Morgunblaðið - 06.09.1996, Blaðsíða 4

4 B FÖSTUDAGUR 6. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 6. SEPTEMBER 1996 B 5
DAGLEGT LÍF
DAGLEGT LÍF
HÚN er fjarræn og töfrandi hofróðan á myndinni og
leiðir hugann að klæðaburði múslímskra kvenna.
ÞAÐ var mikið og vel skoðað á sýningunni, enda leynir sér ekki aðdáunin á andliti
konunnar, sem bergnumin virðir fyrir sér hið íburðarmikla skart.
KOKKTEILKJÓLAR úr stórgerðu svörtu silkitafti. Gullofnir sokkar, Balmain 1990.
Málverk; P. P. Rubens: Kristur á krossinum, sirka 1610.
GLITOFINN brúðarkjóll. Balmain, veturinn 1989. Málverk; Pedro Díaz di Oviedo; Páll og
Jakob, um 1500. Lorenzo de Credi; Guðsmóðirin og hinn ungi Jóhannes tilbiðja Jesúbarnið.
ÞEGAR rýnirinn var í Kaupmanna-
höfn í marz sl. þótti honum fyrirsjáan-
legt, að borgin kæmist í röð þeirra
menningarborga, sem einna best kæm-
ust frá útnefningunni frá upphafi. Til-
gátan hefur svo gengið eftir, því er
hann var þar um mánaðamótin júlí -
ágúst, og menningarárið rúmlega
hálfnað, hafði fiest farið fram úr áætl-
un, sem ætti að opna augu einhverra
um gildi blómlegs menningarlífs fyrir
jafnt mjúku sem hörðu gildin.
Ekki eru mörg ár síðan ég vakti
athygli á því í grein hér í blaðinu að
borginni væri að fara aftur enda að-
koman þangað mun dapurlegri en áður.
Menn rökræddu um þetta í fjölmiðlum
og margur tók svo djúpt í árinni, að
hennar biði það hlutskipti margra ann-
arra stórborga að úrkynjast ef ekki
væri strax tekið í taumana, í öllu falli
höfðu viðkomandi þungar áhyggjur af
bróuninni. Þetta
var löngu
áður en
hún var
útnefnd
menn-
ingar-
Kaupmannahöfn hefur
íklæðst sínu fegursta
í tilefni menningarárs,
og Ríkislistasafnið
leitast við að gera
almenningi málverk
fyrri alda aðgengilegri.
Bragi Ásgeirsson sá
sýningu á 120 verkum
Erik Mortensens, nafn-
kenndasta fatahönnuðar
Norðurlanda.
hafa orðið mikil umskipti og menning-
arárið lyft borginni þokkafuliu við
Eyrarsund upp úr öskustó, því hvar-
vetna sér maður nýjar framkvæmdir
og athafnir til uppbyggingar og fegr-
. Um leið hafa peningam-
ir farið að rúlla, því auður-
inn er þar sem mann-
Iífið blómstrar og
ráðamenn meðtaka
mikilvægi óbeina
hagnaðarins. Með
framkvæmdavilja og
virkjun mannlífsins
streyma peningar úr
öllum áttum í vasa ein-
staklinga og um leið
til hins opinbera, og
hér er ekki um að
ræða einstaka og
afmarkaða við-
burði sem eiga
sér stað á flög-
urra ára fresti,
heldur upp á
hvem dag árið
um kring, og öll
ár. Því meiri
getjun þeim
mun meiri velta
og hér er allt
aðhald og spamaður
af hinu illa, en það
gengur báglega að beija
þetta inn í hausinn á ástmögum stund-
arhagnaðarins.
Nei, Kaupmannahöfn er ekki að
úrkynjast, þótt sums staðar hafi arki-
tektar einstrengingsháttar og óbilgirni
látið til sín taka varðandi spjöll og sjón-
mengun eins og átt hefur sér stað um
Ráðhústorgið, sem best er að hafa sem
fæst orð um.
Kjörið er að hefja þennan pistil, sem
ég helga list og fatnaði, á eins konar
dæmisögu um óbeinan hagnað sem
gerir öllum gott, og vísa til manns sem
fyrir skikkan tilviljana varð klæðskeri
Picassos árið 1955. Sömuleiðis fjölda
framúrstefnupáfa tímanna, svo sem
Míró, Giacometti, Chagall, Magnelli,
Hartung, Arp, Manessier, Atlan,
Campigli, Music, Pignon, Severini,
Goerg auk flöllistamanna eins og
Cocteau og skáldsins Jaques Prevert.
Sagan segir að enginn hafi borgað
með peningum og sjálfur fullyrðir
skreðarinn, sem enn er á lífi 84 ára
að aldri, að á engum tíma hafi skilding-
ur farið á milli þeirra og þó var afkoma
hans lengstum ekki upp á marga fiska.
í staðinn fékk hann málverk, teikn-
ingu, frumriss, steinþrykk, höggmynd
eða ljóð. Listamennimir og klæðsker-
inn báru djúpa virðingu fyrir hvor öðr-
um því hér mættust háþróuð list og
frábært handverk. Og eins og Picasso
orðaði það; „Þú vinnur fyrir mig, og
ég vinn fyrir þig“.
Allir eru þessir nafnkenndu lista-
menn horfnir til feðra sinna, en eftir
situr klæðskerinn Michele Sapone með
að öllum líkindum eitt stærsta og
merkilegasta einkasafn Frakklands,
eða rúmlega 500 verk!
Þetta skeði allt í sólarborginni Nice
í Suður Frakklandi, og nú omar hann
og freyja hans sér í ellinni í villu sinni,
sem jafnframt geymir hið mikla safn,
auk þess sem tengdasonurinn, þakkað
veri góðum samböndum, rekur stórt
listhús í nágrenninu. Þrátt fyrir að eig-
inkonan reyndi iðulega að fá mann
sinn til að biðja listamennina um pen-
inga fyrir vinnu sína, þegar hart var
í búi, neitaði hann því alfarið enda var
um að ræða eins konar samkomulag
heiðursmanna. Hins vegar sendu lista-
mennimir vel stæða vini sína til Sapo-
nes þegar þeir vissu að hann var aura-
lítill.
Llfsspeki skreðarans var, að lífíð
væri gott og fagurt, þegar peningar
ÞRIGGJA fjórðunga jakki, ísaumur á svart siffon, nieð marglitri herð-
aslá. Buxnadragt úr svörtu velúr, með ísaumi í belti. Scherrer, vetur-
inn 1993. Málverk; Rembrandt Harmenz van Rijn: Konumynd 1656.
KVÖLDKJÓLL með raðskornum upphlut, stálgráum og gullnum ísaumi.
Schen-er, veturinn 1993-4. Málverk; Cornelis Norbertus Gysbrechts;
Hluti málverks, Trompe lóeil með kyrralífsfurðum. 1670.
BRÚÐARKJÓLL með gullísaumi, opinn um hálsinn og með gullísauinuðum ermum. Scherrer, veturinn
1993-94. Helgimyndir frá ítaliu; Guðsmóðurmeistarinn frá Feneyjahöll; Heilög Corona, sirka 1348-1351.
Meistarinn frá Castelluborg; Guðsmóðirin með barnið, sirka 1315.
væru ekki til lengur en næstu 14 daga,
og þannig lifði hann mestan hluta lífs
síns. Þó uppskar hann ekki einungis
rúm 500 listavek eftir ýmsa af helstu
listamönnum aldarinnar, heldur ánægj-
una af samvistum við þá og að vera
einn af nánum vinum Picassos, sem
hann sagði lítinn að vexti en með út-
geislan og framkomu sem lengdi hann
upp I tvo metra...
Það er tískuhönnun sem setur sterk-
an svip á 100 ára afmæli Ríkislista-
safnsins, Statens Museum for Kunst,
með lífmikilli og umdeildri fram-
kvæmd. Málið er, að Erik Mortensen,
nafntogaðasti fatahönnuður þjóðarinn-
ar og vafalítið Norðurlanda, sem
lengstum starfaði sem hægri hönd
Pierre Balmains í tískuhúsi hans París,
en flutti sig svo yfir til tískuhúss
Scherrers, varð sjötugur í ár. Forstöðu-
maður safnsins Allis Helleland og lið
hennar, ákvað að halda upp á aldaraf-
mælið með því að vekja sérstaka at-
hygli á 100 meistaraverkum í eigu
þess, og heiðra um leið hönnuðinn með
því að bjóða honum að sýna skartfatn-
að sinn í sölum safnsins, og telst það
aðalsýning ársins að lengd og um-
fangi. Hafa málverkin verið einkennd
sérstaklega og mikil og stór sýningar-
skrá/ bók gefin út sem skýrir sögu
hvers verks fyrir sig, sem er afar mik-
ilsvert framtak. Auk þess hefur verið
gefin út minni skrá/bók um fatahönn-
uðinn með stuttum greinum um hann
og mörgum fögrum litmyndum. Ætti
að vera óþarfi að geta þess, að bóka-
hönnunin er í báðum tilvikum framúr-
skarandi handverk svo vart gerist betra
í heimi hér. Að þessum tveim sýningum
loknum verður safninu lokað vegna
viðbótarbyggingar að baki því, í Eystri
lystigarðinum, Östre Anlæg, sem er
einnig afar umdeild framkvæmd, svo
sem ég hef vikið að áður.
Það má koma fram, að stór og mikil-
vægur hluti myndverkanna kemur frá
söfnum dönsku konunganna, allt aftur
til Kristjáns annars og Friðriks þriðja.
Þeir voru merkilega metnaðargjamir,
vildu ekki vera eftirbátar annarra þjóð-
höfðingja Evrópu og festu sér verk
ýmissa af helstu málurum álfunnar.
Málverkin voru upprunalega varðveitt
I Konunglega listkammerinu; seinna
Konunglega myndhúsinu I Kaup-
mannahafnarhöll, seinna Kristjáns-
borgarhöil.
Með afnámi einveldisins og innleið-
ingu lýðræðisins í Danmörku 1848,
urðu myndirnar eign danska ríkisins
og aðgengilegar öllum. Eftir bruna
Kristjánsborgar 1884 var hafist handa
við byggingu Ríkislistasafns, eftir
teikningum Vilhelms Dahlerups, sem
vígt var 1896, og þar hafa þær hang-
ið allar götur síðan, að Silfurgötu
48-50, og í næsta nágrenni við hús
Jóns Sigurðssonar. Mörgum þykir
safninu misboðið með þessari sýningu
meður því að yfirstéttartíska og hönn-
un eigi ekki heima I sölum virðulegs
ríkislistasafns og einnig hefur því ver-
ið haldið fram, að hér sé á ferð ígildi
kláms í guðshúsi.
Það var nú einmitt af þeim sökum
sem ég vísaði til franska klæðskerans
I Nice, sem tók að sér að þjóna hégóma-
gimi og sérvisku myndlistarmanna,
rithöfunda og skálda í klæðaburði, sem
er alþekkt fyrirbæri og þeim frekar til
vegsemdar en hitt. Og eins og Allis
Helleland bendir á í inngangsorðum
sínum; „voru málverkin í bakgrunnin-
um að stórum hluta til gerð fyrir um-
hverfi höfðingja, hallarsali, veislur og
íburð, ljós og liti, tónlist og dans, mið-
degisverðarborð sem svignuðu af kræs-
ingum og eðalvínum, samtöl um heim-
speki, trúarbrögð, bókmenntir og vís-
indi, hirðmenn og konur í íburðarmikl-
um fatnaði. Það var stolt og metnaður
hvers höfðingja að geta kynnt gestum
sínum listaverk fremstu meistara Evr-
ópu“. Mun síður til að lokast inni í
söfnum, sem lengi vel voru líkust graf-
hvelfingum.
Þá er það snjöll samlíking hjá Helle-
land, er hún vísar til þess, „að öll
Kaupmannahafnarborg sé í hátíð-
arskrúða vegna menningar;
ins“. Og hví ekki að flikka u
á umhverfi listaverkanna,
samræmi við hinn þróttmikla
gjörning og um leið innihald
myndanna á veggjunum?
Nei, listamenn og fræð-
ingar eru ekki alveg á
réttu róli um gagnrýni
á þessa framkvæmd,
því glæsileiki hins fjöl-
skrúðuga tískufatn-;
aðar Eriks Mortens-
en er í mörgum til
vikum í jafnvægi
við innvols lista-
verkanna í
málaðir í margvíslegum mettuðum
millitónum, sem fer málverkunum ekki
síður vel en tískufatnaðinum og er
mikill munur frá því er sami liturinn
var á öllum veggjum. Og að mínu
mati er þetta saklaus verknaður á
móts við það sem sýningarstjórar leyfa
sér er þeir staðsetja ruslhrúgur við
hlið meistaraverka endurreisnar og sjá
þar samræmi og hliðstæður, um leið
og þeir vitna í Platon, Sókrates, Arist-
óteles og fleiri spekinga fomaldar, sem
vafalítið hringsnúa sér í gröfínni.
Annað sem máli skiptir, er að fram-
kvæmdin laðar ótölulegan grúa fólks
að safninu, sem annars léti sér ekki
koma til hugar að tylla þar tá og allt-
af er möguleiki á því að það fái áhuga
á að koma aftur, og það er mikilvægt
á tímum aðhalds og spamaðar er
krafan um að söfn beri sig verður stöð-
ugt háværari.
Víst kom framkvæmdin mér spanskt
fyrir sjónir, en auðséð var að flestir
höfðu mikið gaman af og meðan mér
dvaldist á sýningunni var þar stöðugur
straumur fólks, auk þess sem listaverk-
in sköpuðu magnþrungna stemmningu
í kringum skartklæddar gínurnar. Á
stundum yfírgnæfðu hinar frábærlega
vel hönnuðu tískuflíkur að vísu mál-
verkin, en það kom einnig fyrir að
sérkennilegt samræmi myndaðist, al-
veg ný sjónarhom, ný og fersk opinber-
un. Úm er að ræða 120 útgáfur af
hátískufatnaði Mortensens frá tísku-
húsunum Balmain og Scherrer, þar
sem svart, grátt, hvítt og millitónar
eru ríkjandi. Og þetta er vissulega stór-
brotinn fatnaður, sem gæðir andvana
en fagurlimaðar gínur svo miklum og
sérstæðum þokka, að stundum voru
þær mun meira lifandi en obbinn af
kvenfókinu í kring svo maður tifaði á
tánum í návist þeirra. Og jafnframt
var eins og þessi fjarræni yndisþokki
væri í bland við tímalausa eilífð líkt
og sjálf málverkin.
Hönnuðurinn Erik Mortensen hefur
um Iangan aldur verið eftirsóttur af
skartkonum um víða veröld, er m.a
kallaður til Thailands nokkmm sinnum
á ári til að klæða upp Sirikit drottn-
ingu, svo hún geti haldið titlinum
sem glæsilegast klædda
konunglega hofróðan
í heimi hér.
Það skiptir
miklu
máli að laga föt að persónuleika hvers
og eins, því fötin skapa mannin eins
og sagt er. Á stundum er því þó öfugt
eins og með Picasso, sem hafði yfrið
gaman af sérkennilegum fötum, en
sagt var að það hafi verið sama hvað
honum datt í hug að troða sér í, alltaf
líktist hann markgreifa, jafnvel þótt
það væru einungis nærbuxur. En vel
að merkja klæddist hann ekki öðru en
honum líkaði en leit ekki við hinu.
Erik Mortensen þarf þannig ekki
lifandi hold til að skapa líf, því hann
töfrar fram listgaldur með samsetn-
ingu forma og efnisheilda líkt og mál-
arinn með pentskúf sínum og mynd-
höggvarinn með hamri og meitli. Það
á vel við að blanda skúlptúr í þessa
framsetningu, því kjólamir eru stund-
um líkastir höggmyndum. Sjálfur hefur
hann einmitt vísað til þess, sem einn
mesti sagnfræðingur Frakka Michelet
lét um mælt fyrir hundrað og fimmtíu
árum: „Ég vildi skipta á þrem sígildum
myndhöggvurum og einum klæðskera,
með tilfinningu fyrir náttúrulegum
formum, sem hann magnar upp og
fegrar". Einnig vísar hann til þess, sem
Coco Chanel sagði á fjórða áratugnum
„Tíska er nokkuð, sem maður hrífst af
í dag en hlær að á morgun - list er
hið gagnstæða". Telur hér fljótfærnis-
lega að orði komist, en segir réttilega
að þetta eigi við dægurflugur og alla
þá viðleitni sem markast helst af von-
inni um athygli og að komast á forsíð-
ur blaðanna.
Fatahönnun Mortensen er eins langt
frá því að skara hugtakið dægurflugur
og hugsast getur, því hún er byggð á
áhrifum víða að, maður les fortíðina
og aldimar í vinnubrögðum hans eins
og öllu því sem vísar fram á við og lifír.
Inntak og lífsspeki Eriks Mortensen
hefur frá unga aldri verið, að allt sé
manninum gefíð, hann geti ekkert
sjálfur. Sú vissa geri hann ósæranlegan
fyrir gagnrýni og auðmjúkan fyrir við-
urkenningu. „Mundu að sjá, mundu
að þú skalt sjá, mundu það sem þú
sérð, memento visu“. ■
grunninum.
hafa salimir