Morgunblaðið - 11.08.1996, Blaðsíða 6

6 B SUNNUDAGUR 11. ÁGÚST 1996 MORGUNBLAÐIÐ
MANNLÍFSSTRAUMAR
Hugdettur
REGN, regn,
regn, voru
fréttirnar hvað-
anæva um versl-
unarmannahelgina
Gárur
eftir Elínu Pálmadóttur
sýningargripur út
af fyrir sig. Þar
hefur verið komið
upp fróðlegri sýn-
ingu frá Drangeyj-
með frásögnum af fólki í vos- arútvegi og hákarlaveiðum, með
búð. Messan í Ábæjarkirkju vinnubrögðum og tækjum sem
lengst frammi í Austurdal í eru okkur framandi.
Skagafirði megnaði þó eins og Þaðan er stutt út í Sléttuhlíð,
alltaf að töfra fram glampandi þar sem feðgar hafa í Lónkoti
sólskin allan sunnudaginn þótt komið upp ferðamannastað með
steypiregnið tæki sem annars dálítið sérstökum blæ og tengt
staðar við allt um kring. Myndir kúnstnernum Sölva Helgasyni,
því til sönnunar hafa birst í blað- sem fæddist og dó þar í sveit.
inu. Minnisvarði eftir Gest Þor-
Þessi skrifari nýtti frídagana grímsson var reistur og
í Skagafírði, með notalega bæki- skemmtilega gengið frá honum
stöð í gamla skólahúsinu í trjá-
lundi í miðju héraði hjá henni
Margréti á Löngumýri. Rigning-
með fjörugrjóti. Það vekur að-
dáun hve fallega eru hlaðnir
veggir úr fjörugrjótinu af staðn-
in angraði lítt því þama er svo um, t.d. slík hleðsla um skjól-
margt orðið að skoða, jafnvel góða grillgryfju og um grískt
fyrir þá sem hafa vanið komur torg fyrir uppákomur. í Sölva-
sínar í fjörðinn Skaga.
bar hanga myndir eftir Sölva.
í rauninni er alveg makalaust Sem ég sötraði bjórinn og horfði’
með hvílíkri drift fólk víðast upp á þær sló því niður í hug-
hvar á landsbyggðinni hefur ann að Sölvi hlyti að hafa
brugðist við samdrætti og kynnst eitthvað mynstrum Will-
versnandi afkomu.í hefðbundn- iams Morrisar hins enska, föður
um atvinnugreinum til sveita. nútímanytjalistar. Sölvi kom
Hvarvetna er verið að finna upp aftur heim til íslands 1858 eftir
á ýmsu til að laða að íslenskt þriggja ára betrunarhúsvist í
og erlent ferðafólk, halda í það Kaupmannahöfn og vetrardvöl
og að búa til ýmislegt sem í frelsi þar á eftir. Morris ferð-
gæti freistað þess til kaups. í aðist um ísland 1871, en hann
fyrstu virtist þetta allt fjarska- er fæddur 1834 og var strax
lega einsleitt, hver tók upp eftir ungur stúdent farinn að út-
öðrum. Sömu munir í byggða- breiða þessi blómamynstur. Úr
söfnunum og samskonar minja- því Sölvi las í fangelsinu
gripir til sölu. En nú er fólk lánsbækur og tímarit frá Jóni
farið að nýta af hugviti sín sér- Sigurðssyni, er þá útilokað að
kenni og skipta með sér verkum. þessi áhugasami dráttlistar-
f Skagafirði eru til dæmis maður hafí séð í bókum þessi
söfnin í Pakkhúsinu og Vestur- blómaflúr Morrisar og félaga,
farasetrinu á Hofsósi, þar sem sem voru tíska á veggfóðri og
svo mikið er að skoða og setja teppum í heldri manna húsum?
sig inn í að hægt er að una sér Allar myndir Sölva eru gerðar
þar lengi rigningardags. Ein- eftir að hann kemur heim aft-
staklega vel
gerð er sýning-
in um Vestur-
heimsferðir ís-
lendinga 1870-
1914 í gamla
nýuppgerða
húsinu, sem tví-
tugur búðar-
strákurinn
hann Eggert
Jónsson frá
Nautabúi föð-
urbróðir minn
keypti 1912
með öllum eign-
um hinnar
dönsku Poppsverslunar á Hofs- ur, og hann dó ekki fyrr en
ósi. Þetta er aðgengileg og fróð- 1895. Öll þessi rótarlausu blóm
leg sögusýning í myndum og og blöð, sem fylla flötinn holt
textum um ástandið á íslandi og bolt, eru svo fjarska keimlík
þegar Ameríkuferðirnar björg- mynstrum Morrisar og félaga.
uðu íslendingum frá hungur- Líka hvernig Sölvi rammar
dauða og erfíðleika landnem- þetta blómaflúr um myndir, líkt
anna í Kanada. Ýmislegt kemur og Morris lokaði bókaletur inni
þar á óvart nútíma íslendingum í slíkum mynsturrömmum í út-
með skólasagnfræði sjálfstæð- gáfubókum sínum. Hvaðan fékk
isbaráttunnar inni á sér. Er Sölvi neistann sem kveikti þess-
einkum umbúnaðurinn og ar tilhneigingar í listinni? Vísast
hvernig þetta er sett fram svo er þetta hugarburður, en í vor
skemmtilegt. Þarna má sjá brot sá ég í London gríðarmikla sýn-
úr samtíma kvæði Matthíasar ingu með verkum Morrisar, m.a.
Jochumssonar, sem Einar Kvar- þessi frægu mynstur hans og
an birti að honum forspurðum áem ég nú horfði á endurprent-
svo að öll spjót stóðu á skáldinu anir Sölva norður í Lónkoti sló
og hann orti Bragarbót í sama þessari upplifun saman. Læt
stíl.
Volaða land,
horsælu hérvistar slóðir,
húsgangsins trúfasta móðir,.
volaða land.
Trðllriðna land,
spjallað og sprungið af eldi,
spéskorið Ránar af veldi,
tröllriðna land!
Gamla Pakkhúsið frá 1777
frá tímum dönsku konungs-
það bara flakka - ábyrgðar-
laust.
Næg kveikja er að ýmiskonar
hugrenningum þama norður í
Skagafirði, sögulegum og list-
rænum. Falleg nytjalistin í
hlöðnu fjörusteinagörðunum
minnir á suma lystilega hlöðnu
torfstafnana í gömlu bæjunum
og útihúsunum, sem sums stað-
ar má enn sjá í rústum. Ætti
að vernda sýnishorn af þeirri
hleðslulist áður en allir
verslunarinnar, sem Þjóðminja- torfveggirnir eru horfnir ofan í
safnið hefur látið gera upp, er jörðina.
DRNS/Hvað er merkilegt við TheBallets Russesf
Svanavatnið
leyst afhólmi
NIJINSKY í hlutverki skógarguðsins sem
olli hneykslinu í París árið 1913.
ÞAÐ þykir bera til tíðinda þegar
hinir þekktu rússnesku dansflokkar
Bolshoi og Kirov ferðast um heiminn
og ber ekki að undra þar sem landa-
mæri Sovétríkjanna sálugu voru
nánast lokuð í marga áratugi. Rúss-
ar hafa átt marga af fremstu ball-
ettdönsurum heims og ber þá helst
að nefna Önnu Pavlovu, Mayu Pli-
etskayu, Michail Baryschnikov og
Rudolf Nureyev. En rússneskt sam-
félag hefur ekki alltaf verið lokað
og afturhaldssamt. Nokkrum árum
áður en stjórn kommúnista tók við
völdum í Rússlandi var Pétursborg
miðpunktur útflutnings á nýstárlegri
listsköpun sem margir af þekktustu
listamönnum þess tíma tóku þátt í.
Rétt eftir aldamótin síðustu var
hin klassíska gullöld listdans-
ins á hraðri niðurleið. Áhorfendur
höfðu fengið nóg af skrautsýningum
með einsleitar ballerínur í broddi
fylkingar íklæddar tútúpilsum og
táskóm. Hið sí-
gilda Svanavatn
var orðið leiði-
gjarnt og nauð-
synlegt var að
fara nýjar leiðir
í listdansi ef
halda ætti vin-
sældum hans.
Sergej Díaghílev
var ungur lög-
fræðingur sem hafði hvergi komið
nálægt dansi. Hann var mikill list-
unnandi og ætlaði sér stóra hluti
sama hvað það kostaði. Hann fékk
þá hugmynd að stofna listdansflokk
sem ferðaðist um heiminn og sýndi
nýstárleg ballettverk. Tútúpils
skyldu hvorki koma þar við sögu né
deyjandi svanir. Árið 1909 hafði
hann safnað föngulegum hópi lista-
manna sér til hjálpar. Útvaiið lið
dansara, tónskálda, myndlistar-
manna, fatahönnuða og danshöf-
unda starfaði innan
dansflokks hans The
Ballets Russes sem þeg-
ar hófst handa við að
koma heiminum á óvart.
Stíll hins klassíska
tímabils hafði verið
nokkuð losaralegur.
Hönnuðir ballettverka
höfðu ekki lagt áherslu
á að samþætta tónlist,
hreyfingar, leikmynd og
búninga svo útkoma
skrautsýninganna var
oft undariegt samsull.
Dæmi eru um indverska
sögu með dramatísku
klassísku undirspili,
búningum í stíl við
franskan parísarmóð og
leikmynd innblásna af
rússnesku umhverfí.
Stærsta nýjungin sem
Ballets Russes færði
áhorfendum var sam-
eining allra þátta sýn-
ingarinnar, egypskri
sögu fylgdu egypskir búningar,
egypsk tónlist og egypsk leikmynd.
Fýrsta sýning flokksins í París
var frumsýnd árið 1909. Meðal verka
var einmitt hin egypska „Cléopatra“
eftir Michel Fokine sem vakti strax
óskipta athygli. Verkið fy'allaði um
egypsku drottninguna Cléopötru og
eiginmann hennar sem átti í ástar-
sambandi við dansmey hirðarinnar.
„Cléopatra“ átti hug og hjarta áhorf-
enda og var dönsurunum Nijinsky
og Karsavinu, sem án efa voru með
þeim fremstu í heiminum, klappað
lof í lófa fyrir frábæra frammistöðu.
Hið egypska umhverfí og búningar
slógu einnig í gegn en á þessum tíma
voru fjarlægir og framandi straumar
í tísku. Búningarnir höfðu umsvifa-
laus áhrif á fatahönnun í París sem
fór að bera egypskan blæ og enn-
fremur komust rússnesk nöfn í tísku.
Margir listamenn tóku upp rússnesk-
ar endingar, ein þeirra var hin fræga
ballettdansmær Alicia Markova sem
áður hét einfaldlega Alice Marks.
í kjölfar velgengni verksins „Clé-
opatra" beið Parísarelítan í ofvæni
eftir fleiri heimsóknum frá Ballets
Russes. Þær urðu, henni til mikillar
ánægju, nokkuð margar og hróður
flokksins jókst með ári hveiju. Árið
1913 kom dansflokkurinn með
verkið „Eftirmiðdagur Skógarguðs"
(Afternoon of a Faun) í farteskinu
og má segja að þá hafi hápunkti
frægðar hans verið náð. Verkið
fjallaði um hugleiðingar skógarguðs
og olli verulegu hneyksli. Hreyfing-
arnar voru hvassar og hægar, ólíkar
því sem áhorfendur áttu að venjast
í venjulegu ballettverki. Þó hreyf-
ingarnar hafi hneykslað var hið
verulega hneykslisefni atriði þar
eftir Rögnu Söru
Jónsdóttur
VI SINDI/i/versu mörg — hvað stórf
Fjölbreytni
sUordýra
og hveija tegund í mismunandi
stærðarflokka. Það þarf áræðni til
að leggja út í slíkt verk, sérstaklega
þegar ekki er Ijóst í upphafi hvort
niðurstöðurnar verði nokkuð annað
en enn ein flokkun risastórs safns
skordýra. Eftir margra ára vinnu
kom árangurinn í ljós og í apríl síð-
astliðnum birtu vísindamennirnir nið-
urstöður sínar sem líklega eru á
meðal þeirra áhugaverðastu sem
fram hafa komið í flokkunar- og vist-
fræði í mörg ár.
Þegar vísindamennimir höfðu unn-
FJÖLBREYTNI lífsins á jörðinni er
ótrúlega mikil. Jafnt sjóðandi hverir,
frosnar ísbreiður og botnar úthaf-
anna geyma líf sem hefur aðlagað
sig þeim sérstæðu kringumstæðum
sem ríkja á hverj-
um stað. Um ald-
araðir hafa lífvís-
indamenn varið
miklum tíma í að
flokka lífverur
eftir hinum
margvíslegustu
einkennum, s.s.
stærð, lögun eða
einfaldlega með tilliti til stöðu þeirra
innan þróunartrésins. Flokkun á
gmndvelli stærðar og útbreiðslu hef-
ur að mestu verið lýsandi og því án
þess að skýra þau lögmál sem leitt
hafa til þeirrar tegundadreifingar
sem við finnum í dag. Trúlegt er að
nú hafi líffræðingar loksins uppgöt-
vað einfalt stærðfræðilegt lögmál
sem lýsirtengslum á milli stærðar
ogtegundafjölbreytni skordýra.
Skordýr eru sérstaklega áhugavert
viðfangsefni flokkunarfræðinga.
Þáu eru fjölmennasti flokkur dýra og
þau finnast næstum alls staðar á jörð-
eftir Sverri
Ólofeon
inni og oft í mjög
miklu magni.
Rannsóknir á
ýmsum eiginleik-
um þeirra eru til-
tölulega auðveld-
ar, jafnvel þótt
þær geti verið
tímafrekar. Eng-
inn veit með vissu
hver fjöldi skor-
dýrategunda er
en áætlanir liggja
á bilinu 10 til 50 LÍFFRÆÐINGAR hafa líklega uppgötvað einfalt
milljónir. Upp- stærðfræðilegt lögmál sem lýsir tengslum á milli
götvun á reglu, stærðar og tegundafjölbreytni skor-
eða stærðfræði- dýra.
legri jöfnu sem lýsti stærðar- og
þyngdardreifíngu skordýra gæti
hugsanlega gefíð frekari upplýsingar
um raunverulegan fjölda þeirra, án
beinnar talningar.
Árið 1992 eyddu nokkrir vísinda-
menn sumrinu við að veiða skordýr
í net á miklu graslendissvæði í Min-
nesota í Bandaríkjunum. Eftir langt
og erfitt sumar höfðu þeir fangað
89.596 skordýr af 1.167 mismunandi
tegundum. Seinna hófst enn lengri
og meiri nákvæmnisvinna við það
að flokka skordýrin eftir tegundum
ið úr gögnunum fundu þeir mjög at-
hyglisvert munstur sem enginn hafði
áður tekið eftir. Þeir bjuggu til stærð-
arskala og töldu öll skordýr í safninu
sem féllu innan ákveðinna líkams-
stærðarmarka, köllum þessa stærð I.
Þeir töldu einnig fjölda þeirra tegunda
sem áttu fulltrúa innan sömu stærðar-
marka, köllum þessa stærð S. Það
sem kom vísindamönnunum mest á
óvart var að stærðimar tvær, S og I
tengdust samkvæmt einfaldri stærð-
fræðilegri jöfnu, sem segir einfaldlega
að S er í réttu hlutfalli við kvaðratrót-