Morgunblaðið - 22.08.1996, Blaðsíða 28

28 FIMMTUDAGUR 22. ÁGÚST 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Hver er framtíð rétt-
argeðdeildarinnar?
RETTARGEÐDEILDIN að Sogni
hefur nú starfað í tæp fjögur ár.
Erfiðlega gekk að koma starfsem-
inni í gang m.a. vegna ágreinings
um markmið og ekki tókst strax að
ráða réttargeðlækni til starfa. Því
var gripið á það ráð að á meðan
sérmenntaður geðlæknir á þessú
sviði fengist ekki til starfa á Sogni
skyldi stofnunin kallast meðferðar-
heimili í stað réttargeðdeildar. Ekki
var mögulegt að fresta því lengur
að hefja þessa starfsemi hér á landi.
íslendingar höfðu fram að þessu
sent réttargeðsjúka (ósakhæfa geð-
sjúklinga) til vistunar á geðdeild í
Svíþjóð en fyrir nokkrum árum var
sænskri löggjöf um þetta málefni
breytt þannig að ekki var lengur
hægt að vista íslensku sjúklingana
þar. Einnig kom fyrir að réttargeð-
sjúkir væru settir í fangelsi en slíkt
er nú bannað með lögum enda al-
gjörlega óviðunandi ráðstöfun.
Frá opnun Réttargeðdeildarinnar
hefur starfsemin verið í stöðugri
þróun, myndast hefur sérhæfður
hópur starfsfólks, góður árangur
hefur náðst í meðferð og endurhæf-
ingu sjúklinga. Það dylst engum
sem kynnir sér starfið að Sogni að
hver sjúklingu. sem þar dvelur fær
ekki bara faglega meðferð vegna
sjúkdóms heldur einnig þá hlýju og
öryggi sem þessum sjúklinum er
nauðsynleg. Nú er að Sogni mynd-
arlegur vísir að réttargeðdeild. Enn
vantar þó ýmsa þætti t.d. frekari
uppbyggingu eftirmeðferðar og
göngudeildar og aukna þjónustu við
geðsjúka fanga.
í skýrslu eftirlitsnefndar Evrópu-
ráðsins (CPT) um Sogn sem út kom
1994 er farið lofsamlegum orðum
um starfsemina að
Sogni. Sérfræðingar í
málefnum réttargeð-
sjúkra á Norðurlönd-
unum hafa gefið
starfseminni góða
dóma og talið upp-
byggingu réttargeð-
deildar á íslandi á
réttri braut. í svari
sem barst frá stjórn
Geðlæknafélags ís-
lands við fyrirspurn
sem ég og Ásta R.
Jóhannesdóttir þing-
maður Þjóðvaka send-
um félaginu varðandi
afstöðu þeirra til Rétt-
argeðdeildar að Sogni
kom fram að stjórn Geðlæknafélags
Islands teldi stofnunina hafa farið
vel af stað og að þar sé vandað til
faglegrar vinnu. Stjórnin telur þetta
mótunarstarf enn vera á viðkvæmu
stigi og ekki sé eðlilegt að sameina
þetta sérhæfða svið eða setja það
undir aðrar geðdeildir eða stofnan-
ir. Stjórnin telur að deildin að Sogni
þurfi að fá að þróa starfshætti sína
sjálfstætt í samstarfi við aðila heil-
brigðis- og dómskerfis og í sam-
starfi við hliðstæðar stofnanir er-
lendis.
Þegar deildin að Sogni var opnuð
var gert ráð fyrir að þar færi fram
ótímabundin vistun ósakhæfra geð-
sjúklinga. Lítil reynsla var af með-
ferð þeirra hér á landi og réttar-
staða þeirra lítið verið í umræð-
unni. Þetta svið heilbrigðisþjónustu
var nánast ómótað hér á landi.
Fljótlega eftir að yfirlæknir var
ráðinn til starfa að Sogni fóru línur
að skýrast um þetta flókna mál-
efni. Ekki var í raun
lengur ástæða til að
flokka deildina sem
meðferðarheimili eftir
að sérfræðingur í rétt-
argeðlækningum hóf
þar störf ásamt félags-
ráðgjafa og hjúkrunar-
fræðingum með sér-
hæfingu í meðferð rétt-
argeðsjúkra. Saman
myndar fagfólk með-
ferðarhóp sem hefur
með höndum meðferð
og endurhæfingu og
skipulag öryggisgæslu.
Á Sogni starfa einnig
staðarhaldari, gæslu-
menn og starfsfólk í
eldhúsi. Starfsþjálfi hefur verið að
Sogni til þessa en nýlega var honum
sagt upp að kröfu „tilsjónarmanns"
stofnunarinnar. Undarleg ráðstöfun
á deild þar sem markmiðið er að
meðhöndla og endurhæfa sjúklinga.
Að Sogni hefur tekist vel að skapa
hlýlegt og jákvætt umhverfi. Línur
eru því orðnar nokkuð skýrar um
hvernig eðlilegt er að byggja upp
réttargeðdeild á íslandi og laga-
setning um slíka stofnun er orðin
aðkallandi til að tryggja hagsmuni
sjúklinganna. Ljóst er að starfsemin
hefur þegar skilað miklum árangri.
Sjúklingar hafa hlotið meðhöndlun
og endurhæfingu. Eftir útskrift er
þeim veitt áframhaldandi meðferð
og stuðningur. Þáttur eftirmeðferð-
ar og göngudeildar hefur ekki enn
hlotið náð fyrir augum heilbrigðis-
og dómsyfirvalda þó að vitað sé um
nauðsyn þess þáttar til að tryggja
varanlegri árangur.
Það hefur sýnt sig að sá rammi
Margrét
Frímannsdóttir
sem stofnuninni var í upphafi settur
í fjárlögum ríkisins er óraunhæfur
enda miðaður við allt aðra starfsemi
en nú fer þar fram. Heilbrigðis- og
dómsyfirvöld hafa enn ekki viljað
horfast í augu við eðli þessa verkefn-
is sem við komumst ekki lengur hjá
að sinna og allir virðast vera búnir
að gleyma því hvað það kostaði þjóð-
félagið að senda þessa sjúklinga til
meðferðar erlendis. Sl. vetur óskaði
rekstrarstjórn Sogns, að kröfu heil-
brigðisráðuneytis, eftir því að stofn-
uninni yrði skipaður „tilsjónarmað-
ur“. Honum var falið að skila tillög-
um um rekstrarfyrirkomulag stofn-
unarinnar. Engin krafa var af hálfu
ráðuneytis um þekkingu „tilsjónar-
manns“ á eðli þeirrar starfsemi sem
fram fer að Sogni. Vinnubrögð hans
hafa verið afar einkennileg og al-
gjörlega óviðunandi. Má t.d. nefna
ummæli hans í ijölmiðlum um launa-
mál einstakra starfsmanna á Sogni
Fjárlagaramminn fyrir
Sogn, segir Margrét
Frímannsdóttir, var
óraunhæfur í upphafi.
og að þeirra afstaða stjórnist ein-
göngu af persónulegum hagsmun-
um! Einnig lýsti hann þeirri skoðun
sinni að yfirlýsing stjórnar Geð-
læknafélagsins um starfsemina að
Sogni og framtíð hennar væri stuðn-
ingsyfírlýsing þess við kjarabaráttu
yfirlæknisins! „Tilsjónarmaðurinn"
er settur til verka af heilbrigðisráð-
herra. Hafí heilbrigðisráðherra ekki
verið sammála þessum lýsingum
starfsmanns ráðuneytisins þá hefur
það hvergi komið fram. „Tilsjónar-
maðurinn" hefur eftir því sem ég
best veit lítið sem ekkert rætt við
starfsfólk að Sogni og getur því
ekkert fullyrt um faglega vinnu né
innræti þeirra sem þar starfa. Und-
anfarið hefur athygli tilsjónarmanns
og ráðuneytis beinst að samningi
við Sjúkrahús Suðurlands á Selfossi
um rekstur „meðferðarheimilisins"
að Sogni. í nafni hagræðingar á að
leggja niður réttargeðdeildina og
hverfa með því nokkur ár aftur í
tímann með rekstri „meðferðarheim-
ilis“. Hugsunin að baki þessu er
vafalaust sú að á meðferðarheimili
er hægt að hafa ódýrari starfskrafta
þar sem ekki er gerð krafa um sömu
sérhæfíngu og á réttargeðdeild.
Réttlætingin á þessum hugmyndum
er sú að með því að flytja rekstur
og stjómun á sjúkrahúsið sé mögu-
legt að „stórefla geðþjónustu við
fanga á Litla-Hrauni“ auk þess sem
þessi samningur er sagður „breyta
miklu um geðheilbrigðisþjónustu við
alla Sunnlendinga". Bent skal á að
nokkrir fangar hafa fengið tíma-
bundna meðferð að Sogni. Ýmis
skipulagsvandamál hafa komið upp
í því sambandi en þau verða ekki
leyst með fyrrnefndum tillögum til-
sjónarmanns. Að ekki sé talað um
að í sömu tillögum er gert ráð fyrir
að dregið skuli úr faglegum kröfum
og dregið skuli úr endurhæfíngu og
öryggisgæslu samanber orð ráð-
herra varðandi fækkun gæslu-
manna.
Eftir öll þau átök og kostnað sem
fylgt hefur uppbyggingu réttargeð-
deildarinnar bera fyrirætlanir
stjórnvalda vott um ótrúlegt
ábyrgðarleysi. Slæmt er til þess að
vita að heilbrigðisyfirvöldum skuli
enn ekki vera ljós nauðsyn þess að
réttargeðdeild starfi í landinu. Þá
verkur furðu að heilbrigðisyfirvöld
hugsi sér að koma á þjónustu við
einn hóp þjóðfélagsþegna í nauð,
þ.e. refsifanga, á kostnað annars
hóps í líkum aðstæðum þ.e. réttar-
geðsjúkra. Það er enn undarlegra
að það fáa starfsfólk sem við mál-
efnið starfar og sérhæft er orðið á
þessu sviði, skuli ekki á nokkurn
hátt vera haft með í ráðum þegar
framtíð réttargeðdeildar er ákveðin.
Svona vinnubrögð eru fráleit og
engum til sóma
Höfundur er formaður
Alþýðubandalagsins.
Hraðamælingar
og lögreglan
MIÐVIKUDAG-
INN 14. ágúst skrif-
ar Mats Wibe Lund
grein í Morgunblað-
ið, „Mannaveiðar í
Reykjavík", og er
tilgangurinn, að
hans sögn, að vekja
meðal annars áhuga
og almenna um-
ræðu um umferðar-
mál, þ.e.a.s. um-
ferðarhraða og
hraðamælingar lög-
reglunnar. Með
þessum skrifum sín-
um vakti hann svo
sannarlega áhuga
minn. Ég hef alla tíð
verið mikill áhugamaður um um-
ferðina almennt og kannski eðlilegt
þar sem ég lifi og hrærist í þeim
heimi og hef atvinnu af. Ljóst þyk-
ir mér að reiði liggur að baki þess-
um skrifum hans og kannski er hún
eðlileg að ákveðnu leyti, þar sem
hann hefur, ef dæma má af grein
hans, orðið fórnarlamb ökuhraðans.
Hann hefur ekki haft kjark til þess
að fara að settum lögum um há-
markshraða, heldur gefíð eftir og
fylgt straumnum. Hann hefur fylgt
þeim sem telja sig ekki þurfa að
fara eftir settum reglum og lögum,
sem því miður er allt of stór hópur
ökumanna. Hann segir: „Það eru
engin rök fyrir þessari veiði-
mennsku „ólögreglunnar“.“ Ekki
veit ég hvað hann á við með orðinu
ólögregla og verð ég því að sætta
mig við að fá skýringu á því seinna.
En hvað varðar rökin og veiði-
mennskuna þá skil ég það. Það eru
nefnilega rök fyrir þessum vinnu-
brögðum, sömu rök hér
og á flestum ef ekki öllum
öðrum stöðum erlendis,
þar sem slíkar mælingar
fara fram, nefnilega að
halda niðri umferðar-
hraðanum og sjá til þess
að farið sé eftir lögum og
reglum samfélagsins. Þar
að baki liggur síðan annar
tilgangur, nefnilega sá að
fyrirbyggja slys og óhöpp,
sem reyndar í dag er okk-
ar samfélagi afskaplega
dýr.
Mats skrifar: „Þegar
umferðin flytur ágætlega
og allir eru á svipuðum
hraða þá er einn og einn
tekinn út úr og sektaður. Þetta er
jafn fáránlegt og að leggja auka-
skatt á alla sem eiga heima í húsum
með oddatölu, eða tölu sem endar
á 5 og 8.“.
Þetta er barnaleg samlíking og
lýsir best hversu gríðarlega lítil
þekking liggur þarna að baki.
Staðreyndin er hins vegar sú, að
þegar hraðamæling á sér stað,
koma ökutæki inn á ratsjána, sem
ekki er ástæða til þess að stöðva,
vegna þess einfaldlega að þeim er
ekið á löglegum hraða, en þeir sem
fara yfir hámarkshraða og bijóta
þær reglur, eru stöðvaðir. Það er
nefnilega ákveðið með lögum
(reglugerðum) hver hámarkshrað-
inn er á hveijum stað. Það næsta
sem Mats kemur inn á í grein sinni
er, að mögulega liggi eitt að baki
hraðamælingum, það að ná í Ijár-
magn fyrir ríkissjóð og finnst mér
því liggja í augum uppi að hann
telji að tilgangur með takmörkun
hámarkshraða sé bundinn við það
að ná í fjármagn og þyrfti því að
stórefla lögregluliðið til að ná sett-
um áfanga. En svo er ekki. Það
eitt er markmið með hraðamæling-
um lögreglunnar að halda niðri
umferðarhraða, það að ökumenn
aki á löglegum hraða, sem aftur á
að skila okkur færri umferðarslys-
um og minna eignatjóni, meira ör-
yggi fyrir alla.
Það eitt er markmið
lögreglunnar með
hraðamælingum,
segir Jakob S. Þórar-
insson, að halda
niðri umferðarhraða.
Núna er að fara í hönd sá tími
sem skammdegið læðist yfír okkur
og skólastarfsemi almennt að helj-
ast. Börnin fara að koma aftur á
götuna í meira mæli. Þetta eru allt
hlutir sem allir þekkja en vert er
að minna á og má segja að það
átak, sem átt hefur sér stað í hraða-
mælingum nú undanfarna daga, sé
í beinum tengslum við það. Hitt er
svo annað mál að þessar mælingar
eiga sér stað allan ársins hring og
ber kannski minna á þeim þar sem
ekki er um hópvinnu að ræða að
jafnaði.
Mats segir seinna í grein sinni
að ef ekki er um íjárþörf ríkisins
að ræða, þá sé hugsanlega um að
ræða hræðslu, hræðslu um að menn
Jakob S.
Þórarinsson
fari sér að voða. Það er ekki bara
vegna hræðslu um að ökumenn fari
sér að voða, sem lögin um hámarks-
hraða eru sett, heldur er verið að
reyna að koma í veg fyrir að þeir
stefni öðrum í voða, sem gerist því
miður mjög oft.
Hvað Vesturlandsveginn varðar,
þá er það mjög eðlilegt að lögreglan
sé að störfum þar. Hún nær þar til
mjög stórs hóps hvað varðar mæl-
ingar, og þar er einnig góð að-
staða, ef góða skal kalla, til þess
að taka bíla útaf, en stór brotalöm
er í þeim efnum hjá hönnuðum
umferðarmannvirkja í Reykjavíkur-
borg. Til þess að standa að hraða-
mælingum þarf nauðsynlega að
skapa lögreglunni örugga og góða
vinnuaðstöðu, aðstöðu sem tryggir
öryggi allra sem hlut eiga að máli.
Að lögreglan sé að hlífa ákveðn-
um aðilum í samfélaginu, dæmið
um Jón og séra Jón, vísa ég einfald-
lega til föðurhúsanna. Hér í borg-
inni er nokkuð algengt að ökumenn
séu áminntir og þurfí því ekki að
greiða sektir og tel ég nokkuð víst
að þeir skipti þúsundum. Enda tel
ég að lögreglumenn, sem hafa ekki
mikið á milli handanna, hafi nokkuð
góðan skilning á því í hvaða stöðu
fólk er, sem ekki hefur úr miklu
að spila, og það eru ekki neinir
embættismenn eða framáfólk. Um
þann þátt greinarinnar, þar sem
vikið er að hraðakstri lögreglunnar,
vil ég segja, að lögreglumenn eiga
ekki að aka hraðar en hámarks-
hraði kveður á um hveiju sinni og
er það mál sem tekið er á og sí-
fellt er reynt að fylgjast með innan
lögreglunnar. Þeir hafa hinsvegar
heimild í lögum til þess að bregða
þar út af ef svo ber undir, án þess
að hafa uppi hljóð- eða ljósmerki.
Annars verð ég að segja að í
grein sinni fer Mats um víðan völl
og lætur eitthvert stundar-hugar-
-ástand, sem erfítt er að henda reið-
ur á, teyma sig áfram. Hvað það
varðar hvort ólög eru betri en eng-
in lög, þá ætti Mats að fylgjast
aðeins með þróun þjóðfélagsmála í
þriðja heiminum þar sem raunveru-
leg ólög gilda og ef hann er sáttur
við ástandið þar, þá á hann alltaf
möguleika í stöðunni. Því spyr ég
hvort fólk, almennt, vilji búa við
þær aðstæður sem þar er að finna.
Kærkomnar eru okkur í lögregl-
unni allar ábendingar um hvernig
við getum unnið betur og bætt okk-
ur, svo ég tali nú ekki um aukinn
mannskap, sem kostar peninga og
það eru hreinar línur að í herbúðum
lögreglustjórans í Reykjavík er
ástandið ekki bara aumt heldur
einnig auðmýkjandi hvað rekstrarfé
varðar. Ég fagna því að fá umræð-
ur um umferðarmál, eins og önnur
mál, upp á borðið, en það er ekki
bara nóg að skammast og reyna
að vera fyndinn á annarra kostnað,
heldur verða menn að hafa eitthvað
til málanna að leggja hvað varðar
úrbætur og leggja það þá þannig
fram að mark sé á takandi.
Ég hvet ykkur, ökumenn góðir,
til þess að taka saman höndum og
hjálpa lögreglunni við að ná þeim
árangri að hægt sé að aka um borg-
ina okkar, sem og annars staðar,
án stöðugrar hættu sökum umferð-
arhraðans og annarra umferðar-
lagabrota. Sýnum ungu ökumönn-
unum gott fordæmi. Hvað ungur
nemur, gamall temur. Þetta ástand
verður ekki lagað nema við öll ger-
um það. Tökum því höndum saman
og skoðum hvaða hagsmunir eru í
veði. Öll umræða um umferðarmál
er til góðs og hafi ökumenn eins
og Mats Wibe Lund eitthvað fram
að færa, sem hjálpað gæti okkur
lögreglumönnum við að bæta um-
ferðina, býð ég þá velkomna í
Umferðardeild lögreglunnar.
Að lokum þetta, ef allir ökumenn
fara eftir settum lögum og reglum
í umferðinni og ökutæki þeirra eru
lögleg, fullyrði ég að þeir munu fá
frið fyrir lögreglunni hvað varðar
kærur og sektir er lúta að umferðar-
málum.
Höfundur er varðstjóri í
lögreglunni í Rcykjavík.