Morgunblaðið - 25.07.1996, Side 7

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 25. JÚLÍ 1996 B 7
MARGIR þeirra sem stundað hafa
milliríkjaviðskipti hafa fundið sig
í þeirri aðstöðu að þurfa að gera
upp við sig hvort fylgja eigi við-
skiptaháttum sinnar eigin þjóðar
eða þeirrar sem skipt er við. Hverju
á að svara þegar viðskiptavinur fer
fram á aukaþóknun, biður um
mútur? Hvernig má ganga úr
skugga um að viðkomandi sé að
biðja um mútur? Athyglivert kann
að vera að gefa eftirfarandi dæm-
um gaum.
* Þú ert boðinn til heimilis erlends
viðskiptavinar. Þú kemst að því
að hann býr í mikilfenglegu húsi
og er augsýnilega mjög auðugur.
Hvaða gjöf gætir þú fært viðkom-
andi þannig að hann yrði ánægður
og yrði þér velviljugur? Hvað ef
hann gæti litið á gjöfina sem mút-
ur? Hvað ef hann væntir þess að
fá greiddar mútur?
* Vörur fyrirtækis þíns bíða tollaf-
greiðslu á erlendum hafnarbakka.
Til þess að komast hjá skemmdum
verður þú að koma þeim fljótlega
í vöruhús. Hvaða gjöf, ef einhver,
myndi auðvelda yfirvöldum að af-
greiða vöruna? Hvað ef þeir biðja
um gjöf að verðmæti $50, $50.000,
$500.000? Hvenær verður gjöf að
mútum? Hvenær hættir þér að líða
vel með ástandið?
* Samningar hafa náðst við erlent
fyrirtæki. Viku síðar hefur erlendi
viðskiptamaðurinn samband við
þig og biður þig um $1 milljón -
fyrir kursteisis sakir - og segir að
það muni auðvelda við samnings-
gerð í framtíðinni, en von er á
mikilli aukningu viðskipta. Hvað
gerir þú?
Aðstæður sem þessar geta orðið
að erfiðu vandamáli þegar þær
bæði bijóta gegn lögum, siðum og
siðferði eigin lands. En ef til vill
er það enn erfiðara fyrir menn að
gera sér grein fyrir því hvort til-
teknar athafnir bijóta lög eða siði
þess lands sem samskiptin eiga
við. Ein lausn á þessu vandamáli
getur vitanlega verið sú að fyrir-
tæki móti sínar eigin reglur um
aðgerðir þegar kringumstæður
sem þessar koma upp. Það sé ein-
faldlega fyrirfram ákveðið hver
viðbrögð starfsmanna eiga að vera
við óskum um gjafir eða mútur og
það sé enn fremur ákveðið hvers
kyns gjafir það skulu vera sem
starfsmenn mega færa erlendum
viðskiptavinum sínum. Skráðar
siðareglur gætu því auðveldað
starfsmönnum úrlausn mála af
þessu tagi.
Viðskiptavinur fór fram á
peningagreiðslu
Tökum dæmi af prófessor Jef-
frey A. Fadiman nokkrum sem
hefur mikla reynslu af samskiptum
VIÐSKIPTI
Siðferði og ólíkar
viðskiptahefðir
við lönd í Afríku og Austur-Asíu.
Eftir að hafa eitt sinn lokið samn-
ingi við fyrirtæki í Zanzibar í Aust-
ur-Afríku var borin fram eftirfar-
andi ósk við hann:
,Oh, and Bwana, I would like
1.000 shillings as Zawadi, mygift.
And, as we are now friends, for
Chai, my tea, an eight-band radio,
to bring to my home when you
visit. “
Viðskiptavinur Fadimans sagði
þetta á mjög vingjamlegan hátt,
en Fadiman vissi hins vegar að
orðin Chai og Zawadi gætu þýtt
mútur á zanzibarísku. Þetta gerð-
ist strax eftir að skrifað hafði ver-
ið undir samninginn, en Fadiman
hafði hlakkað til að geta boðið við-
skiptavini sínum upp á drykk,
svona rétt til þess að innsigla
samninginn á vestræna vísu. Hins
vegar datt andlitið af Fadiman
þegar viðskiptavinurinn fór fram á
peningagreiðslu. Þótt upphæðin
hafi ekki verið há, þá skipti óskin
sem slík máli og beiðnin um út-
varpið gekk alveg fram af honum.
Að greiða mútur voru að mati
Fadimans algjörlega óábyrgir og
óásættanlegir viðskiptahættir. Og
hversu oft myndi vera farið fram
á slíkt í framtíðinni? Ef hann
greiddi mútumar núna, þyrfti hann
ekki að greiða aðra upphæð seinna
og þá jafnvel sjónvarp eða bifreið
að auki? Hvar endar slíkt? Fadiman
svaraði því þá til að hann væri
bandarískur og greiddi ekki mút-
ur. Síðan rauf hann samninginn
og gekk í burtu.
Margir munu verða til að sýna
afstöðu Fadimans samúð og
hneykslast á framferði Zanzi-
barbúans. En á daginn kom að
Fadiman hafði misskilið viðskipta-
vin sinn hrapallega og það á fleiri
en einn veg. Með því að misskilja
bæði tungumál Zanzibarbúans og
menningu, fór Fadiman á mis við
mjög arðvænleg viðskipti og tæki-
færi til að stofna til vináttu, sem
hvorki myndi bijóta lög né siðferð-
iskennd. Vegna slakrar ensku-
kunnáttu hafði maðurinn flutt
beiðni sína frekar sem skipun en
ósk, nokkuð sem Fadiman fannst
mjög móðgandi. Samt sagði hann
þetta á vingjarnlegan hátt og not-
aði ennfrekar orðið Bwana, sem
þýðir herra. í samræmi við við-
Sjónarhorn
Þeir sem starfað hafa að millirílgaviðskiptum
vita að sú staða getur komið upp að hefðin
tekur yfír lög, skrifar Þröstur Siguijóns-
son. í sumum þróunarríkjunum hafa mútur
orðið að hegðunarreglu, sem jafnvel á rætur
sínar langt aftur í aldir og þeir sem ekki
taka þátt í dreifíngu gæðanna eiga ekki von
um að ná langt í samfélaginu.
skiptahætti sína bar
viðskiptavinurinn upp
þá beiðni að Fadiman
gæfi honum peninga
til þess að geta haldið
Fadiman veislu og
boðið til hennar öllum
helstu áhrifamönnum
samfélagsins. Útvarp-
ið var til þess að tón-
list gæti hljómað í
veislunni. Ósk Zanzi-
barbúans var þegar á
öllu var á botninn
hvolft ætluð til þess
að heiðra Fadiman og
kynna hann fyrir þeim
sem gagnast myndu
nýtilkomnu viðskipta-
samkomulagi. . Zanzibarbúinn
vænti þess að Fadiman brygðist
við að hætti heimamanna en raun-
in varð sú að Fadiman brást við í
samræmi við bandarískan hugsun-
arhátt og missti þar með af arð-
vænlegum viðskiptum og vináttu.
Fékk montinn
hana að gjöf
Hjá sumum þjóðum eða þjóðar-
afkimum er mjög sterk hefð fyrir
því að gjalda gjöf við gjöf. Ef ein-
hver þiggur gjöf eða greiða af
hendi einhvers, ber þeim skylda til
þess að endurgjalda slíkt í sama
formi siðar. Aftur hefur Fadiman
frá eftirtektarverðri sögu að segja.
Eitt sinn á miðjum áttunda ára-
tugnum var hann í viðskiptaferð í
Kenýa. Eftir að samn-
ingum var náð, vildi
innfæddur viðskipta-
vinur Fadimans fara
með hann í skoðunar-
ferð um heimaþorp
sitt. Þegar komið var
að markaðnum hljóp
sá innfæddi til og
keypti lifandi og mont-
inn hana og færði
Fadiman að gjöf. Fadi-
man hélt á hananum
það sem eftir lifði dags
en þegar kvöldaði lét
hann elda hanann fyrir
sig, þann innfædda og
fjölskyldu hans.þar í
þorpinu. Nokkrum
árum síðar kom Fadiman aftur til
Kenýa til viðskipta við þennan
sama mann, en hafði ekki hugað
að hanamálinu né mikilvægi þess.
Hann sagði að endurkoman hafi
verið sér alger opinberun. Fólk um
allt þorpið hrópaði að nú væri Fadi-
man kominn aftur til þess að skila
hinum háleita hana. I þeirra augum
höfðu samskiptin sem áttu sér stað
mörgum árum fyrr, staðið óbreytt
öll þessi ár og á alveg sérstökum
grunni. Fadiman hafði áður fengið
göfuga gjöf og væri hann nú kom-
inn aftur til þess að gjalda þeirri
gjöf við gjöf.
Þessi dæmi sýna ljóslifandi í
hvílík vandræði menn geta ratað
ef þeir þekkja ekki til siða þeirra
þjóða sem þeir eiga samskipti við.
Þröstur
Sigurjónsson
Hins vegar geta ýmsir siðir brotið
svo gróflega gegn siðferðiskennd
manna að útlilokað er að sættast
á slíkt, jafnvel í nafni framandi
menningar. Mútur eru víðast hvar
bannaðar með lögum í vestrænum
samfélögum, en þær eru hins veg-
ar staðsettar á gráu svæði í mörg-
um löndum annarra heimsálfa.
Jafnvel í sumum löndum Afríku,
Asíu og Austurlöndum nær eru
mútur af einhveiju tagi hluti af
viðteknum viðskiptaháttum. Vitan-
lega vita menn að mútur viðgang-
ast í einhveijum mæli á Vestur-
löndum, en þær eru bæði bannaðar
með lögum og ekki taldar siðferði-
lega ásættanlegar. Flestir kjósa
að starfa á opnum og fijálsum
markaði og byggja velgengni sína
á gæðum vara sinna og þjónustu.
Fæstir, ef einhveijir, hafa áhuga
fyrir því að greiða með ólöglegum
hætti til annarra.
Viðskiptahættir
þróunarríkja að breytast
Þeir sem starfað hafa að milli-
ríkjaviðskiptum vita hins vegar að
sú staða getur komið upp að hefð-
in tekur yfir lög. í sumum þróunar-
ríkjunum hafa mútur orðið að
hegðunarreglu, sem jafnvel á ræt-
ur sínar langt aftur í aldir og þeir
sem ekki taka þátt í dreifingu
gæðanna eiga ekki von um að ná
langt í samfélaginu. í Nígeríu nær
hugmyndin um dash (einkagreiðsla
fyrir einkaþjónustu) aftur til samn-
inga við Portúgali sem gerðir voru
á fimmtándu öld og kváðu á um
gjafir frá Portúgölum í skiptum
fyrir vinnuafl. Gjafir eru enn vel
séðar í Nígeríu.
Viðbrögð manna við þessu geta
ekki verið nema með tvennu móti;
að gangast við þessum viðskipta-
háttum eða ekki. Reynslan hefur
reyndar sýnt að sumir hafa átt
auðvelt með að stunda vestræna
viðskiptahætti þegar það á við, en
hika ekki þegar kemur að greiðum
og gjöfum ef þess er krafist. Hins
vegar hafa viðskiptahættir þró-
unarlandanna verið að breytast í
átt til þess sem tíðkast á Vestur-
löndum. Það er meðal annars
vegna þess að sífellt fleiri íbúar
þessara landa útskrifast frá vest-
rænum háskólum, tungumála-
kunnátta hefur batnað og milli-
ríkjaviðskipti eru stöðugt að verða
algengari og löndunum mikilvæg-
ari.
Byggt á “A traveier’s guide to gifts
and bribes". Harvard Business Revi-
ew, July-August 1986.
Höfundur er viðskiptafræðingur
frá Háskóla íslands og með
BA-prófí heimspeki frá sama
skóla.
Change Group tekur
við umboði fyrir
Western Union
FYRIRTÆKIÐ The Change Group
Iceland sem rekur gjaldeyrisþjón-
ustu fyrir ferðamenn hér á landi
hefur tekið að sér umboð fyrir
Western Union-fyrirtækið.
Western Union, sem hefur verið
starfandi síðan 1871, sérhæfir sig
í hraðsendingaþjónustu á pening-
um milli landa. Það tekur einungis
5 mínútur að senda peninga í
gegnum tölvukerfi fyrirtækisins til
130 landa víðsvegar um heim, án
milligöngu banka, segir í fréttatil-
kynningu frá íslenska umboðsaði-
lanum.
Sá sem væntir peningasending-
ar þarf að mæta í Western Union-
umboð og sækja peningana en þau
eru orðin tæplega 30 þúsund vítt
og breitt um heiminn. Til þess að
fá þá afhenta þarf hann að færa
sönnur á hver hann er og ef send-
ingaupphæðin er hærri en 500 doll-
arar þarf sendandi að gefa lýsingu
á móttakandanum.
Greiðsluþjónusta á reikningum
Western Union býður einnig upp
á greiðsluþjónustu á reikningum í
Bandaríkjunum og Kanada. Að
sögn Maríu Guðmundsdóttur,
framkvæmdastjóra The Change
Group Iceland,,, þá geta íslendingar
væntanlega greitt reikninga í ýms-
um löndum Evrópu í lok þessa árs.
Viðskiptavinurinn, sem getur greitt
með íslenskum krónum, gefur upp
nafn fyrirtækis og númer reiknings
sem er til greiðslu. Stuttu síðar
prentast út ávísun í dollurum í við-
komandi fyrirtæki."
’Skrifstofa The Change Group
Iceland í Bankastræti 2 og útibúið
að Austurstræti 20 í Reykjavík
veita þjónustu Western Union á
íslandi alla daga vikunnar.
L
Verðbréfasjóðir VÍB hf.
Breytingar á samþykktum
Á hluthafafundi Verðbréfasjóða VÍB hf., Kirkjusandi, Reykjavík, sem
haldinn var 24. júní sl. var samþykktum félagsins breytt. Breytingin
felst í stofnun Sjóðs 9, sem er peningamarkaðssjóður.
Með vísan til 3. mgr. 8. gr. laga nr. 10/1993 er eigendum
hlutdeildarskírteina í sjóðum félagsins hér með tilkynnt að hinar
nýju samþykktir liggja frammi á skrifstofu félagsins til sýnis eða
afhendingar ef óskað er.
Reykjavík, 4. júlí 1996.
Stjórn Verðbréfasjóða VlB hf.
Ásmundur Stefánsson, Lára V. Júlíusdóttir, Jón H. Bergs,
Gunnar Svavarsson, Brynjólfur Bjarnason
VÍB
VERÐBRÉFAMARKAÐUR ISLANDSBANKA HF.
• Aðili að Verðbréfaþingi íslands •
Kirkjusandi, 155 Reykjavík. Sími: 560-8900. Myndsendir: 560-8910.