Morgunblaðið - 17.08.1996, Blaðsíða 18

18 LAUGARDAGUR 17. ÁGÚST 1996
MORGUNBLAÐIÐ
hrúa
bil beaaia
Leikritið „Á sama tíma að ári“, eftir Bern-
ard Slade, hefur að undanförnu verið sýnt í
Loftkastalanum. Sveinn Guðjónsson
skyggndist um að tjaldabaki með Halli
Helgasyni leikstjóra.
AÐ þjónar í rauninni engum
tilgangi að ég sé að þvælast
hérna fyrir í kvöld,“ segir
Hallur þar sem við klöngrumst í
hálfmyrkri yfir planka og rafmagns-
snúrur á bak við leiktjöldin. „Leik-
stjóri getur lítil áhrif haft á fram-
vindu sýningarinnar eftir að frum-
sýningu lýkur. Þetta er ekki eins og
hjá knattspyrnuþjálfara, sem les yfir
sínum mönnum í hálfleik. Það er á
æfingatímabilinu sem leikstjóri mót-
ar sýninguna og þá situr maður úti í
sal og reynir að setja sig í spor
áhorfenda og gagnrýnenda.
Það má kannski líkja þessu við að
ala upp barn. Á frumsýningardag-
inn er uppeldinu lokið og barnið fer
að heiman og verður bara að spjara
sig sjálft. Eg var að vísu á öllum
fyrstu sýningunum og svo kem ég
reglulega og spjalla við leikarana.
En í sjálfu sér get ég litlu breytt. Og
þar sem þetta er gamanleikur renn-
ir maður dálítið blint í sjóinn með
það hvað virkar og hvað ekki. Það
kemur hins vegar í ljós á fyrstu sýn-
ingunum og þá lagar maður atriðin
að því. Þannig verður sýningin alltaf
betri og betri eftir því sem frá líð-
ur.“
Ota/ leiðir í
útfærslu
Það eru örfáar mínútur í sýningu
og áhorfendur að streyma í salinn.
Siggi Sigurjóns tvístígur aftan við
leikmyndina á nærklæðum einum
fata og Tinna er hálfber líka. Fyrsta
senan gerist nefnilega í rúminu.
„Ertu nervös?“ spyr ég Sigga og
hann segist alltaf vera með nettan
fiðring í maganum fyrir hverja sýn-
ingu. „Svo hverfur þetta yfirleitt
þegar sýningin er komin af stað,“
segir hann. „En það kostar alltaf dá-
lítil innri átök að koma sér í rétta
formið. Maður hleypur ekki inn á
svið bara einn, tveir og þrír.“
Siggi kvaðst stundum hafa hugsað
um hvað myndi gerast ef hann missti
allt í einu minnið á miðri sýningu og
gleymdi rullunni. „Eða ef ég myndi
allt í einu hætta að leika og segja við
fólkið: Því miður, ég er ekki í stuði í
kvöld. Bless, ég er farinn. En svona
má maður auðvitað ekki hugsa.“
Þegar sýningin hefst ríkir raf-
magnað andrúmsloft á bak við tjöld-
in. Þögn í salnum, þögn á sviðinu.
Svo heyrist hlátur úr salnum, dálítið
hikandi, eins og áhorfendur séu ekki
alveg vissir um hvort þeir eigi að
hlæja akkúrat á þessum tímapunkti.
Síðan kemur önnur hlátursroka,
mun ákveðnari en sú fyrri og loks
skellihlátur. Farsinn er greinilega
kominn af stað. Við Hallur yfirgef-
um baksviðið og förum niður á skrif-
stofu.
Ég spyr hann hvernig leikstjóri
setji mark sitt á leikverk almennt.
Nú er handrítið klárt frá hendi höf-
undar og því verður ekki breytt.
Hefði þessi sýning orðið eitthvað
öðruvísi með öðrum leikstjóra?
„Já, áherslurnar hefðu hugsan-
lega orðið aðrar. Það er rétt hjá þér
að handritið er fullbúið frá hendi
höfundar, en í þessu tilfelli þurftum
við að staðfæra það og við gerðum
það saman,' ég, Siggi og Tinna. En
þótt handrit liggi klárt fyrir eru til
mismunandi leiðir til að útfæra það á
sviðinu. Þetta er ekki ósvipað því að
útsetja lag. Framlag leikaranna
sjálfra hefur líka mikið að segja og
persóna þeirra og hæfileikar setja
ekki síður svip sinn á svona sýningu.
Eg hef áður sett upp leikrit með
framhaldsskólanemum og ósjaldan
þurft að leika fyrir hvem og einn
viðkomandi hlutverk. En þegar
svona toppleikarar, eins og Tinna og
Siggi, eiga í hlut hljóta þau óhjá-
kvæmilega að setja mark sitt á sýn-
inguna."
SNÖGG skipting á milli atriða.
og annast verklega kennslu. Þannig
hef ég setið í tímum hjá tveimur
tugum af þekktustu kvikmyndaleik-
stjórum heims, mörgum virtustu
framleiðendum heims og maður hef-
ur setið í tímum hjá forstjómm
kvikmyndaveranna í Hollywood og
haft tækifæri til að spyrja þá spjör-
unum úr. Við fengum til dæmis yfir-
mann lögfræðideildar Paramount-
kvikmyndafélagsins og hann tók
nokkrar vikur í að fara í gegnum
alla samningagerð varðandi eina
bíómynd.
Árið sem ég var þarna tóku þeir
inn 132 nemendur en 4.500 sóttu um.
Eg hafði sótt um áður en ekki komist
inn, en það sem réð úrslitum í seinna
skiptið var að ég gat tínt til góða
reynslu og meðmæli. Svo eru þeir
með alls konar kvóta varðandi inn-
tökuna, meirihlutinn er Bandaríkja-
menn, en svo er ákveðið hlutfall frá
öðrum löndum og Hklega hef ég not-
ið þess að vera Islendingur í því
sambandi."
Að loknu náminu vann Hallur að
nokkrum verkefnum fyrir Propag-
anda Film, fyrirtæki Sigurjóns Sig-
hvatssonar, meðal annars sem
stjórnandi svokallaðs „second unit“
eða tökuliðs tvö, sem annast tökur á
atriðum þar sem aðalleikarar koma
ekki við sögu.
„Hluti af náminu var eins árs
starfsreynsla í Bandaríkjunum og ég
var svo heppinn að Jonni tók mig
upp á sína arma. Fyrsta verkefnið
sem ég fékk var í auglýsingu, þar
sem ég var látinn keyra níu tonna
trukk í 40 stiga hita. Skemmtileg-
asta verkefnið sem ég fékk var hins
vegar sem aðstoðarmaður leikstjóra
við að taka kvikmyndasenurnar upp
á myndband. Þannig lenti ég til
dæmis í að vinna með frægum leik-
urum á borð við Tom Cruise og Tom
Hanks, sem voru þama að æfa sig í
leikstjórn og þetta var einhver besti
skóli sem hægt var að hugsa sér. Þar
sem maður var að vinna með þessum
körlum allan daginn fór ekki hjá því
að ýmsar meldingar flygju á milli og
til dæmist var Tom Cruise áhuga-
samur að læra íslensku orðin yfir
hlutina og það var mjög heimilislegt
að heyra þennan fræga leikara
hrópa yfir 70 manna sett af banda-
Morgunblaðið/Halldór
LEIKSTJÓRINN Hallur Helgason baka til á sviðinu í Loftkastalanum.
Hallur Helgason hefur við viðloð-
andi leiklist frá því hann var barn.
Hann lék í kvikmyndinni Veiðiferð-
inni eftir Andrés Indriðason árið
1979 og ári seinna vakti hann þjóðar-
athygli fyrir túlkun sína á aðalsögu-
hetjunni Andra í kvikmyndinni
Punktur, punktur, komma, strik,
sem gerð var eftir sögu Péturs
Gunnarssonar.
Frúsagnarlistin
heillar
„Það vildi svo skemmtilega til að
margir skólafélaga minna úr Hafn-
arfirði léku í myndinni enda var mik-
ill áhugi á leiklist meðal krakkanna á
þessum tíma. Maður tók þátt í leik-
listarklúbbi í skólanum og um svipað
leyti varð mikil vakning í íslenskri
kvikmyndagerð sem maður smitað-
ist af. Við vorum þarna nokkrir gutt-
ar í Hafnarfirði sem vorum að fikta
við að gera kvikmyndir á átta milli-
metra filmu, þetta var fyrir vídeó-
væðinguna, og ég lék í þeim flestum.
Síðan hef ég verið meira og minna
viðloðandi leiklist og þá aðallega
kvikmyndagerð og nánast unnið við
allt sem að henni lýtur, verið hand-
langari, sendill, leikari, leikstjóri og
framleiðandi.“
Hallur kvaðst ungur hafa tekið þá
ákvörðun að leggja fyrir sig leiklist.
„ Eg held að ég hafi heillast af frá-
sagnarlist strax í bamæsku. Þetta er
angi af þessari landlægu þörf okkar
Islendinga að segja sögur, og til þess
eru margar aðferðir. Sumir skrifa,
aðrir tjá sig á leiksviði og kvikmynd-
in er enn einn miðillinn til að koma
sögu á framfæri. Ég hef alltaf haft
gaman af því að segja frá, og hlusta á
aðra segja frá. Ég held líka að þessi
einstaka frásagnargáfa sé eitt af
sterkustu þjóðareinkennum okkar
Islendinga. Hér eru frábærir sögu-
menn á annarri hverri þúfu, á öllum
aldi-i og í öllum stéttum þjóðfélags-
ins.“
Hallur er lærður kvikmyndafram-
leiðandi „creative producing'frá The
American Film Institude í
Hollywood. Við inntöku í skólann
kvaðst hann hafa notið þess að vera
íslendingur og ekki síst þess, að
hafa unnið við nánast alla þætti kvik-
myndagerðar.
„Þessi skóli er mjög eftirsótttur í
Bandaríkjunum og hefur sérstöðu
að því leyti að hann er mjög lítill og
er eiginlega frekar eins og sameig-
inlegur vinnustaður nemenda og
kennara. Það eru fáir fastráðnir
prófessorar við skólann, en hins
vegar koma þekktir menn úr hinum
ýmsu greinum kvikmynabransans
Hvað er eirðarleysi í fótleggjum?
MAGNÚS JÓHANNSSON LÆKNIR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Spurning: Undanfarin ár hef ég
orðið var við þreytu, eða eins kon-
ar pirring, í fótum, þegar ég
leggst til svefns. Þetta hefur auk-
ist með árunum og nú er svo kom-
ið að ég sef stundum ekki heilu og
hálfu næturnar. Þetta lýsir sér
þannig að þegar ég hef legið í
rúminu um stund fæ ég eins konar
taugatitring í fæturna, og æðamar
þrútna út. Stundum lagast þetta ef
ég legg kalda bakstra á fæturna.
Hvað getur þetta verið? Hvemig
lýsa verkir við æðahnútum sér?
Svar: Eftir lýsingunni að dæma
finnst mér líklegt að hér sé um að
ræða sjúkdóm sem á ensku heitir
„restless legs syndrome" og kalla
mætti á íslensku eirðarleysi í fót-
leggjum. Þetta gæti verið vegna
blóðrásartraflana, annað hvort
vegna þrenginga í slagæðum eða
vegna æðahnúta en verkir og
óþægindi af slíku era venjulega
mest áberandi við stöður eða
áreynslu og minnst þegar viðkom-
andi liggur útaf í hvíld. Eirðarleysi
í fótleggjum hefur stundum verið
kallað „algengasti sjúkdómur sem
þú hefur aldrei heyrt talað um“ og
er þeirri ábendingu beint bæði til
almennings og lækna. Þessum
sjúkdómi var líklega lýst fyrst árið
1685 en honum voru gerð rækileg
skil 1945 og þá fékk hann það nafn
sem mest hefur verið notað síðan
(restless legs). Þessi sjúkdómur
getur hrjáð fólk á öllum aldri,
hann er sjaldgæfur meðal barna
en verður algengari eftir því sem
fólk eldist og hann er yfirleitt
langvarandi. Yngra fólk fær oft
hvfldir á milli, nokkrar vikur, mán-
uði eða jafnvel nokkur ár, en svo
byrjar þetta oftast aftur. Þegar
fólk eldist fækkar þessum hvíldum
hjá flestum og þær styttast. Sjúk-
dómurinn hrjáir jafnt konur sem
karla og talið er að 2-5% fólks fái
hann. I sumum tilfellum finnst
skýring og getur eirðarleysi í fót-
leggjum fylgt járnskortsblóðleysi
Verkir vegna
æðahnúta
(lagast með járngjöf), skorti á
B12-vítamíni eða fólínsýra (lagast
við gjöf þessara vítamína), með-
göngu (lagast eftir fæðingu), syk-
ursýki og nýrnabilun. Einnig get-
ur eirðarleysi í fótleggjum fylgt
drykkjusýki, Parkinsons sjúkdómi
og jafnvel fleiri sjúkdómum í mið-
taugakerfi. Algengast er að ekki
finnist skýring á sjúkdómnum og
það form hans er talið arfgengt.
Nánast ekkert er vitað um orsakir
sjúkdómsins í þessum tilvikum og
deila menn t.d. um hvort orsakir
hans sé að finna í miðtaugakerfinu
eða utan þess og þá sennilega í út-
taugakerfinu. Mildlvægt er að fólk
leiti til læknis til að fá úr því skor-
ið hvort óþægindin stafi af ein-
hverju af því sem talið var upp að
ofan og er læknanlegt. Algengar
lýsingar á óþægindunum eru á
þann veg að þau byrji 5-30 mínút-
um eftir að viðkomandi leggst
útaf, sest inn í bíl, kvikmyndahús
eða fyrir framan sjónvarpið.
Oþægindin era venjulega á svæð-
inu frá ökklum upp á mið læri en
þau geta náð niður fyrir ökkla og
stöku sinnum eru þau einnig í
handleggjum. Þessu er lýst sem
verkjum, óróa, eirðarleysi, pirr-
ingi eða óstöðvandi þörf fyrir að
hreyfa fætur og fótleggi. Ein lýs-
ing var þannig að sjúklinginn
langaði mest til að berja fætur
sína með hamri og honum fannst
hann vera að ganga af vitinu. Öðr-
um fannst eins og fótleggir sínir
væru fullir af iðandi ormum. Sum-
ir ganga um gólf heilu og hálfu
næturnar. Sumum tekst að sofna
eftir nokkra stund en aðrir vaka,
jafnvel fram undir morgun. Af
þessum lýsingum má sjá hve erfitt
og alvarlegt ástand margra þess-
ara sjúklinga er. Fyrir utan þau
fáu tilvik þar sem tekst að finna
læknanlega orsök, er því miður
ekki hægt að bjóða upp á neina ör-
ugga lækningu. Sumir sjúklingar
fá bót af því að taka lyfin levódópa
(notað við Parkinsons sjúkdómi)
eða kódein (verkjalyf) en árangur-
inn er ekki sérlega góður og þessi
lyf geta haft slæmar aukaverkan-
ir. Nokkur önnur lyf hafa verið
reynd án teljandi árangurs. í
Bandaríkjunum hafa verið stofnuð
samtök áhugafólks um þennan
sjúkdóm (Restless Legs
Syndrome Foundation, Southern
California Restless Legs Support
Group, o.fl.) og hafa þau á stefnu-
skrá sinni að veita sjúklingum
stuðning og stuðla að rannsóknum
á sjúkdómnum.
• Lescnduv Morgunbladsius geta spuii
Jækninn um það sem þeim liggur á hjarta.
Tekið er á móti spurningum á virkum
dögum milli klukkan 10 og 17 ísíma 569
1100 og bréfum eða símbréfum merkt:
Vikulok, Fax 5691222.
>
!
I
í
:
i
i
i
i
i
i
!
1