Morgunblaðið - 21.07.1996, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR21. JÚLÍ1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 21. JÚLÍ 1996 23
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRl: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
VARNAÐARORÐ
FRAMSÓKNAR-
ÞINGMANNS
Innan Framsóknarflokksins
hefur verið mest samstaða um
að viðhalda kvótakerfinu að veru-
legu leyti óbreyttu. Halldór Ás-
grímsson, formaður flokksins og
utanríkisráðherra, hefur verið
einn helzti talsmaðurjiessa kerfis
frá upphafi. Nú er að verða veru-
leg breyting á afstöðu margra
áhrifamanna í Framsóknar-
flokknum.
Á undanförnum mánuðum hafa
einstakir þingmenn Framsóknar-
flokksins látið í það skína, að
þeir teldu nauðsynlegt að gera
breytingar á þessu kerfi. í grein
í Tímanum í gær gengur Guðni
Ágústsson, þingmaður Fram-
sóknarflokksins í Suðurlandskjör-
dæmi lengra en flestir flokks-
menn hans hafa gert í gagnrýni
á kvótakerfi til sjávar og sveita.
í grein sinni segir Guðni Ágústs-
son m.a.:„Menn skilja nú að auð-
lindin er takmörkuð, stofnarnir
þurfa á friðun að halda og allt
er takmarkað í henni veröld. Auð-
lindir eru takmarkaðar og ganga
til þurrðar, ef rányrkja er stunduð
... Það er fullyrt að fiski sé hent
í sjóinn og menn eru byijaðir að
tala um slíkt opinskátt og komast
upp með slíkan glæp án þess að
löggæzla sé aukin ... Grunur leik-
ur á að talsverðu magni af þorski
sé landað fram hjá vigt og þannig
þrífist svindl, sem erfitt er að líða.
En spyija má: Býður kerfið upp
á þetta hvort tveggja, að fiski sé
hent og landað sé fram hjá vigt?“
Þingmaðurinn víkur síðan að
kvótakerfi í landbúnaði og segir:
„Enn hef ég ekki minnzt á það
atriði, sem mest fer í taugarnar
á mönnum og það er sala og leiga
á kvóta til sjávar og sveita. Fram-
leiðsluréttur til sveita er seldur á
okurverði burt af bújörðum. Einn
skuldsetur sig í nafni hagræðing-
ar, annar fær milljónir fyrir að
hætta og gata sína jörð. Með
þessu kerfi fara miklir peningar
út úr búgreininni. Því hljóta menn
að spyija: Er bóndinn að bæta
sína afkomu eða hvað? Ennfremur
er þetta þjóðinni hagstætt.
Hvernig standa svo byggðirnar á
eftir með skulduga erfiðismenn
og hvað verður um hinar kvóta-
lausu jarðir?"
Loks fjallar Guðni Ágústsson
um kvótakerfið í sjávarútvegi og
segir: „Fyrst tekur nú steininn
úr, þegar í ljós kemur að sterkir
aðilar í útgerð geta og láta öðrum
sinn veiðirétt eftir fyrir upphæðir,
sem margan dreymir aðeins um
að vinna í Víkingalottói... Auðvit-
-| AA í MÖRG-
l^lTiium nýjum
kvikmyndum eru æv-
intýralegar hugmynd-
ir sem virðast fremur
vaxnar úr furðuveröid
fomra minna en raun-
sæi okkar tíma. Þó er víst að geim-
ævintýrin hafa hreyft við ímyndun-
inni og mörg tækniundur hafa lyft
nýjum kvikmyndum úr jarðneskri
seilingu hlutveruleikans. Þarf ekki
annað en nefna E.T. til að minna
á þessa þróun í kvikmyndagerð.
En við þurfum ekki að fylgja
óbundnum huga kvikmyndagerðar-
mannsins í hlutverki ævintýrahöf-
undarins útfyrir gufuhvolfið til að
festa hendur á frumlegum furðu-
verkum hvíta tjaldsins, svo margar
kvikmyndir sem gerðar hafa verið
um nærtæk jarðbundin ævintýri.
Sum eru eingöngu sprottin úr
furðuveröld nútímatækni einsog
þegar James Bond hringsólar í
þyrlu við skýjakljúfa eða undir stór-
borgarbrúm, eða þegar hann slepp-
ir mafíuforingja úr þyrlu ofaní gríð-
arlega háan reykháf, eða þegar
hann skríður utaná tvéggja hreyfla
flugvél, drepur bófa í loftbardaga
en kemst svo inn til elskunnar sinn-
ar og stekkur með hana í öruggt
skjól þessa hrikalega fjalllendis sem
hefur augsýnilega beðið þeirra og
þessarar stundar allt frá því sköp-
unin hófst og svo horfa þau saman
á eftir flugvélinni sem flýgur með
glæponinn ægilega inní þrítuga
hamra næsta fjalls og þar hverfur
hann inni logana og helvítið.
Slíkar kvikmyndir eru yfirleitt
nógu spennandi til að geta verið
skemmtilegar, jafnvel frumlegar og
broslegar, og fylla vel ævintýraþörf
drengja á öllum aldri, kannski einn-
ig stúlkna, ég veit það þó ekki
gjörla, en hef séð kon-
ur á öllum aldri fylgj-
ast af kvenlegri eftir-
væntingu með hetju-
dáðum Rogers Moore
á heljarslóð fantanna
ægilegu. ,
En þá fínnst mér einnig skemmti-
legast þegar Bond ratar í ævintýri
sem leiða hugann aftur í gráa fom-
eskju og rninna á þá andlegu svölun
sem óbeizlað ímyndunarafl veitti
því fólki sem gat einnig nærzt á
Islendinga sögum ef því var að
skipta. Hvergi eru ævintýrin eftir-
minnilegri eða hrikalegri einsog
Brandur ábóti mundi sagt hafa en
í Fomaldar sögum Norðurlanda en
þar er þessi tegund skemmtunar
og næsta takmarkalausrar innlifun-
ar með slíkum ólíkindum að minnir
ekki á neitt annað en kvikmyndirn-
ar um James Bond. í þessum mynd-
um, t.a.m. Octopussy eða Kolkrabb-
anum, er uppspuni nýrra frumlegra
hugmynda svo fjölbreytilegur að
engu tali tekur. Og miklu nær raun-
veruleika fornra ævintýra ef svo
mætti segja en nokkur kvikmynd
sem ég hef séð um aðra þætti
ímyndunaraflsins, t.a.m. geim-
ferðamyndir. Bond hleypur á þaki
hraðlesta eða leitar undir þær í elt-
ingarleiknum mikla, hann kemst á
eyju meyjarinnar ofsafögru með
kolkrabbamerkið tattúerað í hor-
undið, dulbúinn sem krókódíl), hann
liggur ekki einungis allar konur sem
á vegi hans verða heldur einnig
undir fíl óvinanna og gerir þeim
einn alla þá skráveifu sem hugsazt
getur þótt þeir séu nánast ótelj-
andi, hann hastar á tígrisdýr og
skipar því með einni handarhreyf-
ingu að leggjast niður í stað þess
að ráðast á hann og loks hefur
hann í fullu tré við krókódíla, .rétt
HELGI
spjall
að minna svona upphæðir á gull-
gröft og eitt er klárt að ýmsir
vaskir menn eru að auðgast fár-
ánlega á þessu kerfi. Ekki lækkar
svona okurprís hráefnisverðið eða
gefur vonir um bætt kjör land-
verkafólks og hlutur sjómannsins
verður slakur, ef þessi þróun held-
ur áfram.“
Og þingmaðurinn segir enn-
fremur: „Hætt er við að ef ekki
tekst að sníða mestu vankantana
af kvótakerfinu vaxi styrkur
þeirra, sem gera kröfu um auð-
lindaskatt. Nú verður þorskkvóti
aukinn í haust, ennfremur er stór-
aukinn veiðiréttur í loðnu og síld.
Gangverð á síldarkvóta hefur sjö-
faldast á einu og hálfu ári. Það
verður fylgzi með hvernig kvóta-
hafar fara með þá aukningu, sem
þeir fá. Fara þeir á sjóinn eða
hirða þeir aukninguna í sinn hlut
með leigu? ... Þessar hugleiðingar
eru settar fram sem varnaðarorð.
Kerfið er gallað og hvort sem við
horfum til sjávar eða sveita þarf
að meta stöðuna upp á nýtt. Það
er aldrei gott að afneita gagnrýni
og útiloka endurskoðun á kerfi,
sem angrar þjóðarsálina. Þegar
margt bendir til, að þjóðin sé að
klofna í fylkingar virðist rétt að
leggja mann undir feld til að upp-
hugsa þjóðráð.“
Þessi ummæli Guðna Ágústs-
sonar eru tvímælalaust sterk vís-
bending um, að innan Framsókn-
arflokksins fari nú fram endurmat
á afstöðu flokksmanna til kvóta-
kerfisins. Eins og málum er nú
háttað á Alþingi byggist óbreytt
kerfi á samstöðu Framsóknar-
flokks og meirihluta Sjálfstæðis-
flokks. Afstaða Alþýðuflokks,
Þjóðvaka, Kveijnalista og í vax-
andi mæli Alþýðubandalags er
skýr. Innan Sjálfstæðisflokksins
eru áhrifamikil öfl, sem eru í and-
stöðu við óbreytt kerfi. í röðum
útgerðarmanna sjálfra heyrast
vaxandi efasemdir um óbreytt
ástand og þar hafa áhrifamiklir
menn komið fram á sjónarsviðið
og rétt fram sáttarhönd.
Breyting á afstöðu Framsókn-
armanna getur verið lykilatriði í
þeirri þróun, sem framundan er.
einsog þeir séu þúfutittlingar í
höndum hans. Óvinimir hrökkva
af honum einsog flugur og öll vopn
þeirra verða einsog spjótin í forn-
sögunum sem garparnir grípa á
lofti og senda til baka á óvinina
miðja. Og aldrei finnst manni eitt
andartak annað en allt sé þetta
fullkomlega eðlilegt og svo sjálf-
sagðir eiginleikar kappans að kvik-
myndirnar verða með þeim raun-
sæisbrag sem einkennir gömlu
ævintýrin, ekkisízt þau sem yfír-
gengilegust eru og hleyptu lífi í
fornaldarsögurnar þegar þær voru
helzta skemmtun íslendinga uppúr
Sturlungaöld. Þessar sögur gegndu
án efa hlutverki sjónvarps og mynd-
banda nú á dögum og þeim verður
ekki líkt við neitt fremur en kvik-
myndaiðnaðinn.
Ævintýrasögumar vom hasar-
myndir nútimans og þóttu eftir-
sóknarverð og skemmtileg ný-
breytni og svöluðu afþreyingarþörf-
inni þótt ekki kæmust þær í hálf-
kvist við íslendinga sögur að list-
rænni túlkun og séu nú löngu komn-
ar úr tízku vegna þess annað hefur
tekið við þessu hagnýta gildi þeirra,
að skemmta og leiða hugann frá
vandamálum umhverfisins. Þessar
sögur viku smátt og smátt fyrir
rímunum, síðan beindist athyglin
fremur að öllum öðmm þáttum
fornrar ritlistar en ævintýraminn-
um og nú hafa Fomaldar sögurnar
nánast alveg horfið í skuggann af
hnausþykkum erlendum doðröntum
um njósnir og glæpi og hafa þeir
að miklu leyti fyllt afþreyingartóm-
ið, ásamt spennusögum og vestmm
og þeim kvikmyndum sem nefndar
hafa verið.
M.
R EYKJAVTKU RBREF
Framleiðni í fyrir-
tækjum hefur fengið
mikla athygli í umræðum
um efnahagsmál víða um
heim undanfarin ár.
Framleiðni er mæld með
því til dæmis að skoða
hversu miklu fram-
leiðsluvirði hver vinnustund, sem lögð er
í framleiðsluna, skilar (framleiðni vinnu-
afls) eða þá hver króna, sem fjárfest er í
rekstrinum (framleiðni fjármagns). Fram-
leiðni mælir árangur fyrirtækja og þjóða
í þeirri viðleitni að nýta auðlindir sínar,
vinnuafl og fjármagn sem bezt og er þann-
ig um leið mælikvarði á samkeppnishæfni
þeirra. Skilgreining Framleiðniráðs Evrópu
EPA) á hugtakinu er svohljóðandi: „Fram-
leiðni er mælikvarði á nýtingu einstakra
framleiðsluþátta, en þó öðru fremur ákveð-
ið hugarfar sem leitast við að bæta stöð-
ugt það sem er, hversu gott sem það virð-
ist vera eða er í raun og veru. Framleiðni
er stöðug aðlögun hinna hagrænu og fé-
lagslegu kerfa að breyttum aðstæðum,
endalaus tilraun til að beita nýrri tækni
og aðferðum í þágu mannlegra framfara.“
Hér á landi hafa umræður um fram-
leiðni að undanförnu ekki sízt snúizt um
framleiðni vinnuafls vegna þeirrar stað-
reyndar að grunnlaun eru hér mun lægri
en í þeim löndum, sem ísland vill helzt
bera sig saman við. Framleiðni í fyrirtækj-
um er meðal annars mælikvarði á getu
þeirra til að greiða starfsfólki sínu laun.
Framleiðni vinnuafls er hér mun minni en
í flestum aðildarríkjum Efnahags- og
framfarastofnunarinnar, OECD. íslend-
ingar afkasta með öðrum orðum miklu
minna í vinnutímanum en aðrar vestrænar
þjóðir, sem gefur til kynna að tíminn sé
illa skipulagður.
Tölulegur samanburður varpar ljósi á
þetta. í skýrslu Þjóðhagsstofnunar, sem
unnin var fyrir forsætisráðherra síðastliðið
vor, kemur fram að sé miðað við lands-
framleiðslu á mann árið 1994 er ísland í
ellefta sæti af 25 ríkjum OECD. Sé hins
vegar litið á landsframleiðslu á hverja
vinnustund, feliur ísland niður í tuttugasta
sæti. Sé litið á tímakaup, eru laun á ís-
landi í 17. sæti; svipuð og á Spáni. Einu
Evrópuríkin, þar sem greitt er lægra tíma-
kaup, eru Portúgal og Grikkland.
Vinnuvikan á íslandi er jafnframt ein:
hver sú lengsta meðal vestrænna ríkja. í
skýrslu Þjóðhagsstofnunar kemur fram að
fullvinnandi íslendingar unnu að meðaltali
tæplega fimmtíu stunda vinnuviku árið
1994. í Danmörku er meðalvinnutíminn
hins vegar 38,8 stundir á viku og sama á
við um þorra ríkja í OECD. íslenzkir karl-
menn, sem eru í fullu starfí, vinna að
meðaltali tæplega 53 stundir á viku, en
þeir dönsku rétt tæplega fjörutíu.
Yfirvinnu-
bölið
ÝMSA FYRIR-
vara þarf að hafa á
tölulegum saman-
burði á milli ríkja
vegna mismunandi
aðstæðna á hveijum stað. Sú meginniður-
staða fer hins vegar ekkert á milli mála
að þótt íslendingar kunni að njóta svip-
aðra efnalegra kjara og nágrannaþjóðirn-
ar, hafa þeir miklu meira fyrir þeim. Til
dæmis er fjórðungur heildarlauna Alþýðu-
sambandsfólks greiðslur fyrir yfirvinnu og
þriðjungur launa opinberra starfsmanna,
samkvæmt áðurnefndri skýrslu. Yfirvinna,
sem víða telst til undantekninga, er álitin
eðlilegur hlutur á íslandi. Það fyrirkomu-
lag að yfirvinna sé greidd með orlofí frem-
ur en peningum þekkist tæplega hér.
Lítil framleiðni hefur ekki aðeins áhrif
á samkeppnishæfni íslenzkra fyrirtækja
og íslenzks atvinnulífs á heildina litið hvað
varðar stöðu útflutningsvara okkar á
heimsmarkaðnum. Hinn langi vinnutími
og sú mikla fyrirhöfn, sem það kostar ís-
lenzkt launafólk að ná sambærilegum
heildartekjum og tíðkast á hinum Norður-
löndunum, hefur líka áhrif á samkeppnis-
hæfni íslenzkra fyrirtækja á vinnumark-
aði, sem verður æ alþjóðlegri. ísland getur
að þessu leytinu ekki boðið ungu fólki
sambærileg lífskjör og önnur lönd, vegna
þess að við getum ekki eingöngu miðað
við hin efnislegu lífsgæði. Sá tími, sem fer
í að afla hinna efnislegu gæða, er á kostn-
að annarra lífsgæða. Langur vinnutími og
fáar frístundir valda streitu og álagi á fjöl-
skyldulífið og takmarka þátttöku fólks í
félagslífi.
í umfangsmikilli lífskjarakönnún, sem
gerð var hér á landi árið 1988 undir stjórn
Stefáns Ólafssonar, prófessors í félags-
fræði, kom fram að tvisvar til þrisvar sinn-
um fleiri vinnandi menn hér á landi en í
hinum norrænu ríkjunum sögðust vilja
vinna styttri vinnudag. Aðspurðir um
ástæðurnar nefndu flestir að þeir hefðu
ekki nægan tíma til að sinna börnum sín-
um og heimili eða áhugamálum sínum.
Er spurt var hvers vegna menn ynnu lang-
an vinnudag sögðu nærri 44% að það
væri vegna eðlis starfsins eða krafna
vinnuveitandans og nærri því jafnmargir
sögðust ekki hafa efni á að vinna minna
— töldu sig með öðrum orðum ekki lifa
af dagvinnulaunum. Aðeins 6% sögðust
vinna yfírvinnu vegna áhuga á starfínu. í
sömu könnun kom fram að frístundir ís-
lendinga og tómstundaiðja eru fábreyttari
en hjá öðrum Norðurlandabúum. í saman-
burði á iífsgæðum er stundum nefnt að
íslendingar njóti hreinni náttúru (sem er
a.m.k. á sumum sviðum umdeilanlegt) og
öruggara umhverfis en aðrar vestrænar
þjóðir. Ein forsenda þess, að menn geti
notið slíkra lífsgæða, er hins vegar að
þeir hafi tíma til þess!
i^mmmmmmmm eins og fram
\t>____j;__• kemur í áður-
Vinnutimi . nefndri skýrslu
Ogjafnrétti Þjóðhagsstofnunar
vinna íslenzkir
karlmenn mun lengri vinnudag en konur.
Ein orsök þessa er væntanlega sú að það
viðhorf er enn ríkjandi hér að það sé frem-
ur hlutverk kvenna en karla að sjá um
heimilisstörf og barnauppeldi. Það viðhorf,
að yfirvinna sé sjálfsagður hlutur og hafi
jafnvel gildi í sjálfri sér, virðist hins vegar
líka koma í veg fyrir að karlar axli aukna
ábyrgð á barnauppeldi og heimilishaldi. í
könnun Félagsvísindastofnunar Háskóla
íslands á launamyndun og kynbundnum
launamun, sem birt var í fyrra, koma fram
vísbendingar um að margir stjórnendur
og yfirmenn telji að karlmenn geti og vilji
vera í vinnunni öllum stundum, en konur
ekki (og séu þess vegna verri starfskraft-
ur) og að viðvera á vinnustað sé sá mæli-
kvarði, sem einna helzt sé lagður á frammi-
stöðu fólks í starfí, fremur en afköst þess
á dagvinnutimanum.
Það má Jiví færa rök fyrir því að yfir-
vinnuhefð Islendinga torveldi okkur að ná
þeim markmiðum um jafnrétti kynjanna,
sem við aðhyllumst flest. ^þjóðfélagi, þar
sem bæði kyn ynnu álíka langan vinnudag
og kæmu verkum sínum af á 40 stundum
í viku hverri, væri meiri von til þess að
þau öxluðu jafnt ábyrgð á börnum og
heimili og nytu sömu launa og tækifæra.
Ýmsar niðurstöður vísindamanna, sem
hafa rannsakað yfírvinnu, benda til að
lengd viðveru á vinnustaðnum sé alls ekki
hinn rétti mælikvarði á frammistöðu
starfsmanna — það ætti reyndar að segja
sig sjálft. Erlendar rannsóknir hafa þvert
á móti leitt í ljós að langur vinnutími eyk-
ur streitu og vanlíðan og stuðlar að því
að fólk sé frá vinnu vegna veikinda. Hann
hefur jafnframt þau áhrif að fólk missir
einbeitinguna, hættan á mistökum og
vinnuslysum eykst og nýting tímans versn-
ar. í stuttu máli getur sá, sem vinnur
ævinlega langan vinnudag, orðið síðri
starfskraftur með tímanum. Það, að yfir-
vinnan skuli vera í jafnmiklum metum hjá
mörgum stjórnendum og raun ber vitni,
dregur líka beinlínis úr viðleitninni til að
auka framleiðni vinnuaflsins.
Laugardagur 20. júlí
Svigrúm til
framleiðni-
aukningar
YFIRVINNU-
hefðin á íslandi er
því þjóðarböl og
hefur lengi verið.
Það er hins vegar
ekki fyrr en upp á
síðkastið að vandinn hefur verið viður-
kenndur og komizt á dagskrá stjórnmál-
anna. Það er til marks um að ráðamenn
hafa áttað sig á honum, að Davíð Oddsson
forsætisráðherra gerði framleiðni og
vinnutíma að helzta umræðuefni þjóðhátíð-
arræðu sinnar, sem hann flutti á Austur-
velli' fyrir rúmum mánuði.
Án efa hefur orðið talsverð framleiðni-
aukning hér á landi í kjölfar efnahagslægð-
arinnar í byijun áratugarins. Hitt er jafn-
víst að umtalsvert svigrúm er áfram til
að auka framleiðni. í ritinu Framleiðni og
framleiðniþróun eftir Ingjald Hannibals-
son, dósent í viðskiptafræði, sem út kom
fyrr á árinu, kemur fram að framleiðni í
íslenzkum fyrirtækjum sé ekki nema um
40% af því, sem gerist í Bandaríkjunum,
en þar er framleiðnistigið hið hæsta í heimi.
Þannig þyrfti framleiðni hér á landi að
aukast um 150% til að ná framleiðnistigi
Bandaríkjanna, en um 30% til þess að ís-
lendingar stæðu jafnfætis Dönum að þessu
leyti, sem er kannski raunhæfara mark-
mið til skamms tíma litið.
Athyglisvert er að skoða viðhorf hins
almenna launþega til þess, _hvort svigrúm
sé til að auka framleiðni. í könnun, sem
Félagsvísindastofnun gerði árið 1991 und-
ir stjórn Stefáns Ólafssonar, sögðust 47%
vinnandi manna telja að hægt væri að
auka afköst á vinnustað sínum án þess
að fjölga starfsmönnum. Er sama spurning
var borin upp árið 1994 hafði þetta hlut-
fall lækkað, en þó ekki nema í 40%. Helm-
ingur svarendanna sagðist hins vegar telja
að framleiðniaukning hefði orðið á sínum
vinnustað á þeim þremur árum, sem liðu
á milli kannananna. í flestum tilvikum
sögðu menn þetta tengjast breyttum
starfsháttum og skipulagi eða breyttum
stjórnunaraðferðum.
Nýjarhug-
myndir í
verkalýðs-
hreyfingu
ÞÓTT HINIR AL-
mennu launþegar
sjái þannig margir
hveijir möguleika
til að auka afköst á
vinnustað sínum,
virðist verkalýðs-
forystan fram til
þessa hafa verið lítt áhugasöm um leiðir
til að auka framleiðni. Því markmiði að
fólk geti lifað af dagvinnulaunum hefur
reyndar lengi verið haldið á lofti. Að fram-
leiðniaukning væri leiðin að markmiðinu
virðist hins vegar ekki hafa verið almennt
viðurkennt innan verkalýðshreyfíngarinn-
ar. Framleiðniaukning hefur oft verið tor-
tryggð á þeim forsendum að hún myndi
leiða til meira álags á starfsfólk. Hið gagn-
stæða kann einmitt að vera raunin.
Viðhorfíð innan verkalýðshreyfíngarinn-
ar kann hins vegar að vera að breytast.
Það kvað við nýjan tón í umræðum um
kjarastefnu á Álþýðusambandsþinginu í
vor, ekki sízt í málflutningi fulltrúa Verzl-
unarmannafélags Reykjavíkur. Sá mál-
flutningur, sem gekk út á að framleiðni-
aukning væri nauðsynleg, ætti að vera
hægt að ná sama kaupmætti hér á landi
og í nágrannalöndunum, féll reyndar í
grýttan jarðveg hjá stórum hluta þingfull-
trúa. Engu að síður er hann vísbending
um það, sem vænta má af hálfu verzlunar-
manna í samningaviðræðum um kaup og
kjör á næsta ári.
Á meðal þeirra hugmynda, sem nú eru
ræddar á vettvangi verzlunarmanna, er
að gera starfsgreina- eða fyrirtækjasamn-
inga, sem taki tillit til mismunandi stöðu
og möguleika fyrirtækja og starfsgreina.
Heildarsamningar á borð við þá, sem tíðk-
azt hafa á íslenzkum vinnumarkaði, eru
ekki líklegir til þess að stuðla að aukinni
framleiðni vegna þess hve þarfír fyrirtækj-
anna eru ólíkar. Framtíðin hlýtur að vera
sú að vinnuveitendur og launþegar vinni
saman að lausnum, sem henta hveiju og
einu fyrirtæki, fremur en að vinnuveitend-
ur séu þvingaðir til að láta undan kröfum
í krafti samtakamáttar fjöldans.
Verzlunarmenn hafa þannig fjallað um
hugmyndir um að bjóða vinnuveitendum
samvinnu um framleiðniátak, gegn því að
launþegar fengju hlutdeild í þeim hagn-
aði, sem slíkt myndi skila. Nefnt hefur
verið að átak af þessu tagi gæti falið í sér
að fyrirtæki kostuðu starfsmenntun, sem
myndi skila hæfari og skilvirkari starfs-
kröftum. Jafnframt hefur verið skoðað
hvort semja megi um lækkun yfirvinnu-
álags á móti hækkun dagvinnulauna,
þannig að hvati til að vinna yfirvinnu
minnki. Hins vegar verði vaktavinnufyrir-
komulag tekið upp í auknum mæli. Hug-
myndir um að yfírvinna sé greidd með
orlofí hafa einnig komið til umræðu.
Fróðlegt verður að sjá hvort þessar
hugmyndir fá hljómgrunn í verkalýðs-
hreyfingunni. Sömuleiðis verður athyglis-
vert að fylgjast með viðbrögðum vinnuveit-
enda. Það fer hins vegar ekki á milli mála
að nálgun af þessu tagi getur orðið til
þess að gera megi kjarasamninga, sem
gætu skilað verulegri framleiðniaukningu
og stuðlað að styttingu vinnutíma.
LANGREYÐUR VIÐ HUSAVIK
manna í átaki til framleiðniaukningar er
ekki sízt að leitast við að viðhalda stöðug-
leikanum með öllum ráðum.
Hins vegar er margt fleira, sem til frið-
ar stjórnmálamannanna heyrir. Ein ástæða
lítillar framleiðni hér á landi er slæm nýt-
ing fjármuna vegna skorts á samkeppni,
mikilla umsvifa hins opinbera í atvinnulíf-
inu og vegna pólitískrar úthlutunar láns-
fjár til lítt arðbærra atvinnugreina, meðal
annars í þágu byggðastefnu. Þjóðin er enn
að súpa seyðið af röngum fjárfestingum
fortíðarinnar, sem engum arði skila og
draga þess vegna úr framleiðni þeirra laun-
þega, sem starfa í viðkomandi greinum
eða fyrirtækjum. Einkavæðing, aukin sam-
keppni og fagleg vinnubrögð í lánastarf-
semi eru nauðsynlegar aðgerðir til þess
að auka framleiðni.
Fleira má nefna; til dæmis gegnir ríkis-
valdið mikilvægu hlutverki við að tryggja
framboð starfsmenntunar og símenntunar,
sem gerir íslenzka launþega færa um að
takast á við örar tæknibreytingar og sívax-
andi kröfur um sérhæfða þekkingu. Því
miður hefur verið misbrestur á því að
menntakerfið uppfylli þær kröfur, sem
atvinnulífið gerir.
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
„Yfirvinnuhefðin
á íslandi er því
þjóðarböl og hef-
ur lengi verið.
Það er hins vegar
ekki fyrr en upp
á síðkastið að
vandinn hefur
verið viðurkennd-
ur og komizt á
dagskrá stjórn-
málanna.“

Hlutverk
ríkisvalds-
ins
AÐSTÆÐUR TIL
þess að endurskipu-
leggja rekstur og
starfsfyrirkomulag
í fyrirtækjum og ná
þannig fram auk-
inni framleiðni hafa sennilega ekki verið
betri hér á landi um langt skeið. Sá stöðug-
leiki, sem náðst hefur í efnahagsmálum,
gerir fyrirtækjum kleift að meta með miklu
nákvæmari hætti en áður hvað aðföng
framleiðslunnar kosta og hvernig tekst að
nýta þau. Forsendur til áætlanagerðar og
skipulegs átaks til að nýta framleiðslu-
þættina sífellt betur eru því allt aðrar en
fyrr. Hlutverk ríkisvalds og stjómmála-
Viðhorf
okkar
sjálfra
LYKILLINN AÐ
árangri í þessum
efnum er þó þegar
allt kemur til alls
viðhorf okkar
sjálfra, hvers og
eins, til starfs okkar. Til þess að íslenzkir
launþegar geti átt von um hærri laun fyr-
ir styttri vinnutíma verða þeir að tileinka
sér nýjungar og liafa augun opin fyrir
möguleikum til að auka afköst á eigin
starfssviði. Það hefur aldrei verið mikil-
vægara en nú að leggja sig eftir nýrri
verkþekkingu, með endurmenntun og sí-
menntun. Við þurfum hvert og eitt að leit-
ast við að bæta stöðugt það sem er, og
beita nýrri tækni og aðferðum í þágu
framfara.