Morgunblaðið - 30.08.1996, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LIF
FÖSTUDAGUR 30. ÁGÚST 1996 B 3
EKKI er sjón að sjá sum húsanna í Dobrinja-hverfinu. Enn er
hægt að sjá ýmsar persónulegar eigur íbúanna iiggja eins og hrá-
viði í kringum húsin en enginn þorir að leita í grasinu af ótta við
jarðsprengjur. Fyrir aftan húsaröðina hafa verið teknar grafir.
24. ágúst 1996: Sarajevobúar og ferðamenn njóta góða veðursins.
fyrir hermennina og segir sagan
að hægt sé að komast í hreint út
sagt ótrúleg verkefni.
Jarðsprengjur
úr plasti í Dobrinja
Úthverfið Dobrinja nýtur tals-
verðrar sérstöðu því Bosníu-Ser-
bar héldu því einangruðu frá öðr-
um hlutum borgarinnar í sex mán-
uði í upphafi ársins 1992. Menjar
stríðsins eru afar áberandi í Do-
brinja og liggja reyndar mörk yfir-
ráðasvæðis Bosníu-Serba um efsta
hluta hverfisins.
Ógnin er ekki fjarlæg og segir
meira en flest orð að í miðju
íbúðarhverfinu er alls ekki óhætt
að ganga á grasinu því enn leyn-
ast þar jarðsprengjur. Jarð-
sprengjurnar eru úr plasti og ekki
hefur fundist tækni til að hafa
uppi á þeim.
Hvarvetna blasir eyðileggingin
við. Á sum raðhúsanna vantar
heila hlið, leifar fjölskyldubílanna
liggja þvers og kruss í bílskúrun-
um og persónulegir munir, t.d.
ljósmyndir, liggja á víð og dreif í
nágrenninu. Aftan við víglínuna
hafa verið teknar grafir og með
því að lesa áletranir á misgerðar-
legum krossunum má sjá að allar
grafirnar hafa verið teknar á með-
an á einangruninni stóð. Feðgar
iiggja hlið við hlið og margar graf-
ir eru ómerktar.
Víða hafa sprengjur myndað
ÞEKKTUST er trúlega hin svokallaða Rómeó og Júlíu-
saga. Rómeó og Júlía voru ástfangið, ungt par, annað
múslimskt, hitt úr rétttrúnaðarkirkjunni. Þau töldu sér
ekki vært í borginni og fengu leyfi beggja vegna stríðsl-
ínunnar til þess að fara yfir hana og leita sér hælis á
óhultu svæði. Af því varð hins vegar aldrei því á miðri
I stríðslínunni, á brúnni Vrbanja yfir Miljackafljót, voru ,
þau skotin til bana. Enginn veit hvaðan skotið kom
og enn er haldið við afskornum blómum til minningar
um hina látnu elskendur á brúnni.
algerlega ókeypis,“ segir hann
„eins og að vera út í náttúrunni,
njóta ástar sem ekki er hægt að
kaupa, vera með börnunum mínum
og vera vinur en vináttu er ekki
hægt að kaupa þó sumir haldi það.“
Enginn má stjórna huga
barna nema þau sjálf
„í Noregi og á íslandi er atvinnu-
leysi. Fólk missir vinnuna og afleið-
ingin er að það fer að drekka meira,
reykja, skilja við makann, verða
veikt og sumir taka jafnvel líf sitt,“
segir Jostein. „Þetta er sorglégt
og mikill menningarlegut' misskiln-
ingur um að lífið sé einskis vert
ef maður missir vinnuna. Við ætt-
um að kenna börnum, að í hverju
sem þau lenda, séu þau ávallt
mannlegar verur með öflugan
huga.“
Hann segir að vegna kynferðis-
legrar áreitni og misnotkunar sé
verið að innræta börnum að þau
ein hafi vald yfir líkama sínum og
enginn hafi rétt til að ----------
misnota hann. „En við
ættum að kenna þeim
það sama um hugann
með heimspeki,“ segir ____________
hann. „Þetta er þinn eig-
in hugur og hvað sent gerist getur
þú verið stoltur. Vertu á verði svo
enginn blekki þig.“
Kennaraefni ættu að læra heim-
speki í námi sínu, að mati Josteins,
og börnin að læra sögu mannsand-
ans til að geta kynnst sjálfum sér.
„Svarið við spurningunni: „Hver
er ég?“ er ekki aðeins: „Ég er þessi
Skortur á
hugsanafrelsi
skapar stríð
líkarni," því þá væri ég vonlaus
manneskja. Ég er eitthvað meira.
Ég er Norðurlandabúi, Evrópubúi
og hluti af mannkynssögunni," seg-
ir hann. „Þannig getur vitund mín
stækkað og þó ég viti að einn góð-
an veðurdag verði ég ekki lengur
til, veit ég líka að ég er hluti af
einhveiju sem er gott í sjálfu sér.“
Stríðlð í fyrrum Júgóslavíu
merkt heimskunni
Josteinn nefnir þá sem ráfa um
göturnar í stórborgum heimsins
eins og í frumskógi nútímans. „Ef
sjálfsmynd þeirra er njörvuð við
þeirra eigin egó og líkama vantar
eitthvað," segir hann. „Þess vegna
er mikilvægt að geta samsamað sig
sögu mannsandans til að geta skil-
ið sjálfan sig og hafið sig yfir að-
stæður."
Heimspekin er friðsæl og það er
ekkert vandamál fyrir hana að
sanna að kjarnorkutilraunir Frakka
eru af hinu slæma, að mati Jo-
--------— steins. „Til dæmis með
því að nota siðfræði
Kants, eða hvað myndu
Frakkar segja ef Asíubú-
________ ar færu að sprengja
kjarnorkusprengjur í til-
raunaskyni við Frakklandsstrend-
ur?“
„Sama má segja um stríðið í
fyrrum Júgóslaviu. Stríðið er merkt
heimskunni, það skortir vit. Spyija
má: „Hvernig getur þetta gerst
núna í miðri Evrópu?“ Svarið hlýtur
að vera: „Skortur á þekkingu."
Vandamálið er að kommúnistarnir
Morgunblaðið/Anna G. Ólafsdóttir
NATO-hermennirnir eru hrifnir af minjagripunum
í gamla miðbænum.
svokallaðar rósir í malbikinu. Oft
hefur sprengjunum verið ætlað að
granda saklausu fólki sem beið
eftir að fá vatnsskammtinn sinn
úr einum af vatnshönum hverfis-
ins. Þegar líða fór á einangrunina
grófu íbúarnir tvenn göng út úr
hverfinu hvor í sína áttina. Nauð-
synlegum vistum var komið að
utan í gegnum göngin inn í hverf-
ið og síðar lögðu íbúarnir raf-
magnsleiðslu inn í hverfið enda
hafði umsátursliðið vald yfir raf-
magnsstöðinni og lék oftar en
ekki þann leik að taka rafmagnið
af fyrirvaralaust.
Framtíðln er að llfa einn dag
í elnu með björtum augum
íbúar í Sarajevo vilja bera
höfuðið hátt. Hins vegar er grunnt
á svartsýni, sérstaklega hjá unga
fólkinu. „Líttu á eyðilegginguna,“
sagði ungur maður við mig. „Við
þurfum a.m.k. 50 ár, bara til allra
nauðsynlegstu viðgerða. Að þeim
tíma liðnum hefur sagan kennt
okkur að hafið verði annað stríð.
Við fengum ekki einu sinni hálfa
öld núna.“
Aðrir vekja athygli á því að íbú-
ar í Sarajevo eigi aldrei eftir að
lifa saman í jafnmikilli sátt og
áður. Engum fær heldur dulist að
íbúarnir eru farnir að leggja meiri
áherslu á mismunandi trúarskoð-
anir sínar og bera t.a.m. fleiri og
fleiri kaþólikkar kross um hálsinn.
Sú saga gengur fjöllunum hærra
að múslimskar konur geti fengið
100 mörk á mánuði fyrir að íklæð-
ast hefðbundnum fatnaði múslim-
skra kvenna. Ekki fékkst staðfest-
ing á þessari sögu í heimsókninni.
Þótt íbúar hinnar stríðshijáðu
borgar vildu gjarnan hefja nýtt líf
annars staðar gefst fáum kostur
á því. Eina leiðin virðist því vera
að fara að dæmi stallnanna í rút-
unni og reyna að leiða eyðilegging-
una hjá sér. Lifa einn dag í einu
og reyna að einblína á björtu hlið-
arnar. ■
Anna G. Ólafsdóttir
leyfðu ekki mál- og hugsunarfrels-
inu að njóta sín. Afleiðingin hefur
birst í stríðinu."
Þröng sjálfsmynd
ástæðan fyrlr raslsma
Jostein bendir á ástæðulaust of-
beldi í Ósló. Gangandi vegfarendur
eru óvænt stungnir með hnífi. „Það
gerist vegna skortsins á upplifun-
inni að skilja sjálfan sig í víðu sam-
hengi," segir hann. „Þetta er
vandamálið um of þrönga sjálfs-
mynd, en hún er iíka ástæðan fyr-
ir rasisma.“
Heimspekin getur hjálpað póli-
tíkinni með því að skýra myndina
um hvaða gildi í lífinu vegi þyngst
fyrir þegnana og á hverju þjóðfé-
lagið eigi að hvíla.
„Þegar Berlínarmúrinn féll urðu
mörg austantjaldsríki að byija frá
grunni til að reisa ný þjóðfélög„“
segir hann. „Og einmitt þá þurfti
fólkið að spyija heimspekilegra
spurninga eins og: „Hvað er rétt-
læti? Og hvað er eftirsóknarvert í
lífinu?"
Eitt er að vera menntaður og
annað ómenntaður, en ég held að
nútímaþjóðfélag krefjist þess að fólk
búi yfir almennri menntun. Fólki
finnst það líka skorta eitthvað.
Fólki finnst sem það sé blátt í
framan í súrefnislausu herbergi,“
segir hann að lokum. „Maður kem-
ur með súrefni í flöskum inn í
herbergið og spyr: „Vill einhver
súrefni fyrir 100 kall?“ Og fólkið
kaupir það með ánægju. Fólk þrá-
ir að sjá samhengið í lífi sínu. Það
er nefnilega rauður þráður í sög-
unni en ekki ringulreið. Það er
samhengi." ■
Stríð og friður
í orðum
„Hemaðarátök eru mannlegt
hlutskipti, vegna veikleika og
heimsku mannsins. Dýrseðli
mannsins knýr hann til að her-
væðast gegn andstæðingi sín-
um. Valdhafar eiga að brynja
sig hemaðarlega þegar þeir sitja
á friðarstóli.“
Niccoló Machiavelli (1469-
1527).
„Stríð er jákvæður þáttur í
endurreisn þjóða til að bylta
sjúkum valdhöfum."
Eftir frönsku byltingvna 1789.
„Stríð er óhjákvæmilegur þró-
unarþáttur. Við verðum að
sætta okkur við stríð eða stöðn-
un. “
Georg W.F. Hegel (1770-
1831).
„Orsök stríðs liggur í van-
þroska og veikleika fjöldans, þrá
hans eftir velmegun og síðast
en ekki síst í valdagræðgi sterk-
viljaðra leiðtoga.“
A. Schopenhauer (1788-
1860).
„Stríð er ofurmönnum eðlilegt
og vitnar um yfirburði þeirra.
Stríð og hættulegt lífemi er lof-
samlegt."
Friedrich Nietzche.
„Aríski stofninn getur aðeins
haldið því sem hann hefur öðl-
ast með krafti sverðsins."
Heinrich Treitschke, 20. öld.
„Friður er æðsta takmark
mannlegrar viðleitni, en kon-
ungum ber samt skylda til að
veija ríki sitt með hernaði."
Heilagur Tómas af Aquinas
(1225-1274),
„Stríð laðar fram bestu eigin-
leika mannsins."
Freidrich von Bernhadri, 20.
öld.
„Stríð er ekki nauðsynlega
af hinu illa. Stríð, háð af löggilt-
um yfirvöldum getur verið réttl-
átt, ef settum reglum er fylgt.“
Francisco Suárez, jesúíti.
„Stríð er eðlilegt og skal háð
á öruggan og efnahagslegan
hátt, þegar ráðist er inn í land,
eða bandamenn þjóðar kúgaðir."
Sir Tómas More (1478-1535).
„Ástin skapar frið! Menn eru
fæddir til að elska, mynda vin-
áttusambönd og hjálpa náunga
sínum, en ekki til að eyða.“
Erasmus frá Rotterdam
(1469-1536).
„Óttinn við dauðann skapar
frið! Hræðsla við vopnumvædda
ríkisstjórn er forsenda friðar-
ins.“
Tómas Hobbes (1588-1679).
„Friður sé með yður. Hvar
sem þér komið í hús, þá segir
fyrst: „Friður sé með þessu
húsi.“
Jesús Kristur.
„Þjóðir heims munu aldrei
aftur heyja stríð.“
Novman Angel bjaiisýnn árið
1908.