Morgunblaðið - 18.08.1996, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
SUNNUDAGUR 18. ÁGÚST 1996 13
kvæmda, fremur sé um viljayfir-
lýsingu að ræða.
„Tyrkland mun ekki líða nokk-
urri annarri þjóð að skipta sér af
auknu samstarfi Tyrkja og írana,“
var haft eftir Erbakan í sjónvarpi
klerkastjórnarinnar í Teheran.
Ljóst er að þessu skeyti er beint
til Bandaríkjamanna, sem þurfa
nú að stunda erfiða jafnvægislist.
Einn traustasti bandamaður þeirra
í Evrópu reynir að vingast við einn
helsta óvin bandarískra hagsmuna
í Miðausturlöndum.
Ráðherrann sagði einnig að
eðlilegt væri að Tyrkland hefði
samvinnu við grannríkin Sýrland,
íran og írak um málefni Kúrda
sem eru minnihlutahópar í öllum
löndunum og vilja margir stofna
eigið ríki. Agreiningsefnin í sam-
skiptum þessara landa eru á hinn
bóginn mörg og torleyst en með
ummælum sínum hefur Erbakan
tekið frumkvæði sem hann er
vart reiðubúinn að láta koðna nið-
ur strax þótt það valdi deilum
innan ríkisstjórnarinnar.
Bandaríkjamenn staðhæfa að
ráðamenn í íran og Líbýu standi
á bak við alþjóðlega hryðjuverka-
menn og hafa látið fjölmiðlum í
té upplýsingar um þjálfunarbúðir
í íran þar sem menn æfa sig í
sprengjutilræðum. Fyrir skömmu
gengu í gildi lög í Bandaríkjunum
sem kveða á um viðskiptalegar
refsiaðgerðir gegn þeim
sem fjárfesta meira en
nemur 40 milljónum
dollara í orkufyrirtækj-
um írana og Líbýu-
manna.
Tyrkir segjast aðeins
hafa samið um kaup á gasi. Er
búist við að það taki nokkra mán-
uði að úrskurða hvort þeir séu
brotlegir gagnvart bandarísku lög-
unum en þess skal getið að samn-
ingarnir um gaskaupin voru undir-
búnir í valdatíð Ciller. Tyrkir bera
því við að þeir þurfi mjög á gasinu
að halda. Þeir leggja einnig kapp
á að auka á ný viðskipti sín við
íraka en viðskiptabann SÞ á ríki
Saddams Husseins vegna Kúveit-
stríðsins hefur komið hart niður á
Tyrkjum.
Samstaða V-Evrópuríkja
- með Tyrkjum
Helstu ríki Vestur-Evrópu eiga
ábatasöm viðskipti við írana og
hafa brugðist hart við nýju lögun-
um í Bandaríkjunum, sagt að þau
brjóti gegn reglum Alþjóðavið-
skiptastofnunarinnar, WTO.
Klaus Kinkel, utanríkisráð-
herra Þýskalands, varaði í vikunni
menn við því að refsa Tyrkjum
vegna gassamninganna, það væri
oftúikun að telja að með þeim
væru tyrknesk stjórnvöld að
ganga í lið með ríkjum íslamskra
bókstafstrúarmanna. Uri Dan og
Dennis Eisenberg, tveir frétta-
skýrendur í ísraelska blaðinu The
Jerusalem PostK segja að Frakk-
ar, Þjóðveijar, ítalir og Japanar
hafi lánað íran allt að 30 millj-
arða dollara til kaupa á afurðum
þessara ríkja. Fyrirgreiðslan geri
klerkunum fært að efla herstyrk
sinn og þjálfa hermdarverka-
menn.
Dan og Eisenberg segja hins
vegar að bandarísku lögin séu svo
öflugt vopn að enginn vafi sé á
því hver úrslitin verði í viðskipta-
stríðinu gegn íran og Líbýu. Evr-
ópsk stórfyrirtæki, sem eigi við-
skipti við ríkin tvö, eigi í flestum
tilvikum miklu meira undir því að
glata ekki aðstöðu sinni í Banda-
ríkjunum, þar séu langtum mikil-
vægari markaðir.
Varað við samsæriskenningum
Bandaríski dálkahöfundurinn
William Pfaff segir í International
Herald Tribune að ráðamenn í
Washington séu einhuga um að
gera heittrúarmennina að nýjum
þjóðaróvini í stað kommúnista.
Allt sé gert til að auka tortryggni
og hatur auðtrúa bandarísks al-
mennings í garð ráða-
manna írans og Líbýu
og sannfæra fólk um að
þeir standi á bak við öll
hryðjuverk múslimskra
öfgamanna.
Pfaff telur að menn
verði að velta því fyrir sér hvers
vegna heittrúarmenn hafi eflst í
svo mörgum og ólíkum ríkjum isl-
ams. Fyrir því séu sögulegar
ástæður, einkum sært stolt þjóða
með glæstan arf.
Arabar hafi á sínum tíma verið
í fararbroddi menningarþjóða,
mun fremri Evrópuþjóðum en
hafi staðnað og einangrast í
nokkrar aldir, þar séu ræturnar
að harmleik þeirra. Þeir séu nú
„munaðarleysingjar stórkostlegr-
ar sögu sinnar“ eins og alsírski
rithöfundurinn Hamid Chorfa orði
það.
Pfaff segir að ofbeldisaðgerðir
heittrúarmanna araba og annarra
múslimaþjóða séu ekki samsæri
sem nokkrar ríkisstjórnir, andvíg-
ar Vesturlöndum, standi á bak
við, ræturnar séu allt aðrar. Þess
vegna sé gagnslaust að varpa
sprengjum á íran eða Libýu til að
stöðva hryðjuverk.
Fátækt og
spilling jarð-
vegur heittrú-
arafla
gerða til að reyna að hylja óánægj-
una.“
Staðan aldrei erfiðari
Raunar bendir flest til að Sadd-
am standi nú frammi fyrir erfiðari
stöðu en nokkurn tímann áður á
sautján ára ferli sínum. Fyrstu
merki þess komu í ljós í lok síð-
asta árs er tveir tengdasona hans
flúðu til Jórdaníu og ljóstruðu upp
um ýmis ríkisleyndarmál. Þeir
sneru aftur eftir að hafa verið lof-
að fyrirgefningu en voru myrtir
skömmu eftir að þeir komu til
Bagdad.
Dætur Saddam hafa verið í
stofufangelsi frá því að þær komu
frá Jórdaníu og hafa neitað að eiga
nokkur samskipti við föður sinn.
Eina manneskjan er fær leyfi til
að heimsækja þær er móðir þeirra,
Sajida Hussein.
Á sinum tíma var Uday, elsta
syni Saddams, kennt um flótta
tengdasonanna. Uday þykir ein-
staklega valdagráðugur og grimm-
ur og hefur það gert marga áhrifa-
mikla menn fráhverfa stjórn Sadd-
ams.
Saddam hefur upp á síðkastið
dregið mjög úr áhrifum Udays og
er hann nú einungis í forsvari
fremur valdalítilla stofnana, s.s.
Ólympíunefndar íraks.
Bróðir hans, Qusay, hefur að
mestu tekið við fyrra hlutverki
Udays og er nú meðal annars í
forsvari Irakshers. í síðustu viku
vai- æðstu yfírmönnum allra deilda
hersins skipað að flytja skrifstofur
sínar í höfuðstöðvar Qusays, sem
þykir merki um að ofsóknarbrjálæð-
ið sé ekki einungis bundið við for-
setahöllina.
Sjónvarpsávarp Saddams í síð-
ustu viku er einnig nefnt til marks
um að hann telji stöðu sína veik-
ari en oft áður. Saddam vísaði því
á bug að hann hefði byggt fjórtán
nýjar hallir fyrir sjálfan sig. Einn-
ig væri það ósatt að hann hefði
lagt milljónir dollara fyrir á
bankareikningum í Sviss. Það
kom mjög á óvart að Saddam sá
ástæðu til að fordæma „vestræn-
ar tilraunir" til að veikja stöðu
hans. Venjulega hefur hann eng-
an bilbug látið á sér finna í ræð-
um og haft uppi hótanir í garð
Vesturlanda.
En þótt staða Saddams virðist
ekki sterk segja sérfræðingar í
málefnum íraks að líklega muni
það fyrst og fremst bitna á írösku
þjóðinni. Enginn stjórnarandstöðu-
hópur er til staðar er getur ógnað
stjórn hans og því sé líklegt að
fangageymslur landsins muni enn
halda áfram að fyllast.
ÞESSA mynd tók Galileo af þriðja fylgihnetti Júpíters, Evrópu. Vísindamenn segja mynstur sem
hér sést i frosnu yfirborði hnattarins líkjast straumum í ishöfum jarðarinnar. Þetta styrkir þá
kenningu, að undir yfirborðinu hafi verið eða finnist jafnvel ennþá fljótandi vatn. Evrópa hefur
lengi verið talin einn fárra staða í sólkerfinu, þar sem hugsast gæti að frumstætt líf þrifist.
ÓMANNAÐA geimfarið Galileo hefur safnað upplýsingum um
Júpíter og fylgitungl hans siðan í desember 1995.
SAMANBURÐUR á myndum frá Voyager-farinu frá 1979 (í
bakgrunni) og nýju myndunum frá Galileo.
ÍÓ, stærsta fylgitungl Júpíters, er þekkt fyrir eldvirkni.
Myndir af
tunglum
Júpíters
GALILEO, ómannaða þýzk-
bandaríska geimfarið sem er
um þessar mundir á ferð nærri
Júpíter, stærstu reikistjörn-
unni í sólkerfinu, skilaði til
jarðar fyrir skömmu um tutt-
ugu sinnum skýrari myndum
en fram að því hafði verið
mögulegt að ná af Ganyme-
desi, öðrum af tveimur stærstu
fylgihnöttum Júpíters, en þess-
ara fylgihnatta eru stærri en
1000 km í þvermál. Nú er Gal-
ileo nærri Ió, sem er 3.630 km
í þvermál og næstur reiki-
stjörnunni.
Galieo fór hjá Ganymedesi í
aðeins 840 km fjarlægð, en
Voyager flaugarnar fóru á sín-
um tíma fram hjá Ganymedesi
í meira en 100.000 km fjarlægð.
Á myndum sem Galileo skilaði
til jarðar má greina hárfínar
línur, sem líkt og rákir eftir
risavaxna hrífu liggja eftir
beinfrosnu yfirborði tunglsins.
Þessar rákir eru kílómetra-
breiðar gjár, sem liggja mest
megnis hlið við hlið; á milli
þeirra rísa háir fjallshryggir.
Þetta landslag er mótað af mik-
illi jarðskjálftavirkni.
Mótað af „ísskjálftum“
Að sögn sérfræðinga þýzku
geimrannsóknarstofnunarinn-
ar virðast mjög sterkir jarð-
skjálftar hafa verið daglegt
brauð á Ganymedesi, sennilega
mun sterkari en við þekkjum
héðan af jörðinni. Með því að
rýna í myndirnar frá Galileo
hafa sérfræðingarnir uppgötv-
að nokkrar sprungur í íshell-
unni, sem vatn vellur upp úr
og frýs um leið eins og hraun
úr eldgosi. Hugsanlegt er,
segja sérfræðingarnir, að á
nokkur hundruð kílómetra
dýpi finnist enn leifar fljótandi
hafs. Straumar í slíku brim-
söltu hafi gætu líka gefið skýr-
ingar á því að Ganymedes skuli
hafa eigið segulsvið, en sú upp-
götvun Galileos kom vísinda-
mönnum mjög á óvart.
Myndirnar sem borizt hafa
af ló staðfesta að þar er tölu-
verð eldvirkni. Á myndinni hér
til hliðar sést eldgos sem teyg-
ist upp í 100 km hæð frá yfir-
borði hnattarins. Stækkuð
mynd af eldgosinu er felld inn
til vinstri. Litlu innfelldu mynd-
irnar tvær til hægri sýna eld-
fjallið Ra Patera með 17 ára
millibili. Sú efri var tekin af
Voyager-farinu þegar það fór
hjá árið 1979, neðri myndin er
tekin af Galileo úr 972 km fjar-
lægð þann 28. júní sl.