reykingum sem helsta
orsök hjartaáfalla í Þýskalandi og
tvö þúsund Þjóðverjar létu árlega
lífið vegna hávaða.
Það er ekki viðtekið að það að
búa við stöðugan hávaða til langs
tíma hafi heilsuspiilancþ áhrif.
„Hávaðagettó" stórborganna
Þó er ljóst að hávaði í íbúða-
hverfum fælir þá brott, sem hafa
efni á að flytja. í Der Spiegel er
talað um að í stórborgunum sé nú
að finna „hávaðagettó" þar sem
skruðningarnir byija með umferð
vörubíla klukkan fimm á morgnana
og standa fram á kvöld.
Nú benda niðurstöður kannana,
sem reyndar hafa ekki verið birt-
ar, en greint er frá í Der Spiegel,
til þess að menn þurfi ekki aðeins
að ergja sig vegna óþægindanna
af hávaðanum, heldur sé full
ástæða til að hafa áhyggjur af
heilsunni.
Rannsóknirnar gerði Um-
hverfisstofnun Þýskalands, sem
hefur aðsetur í Berlín. Þar kemur
fram að hávaði hafi ekki aðeins
áhrif á heyrnina, heldur einnig
blóðrásina og hjartað. Sá, sem búi
við stöðugan hávaða, sé í lífshættu.
„Hávaði er ekki bara byrði, held-
ur skaðlegur,“ segir Andreas
Troge, forseti Umhverfisstofnun-
arinnar.
Mikill hávaði, sem dynur linnu-
laust á eyranu, getur leitt til
streitu. Vöðvarnir spennast, hjart-
slátturinn breytist og sömuleiðis
fitu- og sykurmagn í blóði.
Eins og hætta steðji að
Líkaminn.bregst við eins og bráð
hætta steðji að, dælir adrenalíni
út í blóðið og gengur á orkuforða,
sem hann tekur frá maga, þörmum
og blóðrás. Þegar fram í sækir
skaddast þau líffæri,
sem eru svipt orku. Af
því hljótast magasár og
hjartaáföll. Erfitt er að
segja til um hve mörg
hjartaáföll verða af völd-
um hávaða, enda gefur
hjartað sig ekki skyndilega af því
að einum vörubíl sé ekið hjá með
tilheyrandi drunum, heldur vegna
langvarandi álags.
Það er vart hægt að skera úr
um það í einstökum tilvikum hvort
vindlingareykur, erfðaþættir,
vinnuálag eða hávaði um árabil
gerðu útslagið. Engu að síður hafa
sérfræðingar Umhverfisstofnunar-
innar hætt sér á þann hála ís að
draga mörk. Niðurstaða stofnunar-
innar er sú að heilsa allra þeirra,
sem að meðaltali búa við meiri
hávaða en 65 desibel yfír daginn,
sé í hættu. Samkvæmt útreikning-
um vísindamanna stofnunarinnar á
það við um sjötta hvern Þjóðverja.
Aðeins verður hægt að sýna
fram á afleiðingar langtímahávaða
með faraldursfræðilegum rann-
sóknum. Nokkrar frumrannsóknir
hafa verið gerðar og þær gefa til-
efni til að kanna málið betur. Sam-
kvæmt þeim nægja 65 desibel til
þess að auka hættuna á hjarta-
slagi verulega. Séu niðurstöðurnar
túlkaðar varlega megi segja að
hættan aukist um 20 af hundraði.
Með aðstoð tölfræðinnar segja sér-
fræðingar stofnunarinnar að sam-
kvæmt þessum niðurstöðum látist
2000 Þjóðverjar árlega af völdum
hávaða.
Joachim Lorenz, umhverfis-
málafulltrúi flokks Græningja í
Munchen, er þeirrar hyggju að
hávaði sé helsti umhverfisvandinn
í stórborgum og hafi verið það um
nokkurt skeið.
Vandasamasti þáttur
umhverfislagasetningar
Angela Merkel, umhverfisráð-
herra Þýskalands, segir að það að
vernda fólk fyrir stöðugum hávaða
sé einn „vandasamasti þáttur allrar
umhverfislagasetningar".
Stjórnmálamenn og umhverfis-
verndarsinnar hafa lengi horft
fram hjá umhverfisáhrifum há-
vaða, enda eru þau ekki sjáanleg
eins og sýkt tré eða selkópar. Kom-
andi kynslóðum er ekki stefnt í
hættu eins og með gatinu á óson-
laginu. Hávaði er ekki eins og
mengun í lofti og ám, sem berst
víða og virðir ekki landa-
mæri. Hávaði hefur að-
eins áhrif á þann, sem
heyrir hann.
Þetta kann að vera
skýringin á því að í
Þýskalandi' er meira fé
varið til að íjarlægja asbest, en
draga úr hávaða, þótt samkvæmt
mati Umhverfisstofnunarinnar sé
meiri hætta á hjartaáfalli af völd-
um hávaða, en lungnakrabbameini
af völdum asbestmengunar.
Segja má að í Þýskalandi megi
lesa lífslíkur manna af landakort-
inu. Sérfræðingar Umhverfis-
stofnunarinnar spurðu 754 karl-
menn, sem fengið höfðu hjarta-
slag og lágu á ýmsum sjúkrahús-
um í Berlín, hvar þeir hefðu búið
áður og hvar þeir byggju nú.
Ætlunin var að komast að því hve
margir þeirra kæmu úr hávaða-
sömu umhverfi. Til samanburðar
spurðu þeir að auki 3390 manns,
sem valdir voru af handahófi frá
allri borginni.
Fleiri hjartaáföll í háværum
hverfum
Niðurstaðan var sú að hlutfalls-
lega bjuggu sýnu fleiri, sem fengið
höfðu hjartaslag, í háværum hverf-
um. Sérstaklega var áberandi hve
hátt hlutfallið var hjá körlum, sem
höfðu búið í 15 ár samfellt á sama
stað og verið undir stöðugu álagi.
Vísindamenn við Vatns-, jarð-
vegs- og loftmengunarstofnunina
í Berlín komust að svipuðum niður-
stöðum. Þeir gerðu þijár tilraunir.
í þeirri fyrstu létu þeir hávaða af
sama styrk og vélsög eða bifhjól
gefur frá sér dynja á 30 starfs-
mönnum brugghúss eins á meðan
þeir unnu við að fylla á flöskur.
Adrenalínhlutfallið, sem skilið var
frá þvagi þeirra, hækkaði um 16
af hundraði og blóðþrýstingur
hækkaði talsvert.
í annarri tilrauninni voru 57
menn látnir lóða slökkvara í tvo
daga. Fyrri daginn unnu þeir í
miklum hávaða, en þann síðari í
ró og næði. Adrenalínmarkið
hækkaði um 27 af hundraði í háv-
aðanum og blóðþrýstingurinn
hækkaði sömuleiðis. Hávaðinn
bitnaði á vinnu þeirra. Afköst voru
meiri fyrri daginn, en mistök voru
yfir meðallagi.
I þriðju tilrauninni voru 42
menn látnir iðka nám samfellt í
-sex og hálfa klukkustund annars
vegar í umferðarhávaða,
sem jafnaðist á við læti
á miðlungi fjölfarinni
götu, og hins vegar
ótruflaðir af hávaða.
Enn hækkaði adrenalín-
hlutfallið og blóðþrýst-
ingurinn.
Hávaðakannanir hafa ekki verið
einskorðaðar við Þýskaland. Á
Bretlandi lauk á síðasta ári rann-
sókn, sem staðið hafði í tíu ár og
tekið til 2500 manns. Tilgangurinn
var að kanna hvort samband væri
milli hjartasjúkdóma og þess að
búa í hverfum, þar sem hávaði er
mikill.
Læknar fylgdust með þessu fólki
og í ljós kom að áhættuþættir á
borð við kólesteról voru sérdeilis
áberandi hjá körlum á hávaða-
svæðum. Einnig var tekið til þess
hve þessir þættir mældust hlut-
fallslega háir hjá þeim, sem bjuggu
í íbúðum er sneru að götum, og
höfðu oft opna glugga.
Upplýsingar vantar um það
hvaða áhrif hávaði hefur á önnur
líffæri, en eyru. Hjartasjúklingar
eru til dæmis ófrávíkjanlega spurð-
ir um reykingar, en sjaldan er innt
eftir aðstæðum og híbýlum.
Víst er að streita vegna hávaða
eykur hættuna á hjartaáfalli, en
undir hvaða kringumstæðum verð-
ur sú streita til? Af hveiju hefur
hávaði áhrif á suma, en aðra ekki?
Hefur aðeins styrkur hávaðans
áhrif, eða skiptir huglæg skynjun
hávaðans máli?
Gerald Fleische, sérfræðingur í
líffærafræði og hávaða, heldur því
fram að styrkurinn einn og sér sé
ekki vandinn, heldur hvernig hon-
um sé tekið. Vörubílstjóri geti til
dæmis unað sér hið besta við
bremsuvæl, bílflautur og vélarhljóð
þegar hann er í vinnunni, en stokk-
ið upp á nef sér í hvert skipti, sem
bíll fer hjá húsi hans eftir að vinnu
lýkur.
Hávaði er þó ekki aðeins spurn-
ing um smekk eða huglæga skynj-
un. Ein ástæðan er sú að eyrun
gera ekki greinarmun á loftpressu
og gaddavírsrokki. Heyrnartjón
veltur eingöngu á hljóðstyrk. Af-
staðan til hávaða hefur áhrif á hve
mikilli streitu hann veldur og álagi
á hjarta, en hávaði er ekki spurn-
ing um vana.
Þjást jafnt í svefni sem vöku
Vísindamaðurinn Andreas May-
er-Falke hefur borið saman eigið
mat manna á viðkvæmni þeirra
fyrir hávaða og hvernig líkamar
þeirra brugðust í raun við hávaða.
Hann komst að því að þeir, sem
töldu sig þola hávaða sérstaklega
vel, reyndust viðkvæmastir.
Dieter Gottlob, sem starfar við
Umhverfisstofnunina, sagði að mað-
ur þyrfti ekki einu sinni að vera
vakandi til að þjást vegna hávaða.
„Eyrað er alltaf opið og heilinn
skráir stöðugt á öllum tímum dags,“
sagði Gottlob.
Sá, sem sofnar við opinn glugga
að kvöldi og vaknar ekki
þótt stórir vörubílar þjóti
fram hjá húsi hans
klukkan fimm að
morgni, stefnir engu að
síður heilsu sinni í voðá.
Vísindamenn komust að
því að þegar menn voru rannsakað-
ir í svefni komu fram sérstaklega
mikil streitueinkenni. Sérfræðing-
ar segja að ýmislegt megi gera til
að draga úr hættunni, sem íbúum
borga stafar af hávaða. „Með lít-
illi fyrirhöfn er hægt að gera gagn-
gerar umbætur,“ sagði Axel Fri-
edrich, umferðarsérfræðingur Um-
hverfisstofnunarinnar.
Til þess að gripið verði til að-
gerða þarf hins vegar pólitískan
vilja og viðurkenningu þess að há-
vaða fylgi hætta á heilsutjóni.
EINAR Sindrason, yfirlæknir á Heyrnar- og
talmeinastöð íslands, sagðist ekki hafa orðið
var við umræðu um það í fagtímaritum lækna
að hávaði valdi dauðsföllum í stórum stíl eins
og haldið er fram í þýska vikuritinu Der
Spiegel. Hann taldi sig fylgjast tiltölulega
vel með í sinni grein en hann hefði hvergi
rekist á marktækar rannsóknarniðurstöður
þess efnis.
„Við höfum verið að fást við heyrnar-
skemmdir, sem eru gríðarlegt vandamál á
íslandi," sagði Einar. Hann sagði Heyrnar-
og talmeinastöðina fyrst og fremst vinna að
því að fyrirbyggja heyrnardeyfð af völdum
hávaða. „Þar eru mjög hreinar línur: Undir
80 dB skemmist ekki heyrn,“ sagði Einar.
Hann benti á að stórir hópar fólks ynnu á
stöðum þar sem jafngiidishávaði er yfir 80
dB, sem er langt fyrir ofan 65 dB viðmiðunar-
mörkin. „Ég hef ekki séð að í þeim hópi sé
dánartíðni meiri en almennt gerist og hef
hvergi rekist á greinar um það,“ sagði Ein-
ar. Hann sagðist geta fullyrt að þessar þýsku
rannsóknir væru ekki á því plani að á þeim
væri mikið að byggja, enn sem komið væri
að minnsta kosti.
„Oðru hvoru skjóta svona sögur upp kollin-
um,“ sagði Einar. „Það minnir mig á það sem
doktor Bjarni Jónsson sagði einu sinni um
Hávaði helsti
umhverfis-
vandi stór-
borganna
Ótrúverðugar
niðurstöður
berklana - í gamni og alvöru. Hann sagði
að með tölfræði hefði verið hægt að sýna
fram á það, að eftir því sem berklarnir hurfu
hefði verið notað meira bárujárn á íslandi,
þótt í veruleikanum væru engin tengsl þar
á milli.“
Hávaði aftarlega á blaði
Prófessor Þórður Harðarson hjartalæknir
sagðist hvergi hafa séð umfjöllun í amerísk-
um eða evrópskum fræðiritum um að hávaði
væri mikilvægur áhættuþáttur varðandi
þjartasjúkdóma. „Ef svo er þá er hávaðinn
afskaplega aftarlega á blaðinu," sagði Þórð-
ur. Hann taldi það fásinnu að hávaði kæmi
næst reykingum sem áhættuþáttur.
„Streita er talin vera einn af áhættuþáttum
kransæðasjúkdóms," sagði Þórður. „Það er
meira það sem menn halda að hljóti að vera,
heldur en að vel hafi gengið að sanna það.“
Þórður sagði að ef ætti að finna hvað einn
tiltekinn áhættuþáttur legði til dauðsfalla úr
sjúkdómi eins og kransæðasjúkdómi þá yrði
að taka alla aðra þætti með jafnframt. Til
dæmis að fólk sem byggi við mikinn hávaða
væri líklegra til að búa í lélegra húsnæði en
aðrir, sem aftur gæti bent til þess að það
væri minna menntað og/eða með lágar tekj-
ur. Rannsóknir hefðu leitt í ljós að það út
af fyrir sig hefði forspárgildi um kransæða-
sjúkdóma. Reykingar væru og tíðari í þessum
þjóðfélagshópi.
„Ef sýna á fram á að hávaðamengun hafi
forspárgildi verður að rannsaka þúsundir
manna sem búa við slíkar aðstæður. Eins
verður að leiðrétta fyrir öðrum þáttum svo
sem þjóðfélagsstétt, menntun, reykingum,
blýmengun og öllu mögulegu öðru,“ sagði
Þórður.
Hann sagði að ef almennilegar rannsóknir
sýndu fram á samband milli hávaða og auk-
innar dánartíðni þá yrðu niðurstöður þeirra
fyrst birtar í virtum fræðitímaritum. Enn
örlaði ekkert á slíkum greinum. Þórði þótti
miklar líkur á að sannanir fyrir sambandi
hávaða og aukinnar dánartíðni skorti. Og
þótt eitthvert samband væri þar á milli
mætti líklega rétt eins skýra það út frá öðr-
um tengslum sem væru fyrir hendi jafnframt
hávaðanum.
í Þýskalandi
má lesa lífs-
líkur af landa-
kortinu