Morgunblaðið - 28.07.1996, Side 6
6 B SUNNUDAGUR 28. JÚLÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Skammtímamið
Væri ég ungur
maður að
huga að framtíð-
arbísness, þá
mundi ég koma
upp heyrnar-
tækjaiðnaði“, sagði vinur minn
sem lifir í námunda við hávað-
ann frá poppbransanum og
hljómgræjunum. „Sá á gríðar-
stóran markhóp af heyrnar-
daufu fólki vísan“. Þessi fram-
tíðarsýn gáraði sinnið í yfír-
standandi viðnámi við um-
ferðarhávaða. Kannski leysist
það mál bara af sjálfu sér,
þegar búið er að skrúfa niður
heyrnina hjá obbanum af þjóð-
inni með skemmtistaða- og
græjuhávaða. Svo hrekkur
maður upp við áleitna spurn-
ingu: Er það ekki einmitt full-
orðna fólkið með óskemmdu
heyrnina sem mest er að kvarta
undan umferðarhávaðanum?
Og það er deyjandi kynslóð,
sem smám saman mun hverfa.
Og vandinn leystur!
Það er víst ljótt að gantast
með slíkt böl sem síhávaði er,
af hveiju sem hann stafar.
Fólk er misnæmt fyrir jöfnum,
reglubundnum hávaða. Ég man
þegar „neðanjarðarlestirnar“ í
París, sem
sums staðar
aka ofan-
jarðar á
brúm milli
hæða, voru
teknar af
skröltandi
járnhjólum
og settar á
mjúk
gúmmíhjól.
Blaðamaður
átti viðtal
við fólk sem
búið hafði
við þennan
dómadags-
hávaða í
hvert skipti sem Iest fór fram
hjá gluggunum. Hélt að allir
væru himinlifandi. Mér er
minnisstæð kona sem í áratugi
hafði búið þarna og sagði: „Nei,
mér finnst óþægilegur þessi
bansetti þytur (lágvær) í
gúmmíhjólunum á teinunum,
skröltinu hefi ég ekki tekið eft-
ir í áraraðir." Það var hávaðinn
sem hún hafði lært að útiloka.
Svo er spuming hvort maður
eigi yfirleitt að venjast hávaða.
Eða hvers konar hávaði fari í
taugarnar á manni. Rannsóknir
hafa sýnt að fólk undir lang-
varandi streitu eða álagi hafi
færri náttúrulegar drápsfrum-
ur í ónæmiskerfínu til að veij-
ast sjúkdómum. Inn í þær rann-
sóknir hefur svo komið hvort
áhrifin verði ekki meiri eftir
því hvort og hvernig fólk tekur
þetta inn á sig. Er sífellt að
láta það ergja sig eða hugsar
ekki um það. Hvað um það,
auðvitað er fráleitt fyrir þá sem
viðkvæmir eru fyrir hávaða að
setjast að í miðborg, nálægt
höfn eða mikilli þungaumferð.
Sjálfsagt er það þessvegna sem
margt fólk kýs að búa í út-
hverfum borga í kyrrð og ró
og aka í vinnuna, en aðrir kjósa
líf og umsvif þó hávaði fylgi.
Það breytir ekki því að illlýð-
andi er ef hávaði og umferð
eykst fyrir beinar ráðstafanir
þeirra sem stjórna. Sjálf bý ég
við sjó og umferðargata á milli.
Allan sólarhringinn heyri ég
rödd sjávar, missterka eftir
veðri og sjávarföllum og finnst
það alveg yndislegt - og ró-
andi. Getur jafnvel orðið svæf-
andi. En nágrannakona mín
sömu megin í húsinu þoldi ekki
þetta sífellda sjávarhljóð og
flutti hinum megin í húsið þeg-
ar færi gafst. En hávaðinn frá
Eiðisgrandanum
sem bætist við
sjávarhljóðið,
hefur aukist mjög
undanfarin ár,
svo að loka þyrfti
gluggum ákveðna klukkutíma
kvölds og morgna. Og það
vegna þess að allri umferð út
á Seltjarnarnes, þetta ólánlega
nes sem aðeins er hægt að
komast að úr einni átt, er stýrtf
þangað. Leiðin út á nesið hin-
um megin, eftir Nesveginum,
hefur verið vörðuð hindrunum.
Auk þess sem öllum aðdrag-
anda bílaumferðar hefur mark-
visst verið beint í þennan eina
farveg, allt frá lokun Meistara-
valla. Svo bauð borgarstjórinn
okkar, Ingibjörg Sólrún, allt í
einu olíufélaginu Irving Oil, lóð
þarna á uppfyllingunni fyrir
bensínstöð, þótt stutt sé í þær
næstu beggja megin við. Kana-
díska félagið hætti við og forð-
aði okkur frá þeirri bílaumferð
með starti.
Það er einmitt meinið, hve
skammt er horft, jafnvel þvert
á heildarhugmyndir. Eitt götu-
horn í einu og umferðarhindrun
án hugsunar um hvert sú um-
ferð fer. Dæmigert er upp-
hlaupið nú vegna fyrirsjáan-
legrar hávaðamengunar við
Sæbraut þar sem skyndilega á
að bæta á byggð án forsjálni.
Deilt um hve mikill umferðar-
hávaðinn sé nú þegar. Hags-
munaðilum hentar að reikna
út frá 60 km leyfilegum hraða,
sem okkur vegfarendum finnst
æði totryggilegt. Ég ók þar
þrisvar sinnum í gær og um-
ferð stórra flutningabíla, stræt-
isvagna og smábíla var um 80
km, jafnvel yfir. Hvað þá um
önnur rök?
Dæmin um að aðeins sé horft
niður fyrir tæmar eru mýmörg.
í fréttum er að hugsanlega
verði Áburðarverksmiðjunni
breytt í olíuhreinsistöð strax í
haust. Málið sett í athugun -
hjá fjármálafólki! Fullyrt að
það sé þó skárra frá umhverfis-
sjónarmiði en áburðarverk-
smiðja með sprengihættu! En
hvar í veröldinni er nú til dags
nýstaðsett olíuhreinsistöð með
aðflutningi á óhreinni smurolíu
inn í miðri byggð? Hvað þá þar
sem svo háttar að sterkir
straumar mundu bera minnstu
mengun inn um Sundin. Fyrsta
spurning er auðvitað hvort yfir-
leitt kemur til greina að setja
svona starfsemi niður einmitt
þarna? Ekki hvort með hraði
sé hægt að þvinga fram um-
sögn um umhverfisáhrif þar
fyrir haustið. Er ekki kominn
einhver kyrkingur í viðhorfín
til umhverfismála hjá okkur,
þvert á það sem er annars stað-
ar í þéttbýli? Þar eru menn að
losa sig við gamlar verksmiðj-
ur, álverksmiðjur og olíu-
hreinsistöðvar, en ekki flytja
að nýjar eða reyna að fínna
þeim stað þar sem kröfurnar
eru minni en í Bandaríkjunum
og meginlandi Evrópu?
Gárur
eftir Elínu Pálmadóttur
MANNLIFSSTRAU MAR
VERALDARVAFSTUR/£rframtíbin mótud
í stórum dráttum?
Dáleiðsluúttekt
áfortíð ogfmmtíð
SÁLFRÆÐINGURINN þekkti, Helen Wambach, vann við söfunun merki-
legrar tölfræði áður en hún lést árið 1983. Margar bækur hennar um
árangur þess starfs eru velþekktar. Þær snúast allar um könnun á fortíð
og framtíð mannkynsins í gegnum huga nokkurra þúsunda fulltrúa þess.
Könnun hennar fór fram með aðstoð hópdáleiðslu fólks. Fólkið, sem hún
vann með var sent í því ástandi aftur eða fram í tímann. Gengið var útfrá
því að einstaklingurinn gæti þannig komist í snertingu við „önnur“ líf
sín. Hver og einn var beðinn að skoða um 20 atriði í viðkomandi jarð-
lífí. Þessi atriði voru hugsuð til að gefa vísbendingar um það, hvernig
umhverfi viðkomandi var, hvernig honum eða henni leið innra með sér
og svo framvegis. Atriðin voru til dæmis: Fótabúnaður, hendur, hár, ferða-
lög, barnaleikfang, matarveisla, hvaðan kemur fæðan og svo útför viðkom-
andi. Af niðurstöðunum um fortíðina var þannig unnt að lesa sér til um
þróun mannlífs á Jörðu. Það kom í ljós, að þær voru að mestu samhliða
því, sem við vissum áður: 99% af öllu fólki hefur alltaf verið bláfátækt
og þurft að þræla endalaust fyrir lifibrauði sínu.
Einstaka frávik var þó frá viður-
kenndri söguskoðun.
Wambacher tók þessi frávik til hlið-
ar. En stundum bar það við, að
nýjar fornleifa-, eða mannfræði-
rannsóknir stað-
festu það frávik,
sem hún var áður
búin að finna út.
Þannig fékk hún
til dæmis að vita,
að ljóshært fólk
eftir Einar hefði búið þar sem
Þorstein nú er Tyrkland.
Það var staðfest
af fræðimönnum nokkru seinna.
Það staðfestir ennfremur þá vitn-
eskju úr Landnámu, að Óðinn hafi
átt lönd í Tyrklandi!
Ein athyglisverð niðurstaða var
sú, að enda þótt mun fleiri konur
hafi ávallt tekið þátt í hópdáleiðsl-
unum, þá var meðaltal kynjahlut-
falls alls hópsins úr mörgum fyrri
lífum ávallt nálægt því helmingur
konur og helmingur karlar. Könnun
þessi fór fram um langt árabil í
Bandaríkjunum og Frakklandi.
Wambacher vann með Chet P.
Snow við þetta. Hann vann lauk
síðan að henni látinni við síðustu
bókina, sem fjallaði um viðlíka
könnun á framtíðinni. En rökin fyr-
ir því að slíkt væri unnt eru þau
að tíminn sé ekki fyrirbæri sem líði,
né að einstaklingsbundin áhrif hafi
endilega áhrif á framhaldið fyrir
fjöldann. Meginreglan í framtíðar-
skoðun höfundanna tveggja er að
fara ekki með hugi fólks stutt framí
tímann. Óþægilegt gæti verið að
muna reynsluna af dauðastundinni
svo nálægt í tíma.
Við athugunina á framtíðinni
komu aðallega fram tveir mjög ólík-
ir möguleikar: Við köllum þann fyrri
A-gerðina. Þar fer líf fólks fram í
stórborgum algerlega yfírbýggðum
með gleri. Ekki var unnt að fara
útfyrir þær nema í eins konar
geimfarabúning, því mengunin var
mikil. Öllu var stjórnað að ofan með
harðri hendi. Fólki leiddist og var
fegið, þegar dauðastundin nálgað-
ist. Seinni valkostur, B-gerð. er með
minni tækni og minni stjórn. Fólk
er þar oftar til sveita í litlum samfé-
lögum. Þar ríkir gleði og fegurð.
Huglæg tækni er til dæmis notuð
til fjarskipta. í báðum þessum lýs-
ingum eru geimferðir stundaðar og
mannkynið hefur verið tekið inní
samfélag alheimsmenningarinnar.
En skoðum nú eitt dæmi frá ár-
unum 2400 til 2457 Kona ein úr
þjóðfélagsgerð A fer að kaupa í
matinn. Hún stígur uppí flugbíl
gerðan úr málmi eða plasti. Konan
svífur að stóru hringlaga háhýsi úr
málmi. Hún kaupir ekki oft inn og
leiðist það, þar sem allt er gert með
vélum og hún sér enga aðra mann-
eskju. Hún setur kort í rifu sem
borgun og matarkassarnir fara
sjálfkrafa í skottið á farartækinu.
Sama kona lýsir enda jarðlífs síns:
Hún var glöð af því að hún var að
fara. Óþekktur sjúkdómur batt
enda á líf hennar 57 ára gamallar.
Ekki er endalega ljóst, hvort að
þessar tvær gerðir: A og B eru hlið
við hlið í sömu tilveru eða hvort
þetta eru valmögleikar.
Inn á milli eru lýsingar á framtíð-
artækni, sem er mjög ólík því, sem
við myndum búast við: Þar má til
dæmis nefna flutning eða ferðalög
með tækjum, sem eru kyrrstæð.
Fólk eða vörur ganga eða eru sett
inn í eina hlið tækisins og koma út
á næstu sekúndu annars staðar
útúr alveg sams konar tæki! Þetta
er óhugsandi miðað við tækniþróun
í dag.
Eitt fyrirbæri er mjög algengt í
öllum þessum lýsingum. Það er
bjart ljós á himni, sem er á leið
niður. Það vekur ýmsar kenndir í
“minningu" þeirra, sem segja frá.
Bæði er þetta bjarta ljós sett í sam-
band við geimför, sem eru að lenda,
en einnig í samband við trúarlega
TÆKNI/ Verba styrjaldirframtíbarinnar
hábar á tölvuskjáum?
ÞAÐ er staðreynd sem hernaðaryfirvöldum Vesturlanda líkar ekki að
vekja almennt athygli á, aðjafnframttæknilegri fullkomnun er nútímasam-
félagið orðið óhemju viðkvæmt. Ástæðan er að mestu sú að hægt er að
trufla og stöðva með ýmsu móti „heilastarfsemi" samfélagsins. Afar miklu
af grundvallarþáttum þess er stýrt af tölvukerfum, og ýmsar leiðir eru
færar þeim er kynnu að vera samfélaginu óvinveittir, til að eyðileggja
stjórnun eða t.d. fjármálakerfi, samgöngur flugvéla og lesta og jafnvel
heija, ásamt allri fjölmiðlum samfélagsins. Þetta hefur fengið menn til
að álykta sem svo, að næsta styijöld sem kynni að koma upp, yrði háð í
loftinu, á nýjan hátt, ekki með eldflaugum og sprengjum, heldur með raf-
segulbylgjum. Ennfremur yrðu ýmiskonar tölvuveirur virkir þáttakendur.
Af þessu má ekki draga þá álykt-
un að hin hugsanlegu næstu
stríð yrðu ekki mannskæð. Það er
því miður rangt. Rask á stjórnkerf-
um veldur umsvifalaust slysum í
flug- og járnbraut-
arsamgöngum.
Niðurbrot fjár-
málakerfis banka,
atvinnulífs og hins
opinbera endar
með þess konar
eymd mannlífs að
dauði er afleiðing,
að ógleymdum
þjáningum manna er af lifðu.
Setjum svo að meðal okkar sé
maður með dálítinn misvöxt á sál-
inni. í sálfræðinni væri sagt að yfir-
sjálfið vantaði, en hin tvö sjálfín
væru ofvaxin. Hann væri m.ö.o.
skynsamur en siðlaus. Reyndar höf-
um við þegar fengið að kynnast
svona mönnum í tölvuveirum og því
sem þær valda. Væri þessi „vinur“
okkar með tölvudellu og jafnframt
tæknisnillingur, getur hann í fyrsta
lagi búið til tvölvuveiru sem leytar
skipulega að lykilorðum og smyglar
sér inn í stór forrit hinna miklu
stjómkerfa. Veira frá honum tekur
sér bólstað í forritinu, fjölgar sér
sjálfkrafa, eyðileggur stórforritin,
eða hægir á og stöðvar tölvur með
því einu að taka rými, vegna fjölg-
unarinnar sem er innbyggð í henni.
„Vinur“ vor þarf ekki þekkingu á
rafsegulbylgjum nema sem nemur
fyrsta árs námi í eðlisfræði við
Hákóla íslands til að búa til þar
að auki svonefnda rafeinda-
sprengju, sem sendir út nógu sterk-
ar rafsegulbylgjur til að skemma
upplýsingar og hugbúnað einhverra
stórra miðlægra kerfa. Ekki þyrfti
nema t.d. stefnuloftnet og búnað
sem sendir sterkar rafsegulbylgjur
í stuttan tíma, fara með slíkt ná-
lægt einhveijum hinna meiri.stjórn-
stöðva, eða inn í aðgengilega hluta
bygginganna, - og beina truflunar-
geislanum að stjórnstöðinni. Höf.
er ekki kunnugt um hvort t.d. ís-
lenskar stofnanir hafa tölvubúnað
sinn varinn fyrir slíkum skemmd-
um, en víst er að almennt er því
ekki svo varið vítt um heiminn.
Sennilega myndi margnefndur „vin-
ur vor“ sleppa“ vel frá öllu, en sam-
félagið væri e.t.'v. mánuði eða ár
að rétta úr kútnum, uns hann gæti
byija að nýju.
Sé „snjöllum" manni slíkt kleift,
hvað er þá ekki kleift heilum heijum
stórra þjóða, sem beitt er gegn
óvinasamfélagi? Reyndar hefur
þegar farið fram hið fyrsta stríð
þar sem að einhveiju leyti heufr
reynt á þessa hernaðaraðferð.
Bandaríkjamenn beittu írak í nafni
Sameinuðu þjóðanna þessari hern-
aðaraðferð að hluta. Sérstakar flug-
vélar flugu yfir landið og trufluðu
eða settu úr lagi radarkerfi írakska
hersins. Upplýsingum var dreift til
að rugla óvinin og leiða hann á villi-
götur. „Tölvuherflokkur" Banda-
ríkjamanna barðist ekki fyrst og
fremst við írakskan óvin, heldur
óvin sem hann hafði með sér að
heiman. Það var ger af tölvuveirum
sem herinn hafði orðið fýrir barðinu
á með tölvusamskiptum við afgang-
inn af bandarísku þjóðinni.
eftir Egil
Egilsson