Morgunblaðið - 31.07.1996, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
MIÐVIKUDAGUR 31. JÚLÍ 1996 29
GUÐMUNDUR
STEINSSON
+ Guðmundur J.
Gíslason, leik-
skáldið Guðmundur
Steinsson, fæddist í
Steinsbæ á Eyrar-
bakka 19. apríl 1925.
Hann lést í Landspít-
alanum í Reykjavík
15. júlí síðastliðinn
og fór útför hans
fram frá Fossvogs-
kirkju 23. júlí.
Frændi, þegar fiðlan þegir,
fuglinn krýpur lágt að skjóli,
þegar kaldir vetrarvegir
villa sýn á borg og hóli,
Þó að brotni þorn í sylgju,
þó að hrökkvi fiðlustreingur,
eg hef sæmt hann einni fylgju:
óskum mínum hvar hann geingur.
(HKL)
Þetta brot úr lengra ljóði eftir
Laxnes kom í huga minn, þegar ég
fór að skrifa þessar línur. Ég kom
til fósturforeldra minna árið 1937.
Þá var mikið atvinnuleysi og marg-
ir voru hissa á því að þau skyldu
vara að bæta við sig barni á þessum
krepputímum, en svo mikið er víst
að aldrei fann ég fyrir þessari
kreppu í uppvextinum. Við vorum
ekki rík en höfðum alltaf nóg fyrir
okkur eins og sagt var. Við bjugg-
um við Hringbrautina, nánar til
tekið í verkamannabústöðunum.
Melarnir voru að byija að byggjast.
Þar voru ennþá nokkur býli svo sem
Hagi, Mávahlíð og fleiri. Rakel
ræktaði línið sitt í Blátúni og hann
Jón Þorleifsson maðurinn hennar
málaði myndir. Meistaravalla- og
Jófríðarstaðatúnin með sóleyjastóð-
inu og njólanum heilluðu okkur
krakkana. Þarna voru geymdir
gamlir bátar og á stakkstæðinu hjá
Dverg voru stæður af þurrfiski, sem
voru upplagðar til feluleikja. Þá var
allur Grandinn óbyggður og síðan
var það fjaran út undir Seltjarnar-
nes. En það var lítil hrifning ef
fréttist að við værum þar á ferð,
því þar voru þá sorphaugar Reykja-
víkurborgar staðsettir. Allt var
þetta lagt undir sem athafnasvæði
krakkanna. Strákarnir smíðuðu
kajaka, kofa og flugdreka, þeir
steyptu tindáta og gengu um víga-
iegir í flokkum með skildi og sverð,
sem þeir höfðu einnig smíðað.
Stundum gerðu þeir strandhögg hjá
öðrum hópum og voru þá ærið háv-
aðasamir. Þetta voru auðvitað allt
KR-ingar í hjarta sínu og sumir
spiluðu með félaginu. Guðmundur
var í marki, ég man ekki í hvaða
flokki. Það var stutt á völlinn og
kom það sér vel, því stundum þurfti
að hafa hraðar hendur og grafa
holur undir bárujárnið, sem umlukti
leikvanginn, ef KR átti að keppa,
því pyngjan var nú ekki troðin á
þessum árum. Fyrir kom að and-
stæðingarnir komust að áformun-
um og þá voru móttökurnar heldur
óblíðar. Stelpurnar voru í þessum
hefðbundnu leikjum en auk þess
held ég að við höfum verið dálítið
á undan tímanum, því við stofnuð-
um götuleikhús og sýndum þar ein-
þáttunga og söngleiki auk þess
höfðum við fímleikasýningar og
ballett. Efnið var allt frumsamið á
staðnum. í dag mun það kallast
spuni! Heldur voru nú hljóðfærin
frumstæð, en þetta gekk. Við þurft-
um sjaldan að gefa sælgæti til þess
að halda í áhorfendur. Ég tala um
þetta hér til þess að gefa örlitla
mynd af því umhverfi sem við Guð-
mundur ólumst upp í.
Síðar komu hernámsárin, þá
breyttust leikirnir og athafnasvæðið
minnkaði. Þetta voru glöð góð og
áhyggjulaus ár. Guðmundur var
fimm árum eldri en ég og var kom-
inn í M.R. meðan ég var enn í barna-
skóla. Mér fannst hann svo forfram-
aður að ég fylgdist vel með öllu sem
hann sagði og gerði. Hann var mjög
vinstrisinnaður á þessum árum.
Hann gekk í félag Máls og menn-
ingar og las mikið
ungu skáldin og auð-
vitað eldri meistar-
ana líka. Kiljan og
Þórbergur voru í sér-
stöku uppáhaldi hjá
honum. Af ljóðskáld-
um voru það Steinn
Steinar, Tómas og
Guðmundur Böðvars-
son. Auk verka ís-
lensku skáldanna út-
vegaði hann sér blöð
tímarit og bækur er-
lendis frá til þess að
geta fylgst með nýj-
um straumum í
skáldskap. Ég held að þarna hafi
hann, ef ti! vill ómeðvitað verið far-
inn að feta brautina að ævistarfi
sínu. Einhvern veginn tókst honum
að vekja áhuga minn á verkum ís-
lensku skáldanna og verð ég honum
ævinlega þakklát fyrir það, þó ég
væri nú ekki alltaf hrifin, þegar
hann vildi fara að ræða efni bók-
anna, sem ég hafði lofað að lesa
og það verður að segjast að eitt og
annað sem ég las á þessum árum
fór fyrir ofan garð og neðan hjá
mér. Ég má ekki gleyma ljóðaþýð-
ingum Magnúsar Asgeirssonar, en
Guðmundur hélt mikið upp á þær.
Hafði bróðir minn stundum gaman
af því þegar hann heyrði börnin mín
síðar vitna í þessar ljóðaþýðingar.
Ég ætla að kveðja þig Guðmund-
ur minn með fyrsta erindinu úr
kvæðinu hans Guðmundar Böðvars-
sonar sem hann nefndi „í vor“ því
mér finnst það táknrænt fyrir ferð-
ina, sem þú hófst á vit hins eilífa
ljóss þegar almættið umvafði litla
landið okkar einhverri fegurstu nótt
sumarsins.
í nótt urðu allar grundir grænar í dalnum,
því gróðursins drottinn
kom sunnan af hafi og hafði um langvegu sótt.
Og fljótið strauk boganum blítt yfir fiðlustrenginn
og bláar dúnmjúkar skúrir liðu yfir engin i nótt.
Far þú í friði.
Ég færi þér kveðjur frá börnun-
um mínum sem búsett eru erlendis
með virðingu og þökk. Elsku Krist-
björg, Þórunn, Guðmundur Steinn,
Jens og fjölskylda. Við Einar færum
ykkur einlægar samúðarkveðjur og
biðjum ykkur Guðs blessunar.
Hanna.
Það var mannbætandi að kynn-
ast Guðmundi Steinssyni. Frá hon-
um streymdi íhugul ró, sem fékk
mann oft á tíðum til að líta veröld-
ina öðrum augum. Ungur hreifst
ég af leikritum hans: Forsetaefninu,
Sæluríkinu og Fósturmold - seinna
gaf hann mér eina byssuna er Jón
Gunnar smíðaði fyrir Fósturmold.
Þá höfðu góð kynni tekist okkar á
milli sem urðu mér mikils virði -
og vonandi honum líka.
Er sú ákvörðun var tekin í stjórn
Leikfélags Þorlákshafnar árið
1975, að hvíla farsana og frumsýna
íslenskt nútímaleikrit fundust mér
tvö álitlegust: Skírn og Þjóðhátíð
eftir Guðmund Steinsson. Skírn
fannst mér þó henta áhugaleikfé-
lagi betur og var það tekið til sýn-
inga undir leikstjórn Sigurðar
Karlssonar. Þá kynntist ég vel þeim
Guðmundi og Kristbjörgu Kjeld. Sá
vinskapur hélst síðan, enda varð
samvinna okkar Guðmundar mikil
og gifturík - auk þess sem Krist-
björg teikstýrði Pókók eftir Jökul
Jakobsson hjá LÞ nokkrum árum
síðar.
Árið 1976 tók ég við útgáfu Lyst-
ræningjans ásamt Ólafi Ormssyni
og Þorsteini Marelssyni. Við ákváð-
um fljótlega að gefa leiklistinni
meira rými í tímaritinu, sem fram
að þessu hafði fyrst og fremst ver-
ið helgað ljóðinu, og í fyrsta tölu-
blaðinu er við ritstýrðum birtum við
fyrri hluti leikrits Guðmundar, Þjóð-
hátíð - seinni hlutinn kom í næsta
tölublaði. Vegna þess hve pláss í
blaðinu var takmarkað og einnig
vegna þess að okkur langaði til að
fá lesendur tilað lesa leikrit einsog
sögu, settum við leikritið upp í belg
og biðu. Guðmundur féllst á að
gera þessa tilraun, en þeir er feng-
ust við leiklist voru flestir óánægð-
ir með uppsetninguna og seinna
leikrit Guðmundar er birtist í Lyst-
ræningjanum, Sólarferð, var sett
upp á hefðbundinn hátt. Auk þessa
gáfum við tvö leikrita hans út á
bók: Stundarfrið og Garðveislu.
Ég hef aldrei átt betra með að
læra nokkurn leiktexta en þann er
Guðmundur skrifaði. Það var vegna
rýþmans - mér fannst textinn sýn-
kópíseraður í fjórumfjórðu. Guð-
mundur lá yfir leikritum sínum
þartil ekki var hægt að breyta staf-
krók. Er ég gerði fléttuþætti fyrir
unga útvarphlustendur úr helstu
fornsögum okkar fékk ég Guðmund
til að skrifa leiktextann - því engum
treysti ég betur. Fæðingin var löng
og ströng. Eitt sinn kom ég til hans
og við sátum lengi þöglir á loftinu
í Goðalandi þartil Guðmundur seg-
ir: „Það er ekki hægt að umorða
þennan texta án þess hann verði
flatur. Við skerum aðeins úr og
bæta örlitlu inn. Það gerði hann
síðan svo snilldarlega að yfirlesend-
ur þáttanna, Árni heitinn Böðvars-
son og Gunnar Karlsson, luku upp
einu orði um ágætið.
Guðmundur velti íslensku samfé-
lagi mjög fyrir sér og kemur það
skýrt fram í verkum hans. Eitt sinn
varpaði hann þeirri hugmynd fram
að við semdum saman bók um ís-
lendinginn, atferli hans og eðli, og
beittum hvor þeirri tækni er við
kunnum besta. Ég segulbandinu,
hann pennanum. í erli dagsins varð
ekkert úr bókinni og minn hlutur í
þjóðarkrufningunni er óunninn, en
í öllum verkum sínum hefur Guð-
mundur gegnumlýst þessa þjóð,
svoog hið vestræna neyslusamfé-
lag. Því er hann alþjóðlegastur okk-
ar leikhöfunda og ekki vansalaust
að aðeins hluti leikrita hans hafi
komið á fjalir íslenskra leikhúsa.
Að leiðarlokum þakka ég mikils-
verð kynni og sendi Kristbjörgu og
fjölskyldunni allri mínar innilegustu
samúðarkveðjur.
Vernharður Linnet.
Við fráfall Guðmundar Steins-
sonar sækja á hugann myndir og
hugsanir sem erfitt er að færa í
orð, en þó öðru fremur þakklæti
fyrir að hafa fengið að kynnast
honum.
Guðmundur var um margt
t
Innilegar þakkir til allra, sem sýndu
okkur samúð og hlýhug við andlát og
útför elskulegs eiginmanns, föður okk-
ar, tengdaföður og afa,
BORGÞÓRS BJÖRNSSONAR
frá Grjótnesi
á Melrakkasléttu.
Inga Erlendsdóttir,
Jóhanna Borgþórsdóttir, Haukur Bjarnason,
Baldur Björn Borgþórsson,
Erlendur Haukur Borgþórsson, Oddbjörg Friðriksdóttir,
Margrét Borgþórsdóttir, Grétar Magnússon
og barnabörn.
óvenjulegur maður. Sú fáfarna leið
sem hann kaus að ganga í gegn
um þetta líf var vörðuð listrænum
metnaði, sköpunarþörf, ríkri rétt-
lætiskennd og hjartahlýju. Hann
hafði sterkan persónuleika sem
hafði djúp áhrif á þá sem kynntust
honum.
Andlegt jafnvægi, rósemi og
innri styrkur Guðmundar orkuðu á
mig eins og segulstál. Maður fór
alltaf ríkari en áður af hans fundi.
Hugurinn var alltaf opinn og hann
var sífellt að koma manni á óvart
með því að benda á nýjar og óvænt-
ar hliðar á tilverunni. Hliðar sem
annars hefðu verið manni lokaðar.
Mér þótti t.d. skrítið þegar hann
talaði um að maður fyndi hvergi
öryggi og vissu nema í vitundinni
um hverfulleikann. Seinna sá eg
að þetta var alveg rétt.
Þegar ég hugsa um Guðmund
nú finnst mér að hann hafi verið
eins og viti sem stendur á klettóttri
strönd. Hann lætur hvorki storm
né öldur raska ró sinni. Heldur
stendur og lýsir með fordæmi sínu
þeim sem framhjá fara í lífsins ólgu-
sjó. Guðmundur stóð alltaf beinn
og óhagganlegur með fæturna á
jörðinni. Líf hans einkenndist af
látleysi, hógværð, stillingu og stærð
sem hóf hann yfir dægurþrasið sem
þjakar okkur flest.
Guðmundur var ekki sú mann-
gerð sem lét sér á sama standa um
hlutina. Hann varð gjarnan gagn-
tekinn af því viðfangsefni sem hann
var að fást við á hveijum tíma hvort
sem um var að ræða vandamál at-
vinnuleysis, fíkniefna eða spillingu
umhverfísins. Vandamál mannsins
í öllum sínum mismunandi myndum
komu honum við.
í seinni tíð fékk Guðmundur auk-
inn áhuga fyrir formi kvikmyndar-
innar og var að vinna að áhuga-
verðu verkefni á því sviði þar til
yfir lauk. Rússneski leikstjórinn
Andrei Tarkovskí segir á einun,
stað í sjálfsæfisögu sinni að ekkeii
sé listamanninum mikilvægara en
að skoða og velta fyrir sér spurning-
unni um tilganginn með tilvist okk-
ar. Þessi spurning er óvíða ágeng-
ari en í verkum Guðmundar Steins-
sonar.
Þó Guðmundur væri alvarlega
þenkjandi maður þá var ævinlega
stutt í húmorinn. Þegar eg heim-
sótti hann á Landsspítalann fyrir
rúmu ári, skömmu eftir að hann
hafði gengist undir erfiða skurðað-
gerð, bauð hann mér að setjast, en
sagðist því miður ekki geta boðið
mér upp á neitt annað en sitt eigið
allsleysi, eins og hann orðaði það.
En í þessu sem hann kallaði alls-
leysi bjó í raun mikið ríkidæmi.
Návist hans var alltaf þroskandi og
gefandi.
Magnús Valur Pálsson.
Gott er sjúkum að sofna,
meðan sólin er aftamjóð,
og mjallhvítir svanir syngja
sorgblíð vögpljóð.
Gott er sjúkum að sofa,
meðan sólin í djúpinu er,
og ef til vill dreymir þá eitthvað,
sem enginn í vöku sér.
(Davíð Stefánsson.)
Kæra Kristbjörg, Þórunn, Jens
og aðrir ástvinir, við vottum ykkur
dýpstu samúð.
Óskar S. Gíslason,
Kristjana S. Gísladóttir,
Steinunn Gísladóttir.
• Fleiri minningargreinar um
Guðmund Steinsson bíða birting-
ar og munu birtast í blaðinu næstu
daga.
t
Útför eiginkonu minnar,
BJARKAR RAGNARSDÓTTUR,
Hjallalundi 5D,
Akureyri,
fer fram frá Akureyrarkirkju fimmtudaginn 1. ágúst kl. 13.30.
Fyrir hönd aðstandenda,
Jóhannes Stefánsson.
t
Dóttir min,
BRYNJA REYNDAL HENRYSDÓTTIR,
er látin.
Bálför fór fram i kyrrþey að ósk hinnar látnu.
Innilegar þakkir til allra þeirra, sem sýndu henni hlýju og vinarhug
í veikindum hennar.
Sérstakar þakkir til Þórunnar Stefánsdóttur og Péturs Arthúrssonar.
Kristín Stefánsdóttir.
t
Þökkum auðsýnda samúð og vinarhug við andlát og útför
móður okkar, tengdamóður, ömmu og langömmu,
ÁSTU FRÍMANNSDÓTTUR,
Baughóli 11,
Húsavík.
Sérstakar þakkir til starfsfólks kvensjúkdómadeildar FSA og
Sjúkrahúss Húsavíkur.
Valborg Aðalgeirsdóttir, Gretar Berg Hallsson,
Þorgrímur Aðalgeirsson, Dagmar Erlingsdóttir,
barnabörn og barnabarnabörn.
t
Þökkum vináttu og hlýhug við andlát
og útför ástkærs eiginmanns míns, föð-
ur okkar, tengdaföður og afa,
SIGURÐAR RAGNARS
BJARNASONAR,
Sandgerði.
Sérstakar þakkir til lækna og hjúkrunar-
fólks fyrir frábæra umönnun.
Guð blessi ykkur öll.
Fyrir hönd aðstandenda,
Rósa Dagmar Björnsdóttir
og fjölskylda.