Morgunblaðið - 23.08.1996, Blaðsíða 22

22 FÖSTUDAGUR 23. ÁGÚST 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREIIMAR
Hlutverk lögreglu
í AÐSENDRI grein
í MBL nýlega var
fjallað um störf lög-
reglumanna við um-
ferðareftirlit. í grein-
inni spyr höfundur
hvers vegna lögreglan
hafi afskipti af sum-
um ökumönnum á
meðan aðrir eru látnir
í friði fyrir samskonar
brot. Hann spyr og
um „hvort kæra á
hendur lögreglunni
um of hraðan akstur
yrði tekin til greina
og hvort umræddum
ökumanni yrði gert
að greiða sektina, eða
bara embættið - ef málið fengist
þá yfir höfuð tekið fyrir". Þá spyr
hann um hvort „það væri satt að
embættismenn og frammáfólk sem
tekin hafa verið fyrir misgróf brot,
hafi sloppið með heilræði, þar sem
meðal-Jóni er ekki sýnd nein mis-
kunn?“. í greininni er lagt til að
lögreglan eigi að láta „nánast blá-
saklaust fólk“ í friði, en beina kröft-
um sínum fremur að þeim, sem
sýna af sér vítavert gáleysi, frekju
og virðingarleysi og beita því háum
sektum og ökuleyfissviptingum.
Þessu er til að svara að ef rök-
studd kæra berst á hendur lögreglu-
mönnum um of hraðan akstur fær
hún sömu meðferð og aðrar kærur
með sambærilegum hætti. Öku-
manni ökutækis, sem staðinn er að
umferðarlagabroti, er ávallt gert
að greiða sína sekt, ekki fyrirtæki
eða embætti það, sem hann starfar
fyrir, jafnvel þó hann sé á ökutæki
í eigu þeirra. Ef „embættismenn
og frammáfólk" er staðið að brotum
fær það sömu meðferð og aðrir.
Enginn greinarmunur er gerður á
Jóni, meðal-Jóni eða Séra Jóni í
þeim efnum.
Lögreglan semur hvorki né setur
lög, það gerir Alþingi. Það er hins
vegar Iögreglunnar að fylgja eftir
sumum ákvæðum þeirra laga. Það
gerir hún eftir bestu getú innan
þeirra marka, sem aðstæður og
möguleikar hennar gefa tækifæri
til. Umræða um skilgreiningu af-
brota er yfirleitt afstæð þar sem
niðurstaðan hlýtur ávallt að ráðast
af þeim forsendum sem gefnar eru
hveiju sinni. Ef það væri vilji lög-
gjafans að líta ætti framhjá gild-
andi viðurlagabundnum „veiga-
minni“ brotum væri varla ástæða
fyrir alþingismenn að
setja takmarkanir þar
að lútandi eða láta geta
þeirra sérstaklega í lög-
um eða reglum. Hafa
ber í huga að lögreglu-
menn, sem afskipti hafa
af ökumanni fyrir of
hraðan akstur, hafa
ekki brotið neitt af sér.
Það gerði ökumaðurinn
hins vegar og þess
vegna ætti hann fremur
af því tilefni að líta í
eigin barm en reyna að
gera lítið úr störfum
þeirra sem þó eru að
sinna lögbundnum
skyldum sínum.
Það er öllum ljóst sem það vilja
vita að lögreglan getur aldrei stað-
ið alla að öllum þeim brotum, sem
framin eru. Til þess þyrfti hún ein-
faldlega miklu meiri mannskap,
jafnvel svo mikinn að geta leikið
maður á mann. Það myndi væntan-
lega hafa þær „afleiðingar“ að
draga myndi lítillega úr tekjum rik-
issjóðs, en útgjöld hans hins vegar
aukast svo mikið að skattbyrði á
almenning yrði nánast óbærileg.
Það er því varla raunhæft að stilla
dæminu upp með þeim hætti. Málið
virðist fyrst og fremst snúast um
það, nú sem fyrr, hver eigi að vera
megináherslan í störfum lögreglu
og að hveiju athygli hennar eigi
að beinast öðru fremur. Um það
hafa verið skiptar skoðanir og svo
mun verða áfram.
í lögum um lögreglumenn segir
að ríkið haldi uppi starfsemi lög-
regluliðs, sem hafi það verkefni að
gæta almannaöryggis og halda uppi
lögum og reglu, stemma stigu við
lögbrotum og vinna að uppljóstran
brota, sem framin hafa verið. Lög-
reglumenn vinna það heit að þeir
ræki starf sitt af kostgæfni og vinni
að því af fremsta megni að halda
uppi stjórnarskránni og öðrum lög-
um landsins. Lögreglumönnum ber
að sýna árvekni í starfi og kunna
glögg skil á ábyrgðinni sem starfinu
fylgir. Tilvist lögreglu ein sér eða
að minnsta kosti nærvist lögreglu-
manna skapar mönnum oft nægi-
legt aðhald. Kjarninn í hlutverki
lögreglumanna er að skapa varnað
um að fylgt sé viðurkenndum leik-
reglum og sambúðaháttum þjóðfé-
lagsins, eða með öðrum orðum fyr-
irbyggjandi starfsemi.
Lögreglumenn þurfa því miður
oft að hafa afskipti af fólki vegna
lögbrota. Þessi mannlegu samskipti
geta auðveldlega boðið upp á
árekstra af ýmsu tagi. Á hveiju ári
þurfa lögreglumenn t.d. að hafa
afskipti af u.þ.b. 16 þúsund öku-
mönnum, sem brotið hafa umferð-
arlögin, auk þess sem þeir þurfa
árlega að handtaka á annan tug
þúsunda manna af ýmsum ástæð-
um. Um er að ræða ólíkt fólk í
mismunandi ástandi, oft við mjög
erfiðar aðstæður. Sumum er ekki
Á hverju ári þurfa
lögreglumenn, að sögn
—
Omars Smára
—
Armannssonar, að
hafa afskipti af um
það bil 16 þúsund
ökumönnum.
sjálfrátt sökum ölvunar, lyfja- eða
fíkniefnaneyslu og til er það fólk
sem því miður er ekki heilt heilsu.
Alloft þurfa lögreglumenn að taka
skjótar ákvarðanir, jafnvel í hita
leiksins. Stundum getur mikið
gengið á í skamman tíma og er í
raun merkilegt að ekki skulu fleiri
telja sig til „fórnarlamba lögreglu"
en raun ber vitni. Lögreglumenn
reyna jafnan að beita ekki meira
harðræði en þörf er á á hveijum
tíma. Þó hlýtur alltaf að verða til
fólk sem er og verður óánægt með
afskipti lögreglunnar af sínum mál-
um, eðli málsins samkvæmt. Hvað
sem tilfinningum og skiptum skoð-
unum um þau mál líður er fyrir
öllu að ekki hljótist það af sem
ekki er hægt að bæta.
Lögreglan er að jafnaði undir
smásjá og þarf að vera það, þar sem
henni er fengið mikið og vandmeð-
farið vald. En hún á ekki síður en
aðrir rétt á að njóta sannmælis
þegar umfjöllun um hennar málefni
er annars vegar. Logreglan hefur
kappkostað að eiga sem besta sam-
vinnu og samstarf við almenning.
Eftir því sem samstarfið er betra
því meiri líkur eru á ánægjulegri
úrlausn þeirra vandamála, sem upp
kunna að koma.
Höfundur er
aðstoðaryfirlögregluþjónn.
Ómar Smári
Ármannsson
Um náttáru og náttáruleysi
Eru lög og reglur
náttúruvæn?
Líklega er það þessvegna sem
mannfólkið býr til ráð eins og nátt-
úruverndarráð og umhverfisráð og
fleira í þeim dúr. Lög og reglugerð-
ir eru sett til að vernda náttúruna,
hafa fyrir okkur vit. Svo er um lög
um mat á umhverfisáhrifum nr.
63/1993. Þau lög voru sett til að
koma í veg fyrir spjöll á náttúr-
unni, eða eins og stendur í greinar-
gerð „koma í veg fyrir stórskaða á
umhverfi og náttúru af völdum
framkvæmda ... eins og til dæmis
kjarnorkuvá".!!!
Nú ber svo við að þessi lög eru
notuð til að koma í veg
fyrir að maðurinn geti
lagt sinn skerf til end-
urheimtar eðlilegra
landgæða. Þessi lög
eru notuð til að koma
í veg fyrir að áhuga-
hópar með aðstoð
Landgræðslunnar geti
komið á eðlilegu
gróðurástandi, snúið
jarðvegstapi í gróður-
sókn, á 130 ferkíló-
metra manngerðri
eyðimörk á Hólasandi.
Er náttúrunni best
borgið með
ríkisforsjá?
Forystuöfl náttúruleysis lands-
ins, náttúruverndarráð og Skipulag
ríkisins, hafa miklar áhyggjur af
því að „ásýnd landsins muni breyt-
ast við landgræðsluaðgerðir“ og þvi
aðeins hægt að samþykkja upp-
græðsluna með þvílíkum skilyrðum
að undrun vekur. Að svartur sand-
urinn víki fyrir gróðurþekju veldur
þessum aðilum áhyggjum!
Það sem veldur mér áhyggjum
er hvernig hægt er að komast að
slíkri niðurstöðu. Álit ríkisstofnana
virðist vera háð einhverri undar-
legri sjálfvirkni. Náttúrusnautt rík-
isbáknið leitar álits hjá sjálfu sér
til að sannfæra sig um ágæti
ákvarðana sinna. Skipulag ríkisins
leitar til Hollustuverndar ríkisins,
Þjóðminjasafns íslands, Rann-
sóknastofnunar landbúnaðarins,
náttúruverndarráðs, sveitarstjórna
og fleiri slíkra aðila. Allir jamma
og japla á pappírsfjallinu sem orðið
Álit ríkisstofnana, segir
Sigurjón Benedikts-
son, virðist háð undar-
legri sjálfvirkni.
er til vegna kröfu náttúru„verndar“
ráðs um mat á umhverfisáhrifum
náttúrulegrar uppgræðslu á Hóla-
sandi. Og senda síðan reikning!
Erum við öll náttúrulaus?
Hvað um álit Umhverfissjóðs
verslunarinnar, Hagkaups, íslands-
banka, Húsgulls, bakarísins Kringl-
unnar og miklu miklu fleiri sem
hafa stutt þessa uppgræðslu með
tugum milljóna króna og vinnu-
framlagi? Hvað með álit þitt?
Höfundur er tannlæknir á Húsavík
og stuðningsmaður Húsgulls.
NÁTTÚRULEYSI
er ein afleiðing nútíma-
lifnaðarhátta. Bæði
kemur slíkt fram í
fækkun fæðinga og svo
tilfinningasljóleika sem
elur af sér félagsleg
vandamál. Hin hliðin á
náttúruleysi kemur
fram er mannskepnan
tapar tengslum sínum
við móður jörð, maður-
inn afneitar nátt-
úrunni. Líf án náttúru
er ekkert líf og ekki
einu sinni mögulegt.
Sigurjón
Benediktsson
Kvótakerfi
- úrkast -
auðlindaskattur
UMRÆÐA um
sjávarútveg er ávallt
merkileg og tekur á
sig hinar merkileg-
ustu myndir. Skal
engan furða þar sem
milljarða hagsmunir
eru í húfi - hagsmun-
ir einstaklinga,
byggðarlaga og þjóð-
ar. Þrátt fyrir allt
sundurlyndið á þessu
sviði náum við að snúa
bökum saman þegar
kemur að deilum við
útlendinga. Nægir þar
að nefna þorskastríðin
á sínum tíma, Smugu-
deilur og nú síðast
karp við Dani vegna hinnar þverr-
andi Kolbeinseyjar. Þá höfum við
orðið einhuga um að hneykslast á
meintum ríkisstyrkjum Norð-
manna í sjávarútvegi og talið þá
skekkja samkeppnisstöðu okkar á
alþjóðlegum fiskmörkuðum. En
maður, líttu þér nær. Til sanns
vegar má færa að í íslenskum sjáv-
arútvegi sé ríkjandi bullandi
styrkjakerfi. Þannig má halda því
fram að leiga á kvóta milli ein-
stakra útgerða nemi tugum eða
hundruðum milljóna króna árlega.
Leiguliðar styrkja þannig leigusala
og gera hinum síðarnefndu kleift
að styrkja stöðu útgerða sinna.
Þetta skapar svigrúm til að sækja
m.a. á fjarlægari mið, Smuguna,
Flæmska hattinn o.s.frv. Á meðan
veiða leiguliðar á heimaslóð og
borga jafnvel 100 krónur í veiði-
leyfi á hvert kíló. Vitaskuld er
þetta ekkert annað en óbeinn ríkis-
styrkur þar sem auðlindin er eign
þjóðarinnar. Gallinn er bara sá að
leiguliðarnir borga brúsann. Þann-
ig er mér kunnugt um fyrirtæki
sem borgar um 70 milljónir í leigu
á kvóta til þess að geta haldið
uppi atvinnu í byggðarlagi sínu.
Fróðlegt er að velta fyrir sér hver
fær þessar milljónir og fyrir hvað.
Þá er ekki úr vegi að spyija hvaða
áhrif þessar 70 milljónir hafa á
rekstur fyrirtækisins eða svigrúm
þess til að hækka laun verkafólks-
ins. Það hljómar sem hin argasta
mótsögn þegar við öðrum þræði
tölum um auðlindina sem þjóðar-
eign en horfum samtímis á einstak-
ar útgerðir eða einstaklinga maka
krókinn hressilega á þessari þjóð-
areign okkar. Almenningi, eiganda
auðlindarinnar, svíður þetta fyrir-
komulag og finnst réttlætiskennd
sinni misboðið. Hinir smærri í út-
gerðinni eru ósáttir meðan risar
kætast og veija fyrirkomulagið af
kunnu alefli.
Er veiðileyfagjald lausnin?
Nokkrir aðilar hafa bent á veiði-
leyfagjald sem lausn gegn ofan-
greindri meinsemd. Hins vegar
hafa fáar útfærslur verið sýndar á
þeirri lausn. Þær sem birtar hafa
verið fela engar grundvallarbreyt-
ingar í sér gagnvart meintu kvóta-
braski heldur hafa þær verið
kynntar sem viðbót ofan á ríkjandi
kerfi. Framsalinu, leigunni eða
sölunni á kvótanum er ætlað að
vera jafn óheft sem fyrr. Hveijar
yrðu afleiðingamar? Ég trúi því
að þar með yrði endanlega gengið
á milli bols og höfuðs á hinum
smærri og meðalstóru útgerðum
en risarnir sölsuðu undir sig þjóð-
areignina alla. Þar með væri fisk-
vinnsla og útgerð á íslandi komin
í svipaða stöðu og kjúklingafram-
leiðsla í Bandaríkjunum en þar
annast 49 aðilar megnið af kjúkl-
ingaeldi fyrir 250 milljóna manna
þjóð. Munurinn er sá að í Banda-
ríkjunum þrífast sam-
hliða þjónusta, iðnaður
og aðrar atvinnugrein-
ar með miklum blóma
meðan íslenskt at-
vinnulíf er enn heldur
fábreytt. Við þurfum
að svara því hvort við
teljum þjóðhagslega
rétt að sjávarútvegur
á íslandi verði í hönd-
um 10-15 aðila.
Hvaða áhrif hefur það
á atvinnustig þjóðar-
innar meðan ekki bíða
störf á öðrum sviðum?
Hvað eiga menn svo
við með auðlinda-
gjaldi? í raun greiðir
útgerð og vinnsla nú þegar gjald
með beinum og óbeinum hætti til
ríkissjóðs. Þannig greiða útgerðir
t.d. í þróunarsjóð sjávarútvegs
skatta og skyldur af tekjum sínum
að ógleymdum sköttum launafólks
í sjávarútvegi. Að bæta við gild-
andi fyrirkomulag einhvers konar
auðlindagjaldi, sem rynni í ríkis-
sjóð, væru nýjar álögur á atvinnu-
greinina. Mér er til efs að greinin
standi að óbreyttu undir því. Við
skulum líka hafa í huga að sú til-
Við þurfum að svara
því, segir Hjálmar
Arnason í fyrri grein
sinni, hvort við teljum
þjóðhagslega rétt að
sjávarútvegur verði í
höndum 10-15 aðila.
hneiging er ávallt rík að hækka
alla skatta. Á fáum árum hefur
t.d. staðgreiðslan hækkað úr 35%
í 42%. Ríkiskassinn er óseðjandi
hít og vissulega er freistandi fyrir
fjármálaráðherra á hveijum tíma
að hækka veiðileyfagjald örlítið á
hveiju ári til að bæta stöðu ríkis-
sjóðs. Þolir sjávarútvegur það?
Enginn getur hins vegar neitað að
skoða einhveija útfærslu veiði-
leyfagjaldsins. Framsal aflaheim-
ilda er lykilatriði í hagræðingu
milli skipa. Þannig er eðlilegt að
einstakar útgerðir geti skipst á
heimildum í því skyni að gera
reksturinn sem hagkvæmastan.
Þegar framsalið eitt og sér er hins
vegar orðið gróðalind einstaklinga
eða útgerða tel ég hagkvæmnis-
rökin vera misnotuð. Slíkt styrkja-
kerfi í sjávarútvegi er ranglátt og
í mótsögn við hugmyndir um þjóð-
areign. Standi valið á milli áfram-
haldandi „brasks“ eða einhvers
forms veiðileyfagjalds í ríkissjóð
þá er síðari kosturinn rökréttari
og eðlilegri. Eðlilegra er að skoða
hugmyndir þess efnis að skip, sem
ekki veiða helming af kvóta sínum
sjálf, missi aflaheimildir. Þá má
hugsa sér að útgerðir geti skipst
á aflaheimildum milli tegunda en
bannað verði að selja eða leigja
öðrum kvótann. Þeim aflaheimild-
um væri eðlilegra að skila til stjórn-
valda og endurúthluta t.d. gegn
gjaldi er rynni í ríkissjóð eða á
öðrum forsendum. Alltént er ljóst
að leigu- og söluþróun aflaheimilda
getur ekki haldist óbreytt enda
felur hún í sér mismunun og rang-
læti.
Höfundur er alþingismaður fyrir
Reykjaneskjördæmi.
Hjálmar
Árnason