Morgunblaðið - 01.08.1996, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREIINIAR
FIMMTUDAGUR 1. ÁGÚST 1996 29
Sameiníng sjúkra-
húsþjónustu
Torfi
Magnússon
A UNDANFORN-
UM árum hafa ýmsar
ósamstæðar hug-
myndir verið á lofti
um framtíðarskipan
sjúkrahúsþjónustu á
íslandi. Nánast allar
hugmyndir hafa átt
það sameiginlegt að
taka eingöngu til af-
markaðra þátta
sjúkrahúsþjón-
ustunnar og oft á tíð-
um er lítið hugsað til
þess hver áhrifin
verða á aðra þætti
eða þjónustuna í
heild. Oft hefur einn-
ig skort á að slíkar
hugmyndir taki nægjanlegt tillit til
fyrirsjáanlegrar þróunar í læknis-
fræði eða hvað þurfí til svo að
hrinda megi hugmyndunum í fram-
kvæmd.
Samþjöppun sérþekkingar
Sérhæfing í lækningum eykst
sífellt og á mörgum sviðum er vax-
andi nauðsyn á sérhæfðum tækja-
kosti. Einnig mun sérhæfíng ann-
arra starfsstétta en lækna fara vax-
andi og í mörgum tilvikum þarf að
styðja sérfræðiþjónustuna með sól-
arhringsvaktþjónustu sérhæfðra
meðferðarteyma. Með aukinni sér-
hæfíngu mun vægi sjúkrahúsþjón-
ustu í Reykjavík aukast og jafn-
framt mun draga úr möguleikum
sjúkrahúsa á landsbyggðinni, ann-
arra en Fjórðungssjúkrahúss Akur-
eyrar, til að sinna sér-
hæfðri læknisfræði.
Vísindarannsóknir og
kennsla heilbrigðisstétta
eru hornsteinar góðrar
þjónustu við sjúklinga.
Sjúkrahúsin í Reykjavík
eru þungamiðja í
kennslu heilbrigðisstétta
og kennsluhlutverk
þeirra verður að varð-
veita. Vísindarannsóknir
byggjast oft upp á náinni
samvinnu sérhæfðs
starfsfólks og vísinda-
rannsóknum á sjúkra-
húsum verður ekki sinnt
í neinum mæli utan höf-
uðborgarsvæðisins. Ef
heilbrigðisþjónustan á að dafna á
komandi árum er nauðsynlegt að
hlúa að þessu mikilsverða hlut-
verki, og undirstrikar það enn mikil-
vægi sjúkrahúsanna í Reykjavík.
Samgöngur fara stöðugt batn-
andi og mun til dæmis bygging
Hvalfjarðarganga stytta mjög leiðir
til Reykjavíkur fyrir stóran hluta
landsmanna. Vaxandi þjónusta er í
sjúkraflugi og er nú með skömmum
fyrirvara hægt að sækja sjúklinga
með þyrlu heim að bæjardyrum
gerist þess þörf. í framtíðinni má
gera ráð fyrir að sjúkrahúsþjónusta
við íbúa á Norðurlandi vestra, Vest-
urlandi og Suðurlandi verði jafngóð
og nú er, þótt öll sjúkrahússtarfsemi
á þessu svæði verði flutt til Reykja-
víkur. Sennilega er einnig hægt að
draga verulega úr sérhæfðri spít-
Alexander o g
Euphemenes
ÞAÐ er sagt, að þá
er hinn sæli kóngur
Alexander var að stríða
úti á Indlandi, að hann
varð sem oftar uppi-
skroppa með fé til að
greiða hernum málann.
Þá kom hann að máli
við Euphemenes her-
foringja sinn, sem hann
taldi ríkan, og bað hann
að lána sér 400 talent-
ur. Euphemenes tók því
dræmlega og sagðist
ekki vera aflögufær
með meira en 200.
Alexander þreif þá
kyndil og lagði um-
svifalaust eld í tjald
Euphemenesar og sagðist vildu sjá,
hveiju hann þyrfti að bjarga. Eftir
það fékk Alexander 800 talentur
að láni hjá vini sínum Euphemenesi
um 325 f.Kr.
Þessi litla saga frá síðustu árum
Alexanders hrekur seinni tíma frá-
sagnir um að hann hafi verið búinn
að tapa skjótleika sínum vegna
ólifnaðar. Enda var hann að und-
irbúa nýja herför þegar hann var
líklega drepinn á stryknini árið 323
f.Kr. Þar lést sá maður 33 ára gam-
all, sem hefur orðið frægastur í
samanlagðri mannkynssögunni,
margslunginn en oft skemmtilegur
karakter.
Hertækni hans var með ólíkind-
um og er enn í dag sígild og kennd
við alla herskóla. Atvinnuher hans
samanstóð af stórskotaliði, fjar-
skiptadeildum, fótgönguliði, bryn-
deildum og riddaraliði, verkfræð-
ingasveitum, kortagerðardeildum,
áróðursdeildum og sagnariturum.
Hann lagði til dæmis síma um tugi
kílómetra ef svo bar undir með
þeirra tíma tækni.
Þessi litla saga kom í hugann
þegar talsmenn LÍU
tilkynntu þjóðinni, að
þeir myndu þiggja
30.000 tonna viðbótar-
þorskkvótann í haust.
Þó að þorskurinn sé
sagður þjóðareign frá
Alþingi, þá sögðust
þeir ekki geta greitt
þjóðinni neitt fyrir
þessi milljarðaverð-
mæti á kvótaþingi.
Enda hver vill svo
sem borga ef hann
kemst hjá þvi fremur
en Euphemenes?
Halldór Ef að hver íslend-
Jónsson ingur fengi senda heim
til sín ávísun á svo sem
100 kg af þorskkvóta, þá væri það
ávísun á 10.000 króna tekjur á ári
eftir því sem núverandi kvótaeig-
íslendingur, sem fengi
í hendur 100 kg
þorskkvóta, yki, að
mati Halldórs Jónsson-
ar, árstekjur um 10
þúsund krónur.
endur verðleggja núverandi þorsk
sín á milli. Ef til vill 30-40.000
krónur á meðalfjölskyldu mitt í
dýrtíðinni.
Sé þessi viðbótar þorskur með
öllu verðlaus, eins og talsmennirnir
segja, myndi reyna á það, þegar
almennir landsmenn kæmu til skjal-
anna á kvótaþingi. Þá sæist hvort
þeir sægreifar hefðu einhveiju að
bjarga eins og Euphemenes forðum.
Ótímabært og óraun-
hæft er, segir Torfi
Magnússon, að leggja
í sameiningarferli nú.
alaþjónustu á Vestfjörðum og Aust-
urlandi án þess að það komi niður
á þjónustunni við íbúa þessara
landshluta í heildina séð. Verulegur
samdráttur hlýtur því að verða í
sérhæfðri sjúkrahúsþjónustu utan
Reykjavíkur á komandi árum.
Sameining sjúkrahúsanna í
Reykjavík
Að undanförnu hafa endurtekið
heyrst raddir um að rétt sé að sam-
eina Sjúkrahús Reykjavíkur og Rík-
isspítala til að lækka megi útgöld
til heilbrigðismála. Nú síðast hafa
heilbrigðis- og tryggingamálaráð-
herra og fjármálaráðherra tjáð sig
um að sameining geti verið æskileg
og því hefur verið beint til stjórn-
enda Sjúkrahúss Reykjavíkur að
huga nánar að samvinnu og verka-
skiptingu og jafnvel sameiningu,
þrátt fyrir að í stefnu núverandi
ríkisstjórnar sé ekki gert ráð fyrir
sameiningu spítalanna tveggja. Þeir
sem talað hafa fyrir samruna spítal-
anna í Reykjavík hafa hins vegar
aldrei fjallað um hvernig slíkur
samruni gæti átt sér stað. A stund-
um virðist jafnvel að talsmenn sam-
einingar geri sér enga grein fyrir
því, að hér er um stórfyrirtæki að
ræða með flókna starfsemi, sem
eftir sameiningu yrði risafyrirtæki
á íslenskan mælikvarða, með yfir
5.000 starfsmenn sem tilheyra tæp-
lega 30 starfsstéttum.
Mikil verkaskipting er nú þegar
á milli sjúkrahúsanna í Reykjavík.
Þessi verkaskipting hefur þróast á
30 árum og samskipti milli sjúkra-
húsanna eru góð á flestum sviðum,
þótt ákveðinnar togstreitu og tor-
tryggni gæti milli þeirra. Að flestu
leyti hefur uppbygging sjúkrahús-
anna tekið mið af þróun þeirra
beggja og tvöföldun tækjakosts
hefur til dæmis nær eingöngu átt
sér stað á sviðum þar sem nauðsyn
er á fleiri en einu tæki sömu gerðar
á höfuðborgarsvæðinu. Vafasamt
er því að sameining til dæmis rann-
sókna- og myndgreiningadeilda
muni draga úr ijárfestingum vegna
tækjakaupa.
Á báðum sjúkrahúsunum eru
reknar sambærilegar deildir m.a. á
GÓÐIR ÍSLENDINGAR
AKA VARLEGA!
yUMFERDAR
RÁD
sviðum lyflækninga, skurðlækninga
og geðlækninga. Hér er um að
ræða svið sem sinna fjölda sjúklinga
og hafa fulla þörf fyrir þau rúm
sem nú eru í notkun. Sameining
sjúkrahúsanna myndi því ekki
draga úr þörf fyrir sjúkrarúm.
Tvöföldun á starfsemi hefur átt
sér stað í vissum tilvikum. Til dæm-
is hefur móttökudeild verið byggð
upp á Landspítalanum á síðustu
árum og hafa sumir talið að þar
væri um óþarfa fjárfestingu að
ræða. Nú er einnig unnið að upp-
byggingu endurhæfingardeildar í
Kópavogi á vegum Landspítalans
og eru skiptar skoðanir á þörfínni
fyrir þær framkvæmdir. Óþörf tvö-
földun á starfsemi þarf hins vegar
ekki að valda vanda því að með
markvissri stefnumótun í heilbrigð-
ismálum hafa stjórnvöld alla mögu-
leika til að stýra uppbyggingu nýrr-
ar starfsemi í heppilegan farveg,
þótt ekki komi til sameiningar.
Forsendur sameiningar
Ef hagræðing á að nást með
sameiningu Sjúkrahúss Reykjavik-
ur og Ríkisspítala er óhjákvæmilegt
að sameina meginstarfsemi þeirra
undir sama þaki, meðal annars svo
að hægt sé að samræma vaktþjón-
ustu, einkum vaktir lækna. Samein-
ing krefst því mikilla fjárfestinga
og ef ekki eiga að hljótast af hörm-
ungar fyrir sjúklinga jafnt sem
starfsfólk verður að liggja fyrir
pólitísk ákvörðun um sameiningu,
vilji ráðamanna til nauðsynlegra
fjárfestinga og vilji rekstrarlegra
og faglegra stjórnenda sjúkrahús-
anna til slíkrar sameiningar áður
en sameiningarferlið hefst.
Áður en hægt er að taka ákvörð-
un um sameiningu spítalanna þurfa
ýmsar rekstrarlegar, faglegar og
félagslegar forsendur að skýrast.
Nokkrar augljósar spurningar, sem
þarfnast svara, eru: í hveiju er
sameining fólgin? Hvar skal megin-
starfsemi sameinaðs sjúkrahúss
vera? Hvaða fjárfestingar eru nauð-
synlegar til að sameining geti tek-
ist? Geta mismunandi aðferðir við
gagnavinnslu valdið erfiðleikum við
sameiningu? Er æskilegt að aðeins
sé i rekstri eitt hátæknisjúkrahús á
íslandi eða getur einokun leitt til
lakari þjónustu? Er pólitísk sam-
staða um að sameining sé æskileg
og er vilji til að standa að nauðsyn-
legri uppbyggingu sameinaðs
sjúkrahúss? Eigi að sameina sjúkra-
húsin í Reykjavík er óhjákvæmilegt
að fyrir liggi pólitísk ákvörðun um
sameiningu og mögulegan fram-
gangsmáta áður en starfsemi ein-
stakra deilda verður samtvinnuð
meira en nú er þannig að hægt
verði að vinna fumlaust að ákveðn-
um markmiðum.
Af framansögðu má vera ljóst
að ótímabært og óraunhæft er að
leggja í sameiningarferli nú. í fram-
tíðinni má hins vegar gera ráð fyr-
ir hlutfallslegum samdrætti í rúma-
þörf vegna sjúkrahúsþjónustu, með-
al annars vegna vaxandi möguleika
á að sinna sjúklingum án innlagn-
ar. Hversu mikill sá samdráttur
mun verða er þó ýmsu háð. Til
dæmis er óvíst hversu mörg sjúkra-
rúm muni þurfa á höfuðborgar-
svæðinu þegar bráðaþjónusta á
landsbyggðinni dregst saman, og
hvernig leyst verður úr vanda öldr-
unarþjónustunnar skiptir einnig
miklu máli. Gera má þó ráð fyrir
að bæði sjúkrahúsin í Reykjavík
þurfi að sinna bráðaþjónustu að
minnsta kosti næstu 10-15 árin.
Verði kalli tímans sinnt og byggð
upp aðstaða vegna vaxandi þjón-
ustu við göngudeildarsjúklinga og
aldraða er hins vegar mögulegt að
öll bráðaþjónustan muni rúmast á
einu sjúkrahúsi að þeim tíma liðn-
um.
Lokaorð
Sameining sjúkrahúsanna í
Reykjavík er hvorki lausn á núver-
andi fjárhagsvanda sjúkrahúsanna
í Reykjavík né markmið í sjálfu
sér, og samruni, sem knúinn er fram
með fjársvelti þessara stofnana,
mun ieiða til mikils ófarnaðar. Sam-
eining er hins vegar valkostur sem
vert getur verið að skoða, og ef til
vill mun framtíðin bera slíka sam-
einingu með sér, en ávinningur
fæst ekki án góðs undirbúnings.
Ákvarðanirnar um framtíðarskipan
sjúkrahúsþjónustu íslendinga þurfa
að byggjast á heildarmati á þróun
heilbrigðisþjónustunnar, tilvitnanir
í yfirborðslega unna skýrslu er-
lendra ráðgjafa, eru þar til lítils
gagns.
Eigi að ná fram rekstrarhagræð-
ingu í sjúkrahúsþjónustunni á
næstu árum nægir ekki að líta ein-
göngu til sjúkrahúsrekstrar í
Reykjavík eða á suðvesturhorninu,
heldur þarf að taka til skoðunar
sjúkrahúsrekstur á landinu öllu.
Leiði sanngjörn úttekt í ljós að
breytinga sé þörf og móti Alþingi
markvissa stefnu í heilbrigðismál-
um hlýtur heilbrigðisstarfsfólk jafnt
sem aðrir landsmenn að sæt.ta sig
við þá niðurstöðu og vinna að henni
af heilindum. Sjúkrahúsin í Reykja-
vík þola hins vegar enga bið, rekstr-
arfé þeirra er þrotið og það verður
að auka hið bráðasta svo að heil-
brigðisþjónusta landsmanna verði
ekki knésett.
Höfundur er formaður læknaráðs
Sjúkrahúss Reykjavíkur.
Höfundur er verkfræðingur.