Morgunblaðið - 04.09.1996, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 4. SEPTEMBER 1996 25
AÐSENDAR GREIIVIAR
Herferðin gegn Sogni
fram sparnað með þessu móti og
geðlækna til að annast þessa stór-
auknu og ódýru þjónustu. Því miður
hefur reynslan sýnt að slíkar stöður
hafa ekki verið mjög eftirsóttar af
geðlæknum.
NÚ ERU liðin nær-
fellt fjögur ár frá því
fyrsti vísir að réttar-
geðdeild varð til hér-
lendis, eftir langan og
sögulegan aðdrag-
anda. Virtist þar með
séð fyrir endann á lán-
leysi yfirvalda í mál-
efnum ósakhæfra geð-
sjúklinga, sem m.a
hafði vakið verðskuld-
aða athygli erlendis.
Nú er aftur á móti orð-
ið ljóst að svo var alls
ekki, heldur hafa heil-
brigðisyfirvöld nú um
alllangt skeið lagt allt
kapp á að leggja niður
réttargeðdeildina, sem þó hefur
hlotið ýmislega viðurkenningu fyrir
m.a. mannúðlega og áhrifaríka
meðferðarstefnu. Býst ég við að
þetta kunni að vekja nokkra furðu,
sér í lagi þegar haft er í huga hversu
mikil átök kostaði í upphafi að koma
deildinni á fót. Þótt það liggi ekki
í augum uppi, þá eru fordómar enn
sem fyrr rót vandans. Má segja að
yfirvöld hafí áratugum saman af-
neitað tilvist þessa sjúklingahóps
og fluttu hann lengi vel úr landi.
Þegar aðrar þjóðir neituðu að fela
þessa sjúklinga lengur, varð uppi
fótur og fit hér á landi. Þrátt fyrir
ýmsar hrakspár, tókst að koma
deildinni á fót, þótt oft væri á bratt-
ann að sækja.
Óskhyggja
Sá tími sem síðan er liðinn hefur
verið afar fróðlegur fyrir starfslið
Sogns og tel ég rétt að miðla al-
menningi af þeirri merkilegu
reynslu, enda tel ég að af henni
megi draga nokkum lærdóm sem
gagnast mætti þeim sem í framtíð-
inni hyggjast starfa að þessum
málum. Þrátt fyrir augljósa tilvist
deildarinnar og þeirra sjúklinga sem
þar dvelja, hafa stjómvöld staðfast-
lega haldið áfram á fyrri braut,
þ.e.a.s. að telja sér trú um að fyrir-
bærið sé ekki til, ætti ekki að vera
til eða þurfi ekki að vera til. Yrði
löng saga að segja frá öllum þeim
gervum sem afneitunarþörf þessi,
sem er að sjálfsögðu afkvæmi for-
dóma, hefur birst í á undanförnum
árum, og er í raun verðugt rann-
sóknarefni. Nokkur nýleg dæmi
hljóta að hafa komið almenningi
undarlega fyrir sjónir í formi upp-
lýsingastreymis frá heilbrigðisyfir-
völdum, mest allt þetta ár, um
málefni Sogns. Stundum er um ein-
falda óskhyggju að ræða þess efnis
að deildin sé í þann veginn að verða
úr sögunni, sjúklingarnir að hverfa,
öllu starfsfólki hafi
verið sagt upp o.s.frv.
Sjálfum hefur mér oft
verið sagt upp, sam-
kvæmt þeim upplýs-
ingum sem fjölmiðlar
hafa aflað sér hjá yfir-
völdum, allt frá því í
marsmánuði, og er
ýmist úti eða inni eftir
því við hvern er talað
eða eftir stöðu himin-
tungla.
Yfirfærsla
Fordómar eru
merkilegt fyrirbæri og
hafa þá náttúru að
geta færst frá upphaf-
legum fórnarlömbum sínum yfir á
þær stofnanir og einstaklinga, sem
annast þau. Hið jákvæða við þessa
einföldu sálfræði er, að fórnarlömb-
in fá þannig verðskuldaðan frið.
Hið neikvæða er, að þeir sem þau
annast, þurfa að eyða æ meiri tíma
til að veija eigin gerðir og jafnvei
mannorð og gefst þannig minni
tíma til að sinna málefninu sjálfu.
Þetta getur fallið vel að markmiðum
yfirvalda.
Nýjungar
Það hefur væntanlega ekki farið
fram hjá almenningi, að allt frá
upphafi hefur deildin að Sogni átt
undir högg að sækja, fyrst og
fremst vegna þess að markmið yfir-
valda með starfseminni hafa ekki
samrýmst faglegum sjónarmiðum.
Þannig hefur t.d. undirritaður frá
upphafi staðfastlega neitað að reka
deildina sem fangelsi eða geymslu,
þótt sú afstaða hafi iðulega haft í
för með sér harða gagnrýni, jafnvel
hótanir og hálfgerð níðskrif og nú
á síðustu mánuðum nokkuð kerfis-
bundnar ærumeiðingar af hálfu yf-
irvalda sem í vaxandi mæli hafa
nýtt sér ijölmiðla í þessu skyni. Tel
ég að hér sé á ferðinni athyglisverð
nýjung og ein af mörgum sem virð-
ast fylgja nýliðum i röðum embætt-
ismanna. Þótt vissulega séum við
söguþjóð frá fornu fari, tel ég að
til nýjunga heyri, að embættismenn
dundi við að setja saman sögur um
opinbera starfsmenn fyrir fjölmiðla.
Jafnvel háttsettir embættismenn
kinoka sér ekki lengur við að segja
opinberlega skröksögur t.d. Um
ýmislegt misjafnt í fari starfsliðs
að Sogni, vinnusvik, óheyrileg laun,
samningsbrot, sóun fjármuna og
margt fleira. Sem yfirlæknir hefi
ég, eins og sanngjarnt má telja,
gjarnan verið skúrkurinn í sögun-
um. Reyndar hefði ekkert af þessu
átt að koma mér á óvart, enda sýndi
Eina vonin er að þing-
menn hefjist handa,
segir Grétar
Sigurbergsson, við
lagagerð um málefni
réttargeðsjúkra.
ráðuneytið mér þá kurteisi að vara
mig við hvers ég mætti vænta úr
þeim herbúðum, ef ég væri ekki
þægur. Einnig það er nýjung, og
get ég sjálfum mér um kennt að
hafa ekki tekið slíkar viðvaranir
alvarlega. Þessar sögur, sem nokk-
uð rammt hefur kveðið að, hafa þó
yfirleitt verið það leiðinlegar og
efnisval það einhæft, að ég hefi
sjaldnast nennt að bera þær til
baka, enda treyst dómgreind al-
mennings.
Aftur til fortíðar
Þótt e.t.v. sé ekki úr háum söðli
að detta, tel ég ljóst að með nýjum,
reynslulitlum mönnum og áður-
nefndum nýjungum í starfsháttum,
sé ráðuneytið nú komið í nokkrar
ógöngur með málefni Sogns, og
vandséð orðið, hvernig komið verði
í veg fyrir að píslarganga ósak-
hæfra geðsjúklinga hefjist á ný eft-
ir það hlé, sem orðið hefur á henni
undanfarin ár. Allt í nafni sparnað-
ar, sem er nýjasta herópið. Þó hef-
ur að vísu ekkert verið til sparað
við að koma deildinni fyrir kattar-
nef og margir lagt hönd á plóginn.
Náðarhöggið fólst í þvi, að neyða
upp á deildina „tilsjónarmanni",
sem nauðsynlegt þótti að væri full-
komlega laus við alla þekkingu á
málefninu og mátulega sannsögull.
Kostnaður við þessa ráðstöfun ku
nú orðinn meiri en sem nemur sam-
anlögðum rekstrarhalla Sogns frá
upphafi. Sumir telja að skattpen-
ingum hafi sjaldan verið verr varið,
og er þó af ýmsu að taka. Þó ber
að líta á það, að starf „tilsjónar-
rnanns" hefur að stórum hluta fal-
ist í að rýja starfslið Sogns ærunni
og hefur hann leitað fanga víða í
því skyni. Hefur það gengið vel og
á hann skilið hrós yfirvalda, sem
þyrstir í fleiri sögur til að réttlæta
gerðir sínar.
Tangarfæðing
Eftir níu mánaða, erfiða með-
göngu og langvarandi fæðingar-
hríðir, mun annar ávöxtur starfsins
brátt líta dagsins ljós. Samkvæmt
nýjustu fréttum skal réttargeðdeild-
in lögð niður og réttargeðlæknir
Grétar
Sigurbergsson
þannig óþarfur, fyrir utan að taka
engum sönsum. Við tekur sá
geymslustaður sem betur samræm-
ist metnaði ráðamanna. Starfs-
mönnum verður fækkað verulega
og þar með dregið úr öryggisgæslu,
endurhæfíng verður úr sögunni og
reynt fagfólk mun hverfa til ann-
arra starfa. Rústirnar eiga síðan
að heyra undir hérðssjúkrahús.
Óeðlilegt hefur þótt, og kannski
gamaldags, að hafa samráð við fag-
lega stjórnendur eða annað starfslið
að Sogni um fyrirhugaðar breyting-
ar eða upplýsa það um væntanleg
örlög sín. Þá hefur ekki þótt viðeig-
andi að taka mark á aðvörunum
annarra aðila, sem telja sig þekkja
til mála, þ.m.t. stjórn Geðlæknafé-
lags íslands. Sjúídingarnir og að-
standendur bíða milli vonar og ótta,
en eru reyndar ýmsu vanir. Eg tel
vinnubrögð ráðuneytisins nýstárleg
og allrar athygli verð.
Galdrar
Þrátt fyrir að það markmið sé
loks að nást, að gera deildina óstarf-
hæfa, leitast yfirvöld við að sann-
færa landsmenn um, að fagleg þjón-
usta, þ.m.t. geðlæknisþjónusta,
muni aukast, ekki aðeins að Sogni,
heldur einnig í fangelsiskerfinu og
um gervallt Suðurland, allt með til-
heyrandi sparnaði. Enn skortir upp-
lýsingar um, hvernig galdra megi
Glcesileg
s
i
úrvali
Kringlunni 8-12 • Sími 568 9066
- Þar færðu gjöfina ■
Hugarfar
Sparnaður verður að sjálfsögðu
enginn, enda hefur þetta undarlega
mál aldrei snúist um sparnað, held-
ur hugarfar. Vandinn er, eins og
ávallt áður, skilningsleysi á hlut-
skipti þeirra, sem dæmdir eru til
ótímabundinnar, jafnvel ævilangr-
ar, einangrunar frá samfélaginu,
annars vegar fyrir þá ógæfu að
þjást af alvarlegum geðsjúkdómi,
hins vegar að hafa, vegna sjúkleika
síns, ratað í þá viðbótarógæfu að
valda öðru fólki líkamstjóni eða
jafnvel dauða. Þegar við bætist sú
hörmung að eiga allt sitt undir
duttlungum misviturra embættis-
manna, má segja að ógæfan sé al-
ger. Tel ég líklegt að núverandi
stjórnar heilbrigðismála verði hvað
lengst minnst fyrir framgöngu sína
í þessu máli, að öðrum málum ólöst-
uðum. Eina vonin er að þingmenn
hefjist handa við lagagerð um mál-
efni réttargeðsjúkra, sem tryggi
öryggi þeirra fyrir fálmkenndum
aðgerðum stjórnvalda og stofnun-
inni langþráðan starfsfrið.
Höfundur er réttargeðlæknir
Réttargeðdeildarinnar að Sogni.
Endurklcebum húsgögn.
Gott úrval áklceba.
Fagmenn vinna verkib.
BólstranÁsgríms,
Bergstaðastræti 2,
sími 551 6807
Brúðhjón
Allur borðbúnaður Glæsilcg gjafavara Briíðarbjöna listar
%

\ooen
VERSLUNIN
Laugavegi 52, s. 562 4244.
Fílag Löggiltka BiracroASALA
BÍLATORG FUNAHÖFÐA 1 S: 587-7777
FÍLAG LÖGGILTRA BlFRLIPASALr\
ÚTVEGUM BÍLALÁN — VANTAR ALLAR GERÐIR BÍLA Á SKRÁ
Subaru Legacy GL Sedan
árg. '92, ek. 68 þús. km., hvítur,
sjálfsk., rafm. í rúðum,
samlæsingar, topplúga.
Verð 1.350.000. Skipti.
Renault 19 RT árg. 94,
blásans., sjálfsk., ek. 41 þús. km.
Verð 1.250.000. Skipti.
Dodge Dakota árg. '91,
blásans., upphækkaður, 35" dekk,
ek. 25 þús. km.
Verð 1.390.000.
Skipti á dýrari.
Pontiac Trans Am árg. '87,
svartur, V8 305, álfelgur.
Gullfallegur bíll, ek. 89 þús. km.
Verð 1.350.000.
Nissan Sunny 1600 SLX
árg. '91, rauður, álfelgur, rafm. (
rúðum, ek. 96 þús.
Verð 810.000.
Toyota Landcruiser GX árg.
'93, grár og vlnrauður, sjálfsk.,
álfelgur, ek. 89 þús. km.
Verð 3.590.000. Skipti.
MMC Lancer GLXi Super
árg. '93, blás ans., sóllúga, spoiler,
nlfelgur, ek. 56 þús. km.
Verð 1.190.000.
Nissan Patrol árg. '89, rauður,
ek. 168 þús. km., álfelgur, 31"
dekk, vél 3300, disel turbo. Mjög
vel með farinn.
Verð 1.590.000. Skipti.
VW Vento GL árg, '94,
vínrauður, ek. 30 þús. km, einn
með öllu, álfelgur, húddhlíf,
spoiler, 5 g.
Verð 1.330.000. Skipti.
Toyota Corolla GL Sedan
árg. '91, Special Series, rafm. í
rúðum, samlæsingar, ný
sprautaður, smurbók fylgir,
ek. 127 þús. km.
Verð 780.000. Skipti.
MMC Pajero V6 stuttur árg.
'90, rauður, álfelgur, 31 ” dekk, ek.
97 þús. km.
Verð 1.350.000.
Skipti á dýrari.
Mercedes Benz 230E árg.
'90, dökkblár, álfelgur, topplúga.
Fallegur bíll, ek. 129 þús. km.,
ABS hemlar.
Verð 2.580.000. Skipti.