Morgunblaðið - 08.09.1996, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 8. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
ERLEIMT
OKKAR aðal verkefni
undanfarin ár hefur verið
að smíða tæki sem send
verða með bandaríska
Pathfinder-geimfarinu til Mars 2.
desember, segir Haraldur. Því starfi
er að mestu lokið og hafa tækin
verið fest á geimfarið sem verið er
að prófa. Tækin eru þijú og er
ætlað að skoða eiginleika segul-
magnaðs ryks sem fínnst í lofthjúpi
Mars. í þeim öllum er segulstál sem
dregur að sér segulmagnað 17k. A
yfirborði eins tækisins mun ryk
safnast og útfrá mynstrinu í rykinu
verður hægt að sjá marga af segul-
eiginleikum þess. „Hin tækin, sem
við smíðum, eru annarsvegar seg-
ull staðsettur rétt hjá myndavélinni
og gerir okkur kleift að taka nær-
myndir af þessum segulmögnuðu
kornum, og hinn staðsettur þannig
að hægt verði að efnagreina rykið
sem sest á segulinn. Það eru ein-
ungis endanlega mörg efnasam-
bönd sem eru segulmögnuð í náttúr-
unni, og við getum séð, meðal ann-
ars, mikinn mun á þessu mynstri
eftir því hvaða efnasamband er um
að ræða. Eitt höfuðmarkmiðið hjá
okkur er að geta sagt til um að hve
miklu leyti vatn hefur átt þátt í að
mynda jarðveginn á Mars. Ef jarð-
vegurinn á Mars er myndaður sem
útfellingar í vatni, eða svipar til
leirsteins, eru þær segulmögnuðu
agnir sem finnast allt aðrar en
væru ef jarðvegurinn hefur mynd-
ast við niðurbrot bergs. Út frá nið-
urstöðum þessarar tilraunar ætlum
við að meta þátt vatns í myndun
yfirborðsjarðvegsins."
Af hvetju eruð þið sérstaklega
að leita að ummerkjum eftir vatn?
„Menn sjá á yfirborði Mars skurði
og aðrar ummyndanir eftir vatn. Það
sem ekki er vitað er hversu mikið
vatn var á reikistjörnunni eða hvað
varð um það. Til að skilja myndunar-
feril reikistjama, þar á meðal jarðar-
innar, hafa menn áhuga á að skilja
hvernig vatn hefur ummyndað Mars.
Vatn er og forsenda lífs eins og við
þekkjum það.“
Yfirmaður Mars-rannsóknar-
hópsins, Jens Martin Knudsen, hef-
ur rannsakað loftsteina áratugum
saman. „Það var að tillögu hans sem
okkar tilraun var bætt á Pathfinder-
geimfarið." Svipuð tilraun var á
Viking-geimförunum sem Geim-
ferðastofnun Bandaríkjanna
(NASA) sendi til Mars um miðjan
áttunda áratuginn.
„Niðurstaðan af þeirri tilraun
varð sú að það er mikið af segul-
mögnuðu ryki í andrúmsloftinu á
Mars, sem kom frekar á óvart því,
maður á ekki slíku að venjast hér
á jörðinni. En þarna var umtalsvert
ryk komið á segulinn strax á fyrsta
degi. Þess vegna vitum við að þessi
aðferð virkar.“
Er þetta starf unnið í beinum
tengslum við þær rannsóknir sem
vísindamenn hjá NASA og Stan-
ford-háskólanum hafa verið að
vinna að?
„Nei, við höfum verið að skoða
segulsteindir sem fínnast í loftstein-
um frá Mars. Hins vegar erum við
að sjálfsögðu mjög spenntir yfir
þessum niðurstöðum. Tilraun okkar
miðar meðal annars að því að meta
hversu mikinn þátt vatn hefur átt í
jarðvegsmyndun á Mars. Þær nið-
urstöður gætu reynst mikilvægar
þegar ná skal í sýni frá reikistjörn-
unni. Ef vatn hefur átt ríkan þátt í
jarðvegsmynduninni gæti jarðveg-
urinn verið rétti staðurinn til að taka
sýni ef leita á að ummerkjum eftir
líf.“
Hlýtur að vera frá Mars
Af þeim 12 loftsteinum sem
fundist hafa á jörðinni og talið er
öruggt að borist hafi frá Mars er
ekki nema einn sem ber ummerki
um vatn. Það var á sýni úr þeim
steini sem fundust vísbendingar
um að líf hafi þrifist á plánetunni
í fyrndinni. Talið er að steinninn
hafi losnað frá Mars þegar annar
loftsteinn rakst á reikistjörnuna
fyrir um 16 milljónum ára. Síðan
hafi steinninn lent á Suðurskauts-
landinu fyrir um 13 þúsund árum.
Haraldur segir að aðstæður á
Suðurskautslandinu séu sérstakar
- . . . . , . . , Reuter.
VISINDAMENN telja sig hafa fundið steingerðar leifar af bakteríum í loftsteini frá Mars.
KOMNIR SVO LANGT
SEM TÆKNIN LEYFIR
Við Niels Bohr Institut í Kaupmannahöfn
starfar hópur manna sem heitir Mars-rann-
sóknarhópurinn. í honum eru Danir, Þjóð-
verji og íslendingur, Haraldur Páll Gunn-
laugsson. Hann segir að nýlegar uppgötvan-
ir, sem benda til að líf hafi þrifist á Mars
í fymdinni, séu bráðmerkilegar og geti auk-
ið skilning á myndun lífs og hvort það sé
þáttur í eðlilegri þróun efnis í heiminum.
Kristján G. Amgrímsson ræddi við hann.
að því leyti að á stöðum
þar sem þurrt loft kem-
ur niður af hájöklinum
breytist ísinn strax í
gufu án þess að verða
fyrst að vatni og þess
vegna sökkva steinar
ekki í jökulinn og hægt
er um vik að finna þá.
Þessar aðstæður eru
sérstakar 0g til/læmis
ekki að finna á íslandi.
„Þessi tiltekni steinn
er nefndur ALH84001,
sem vísar til þess að
hann fannst á Allan
Hills 1984. Við fengum
sýni úr honum fyrir
tveim árum, þegar ný-
búið var að fínna út að hann hefði
komi frá Mars. Við vorum að leita
að segulvirkum steindum í honum,
og fundum ekki neinar með okkar
aðferðum. Við gerðum reyndar alls-
konar rannsóknir á honum, en þar
eð sýnið sem við fengum var heldur
lítið tókst ekki að gera það sem
okkur langaði að gera. Við fengum
tvö grömm, sem er kannski þónokk-
uð mikið þegar heimsbyggðin er
farin að deila með sér tveim kíló-
um.“
Hvernig er vitað með vissu að
þessi tiltekni steinn
hefur borist frá Mars?
„Það má segja að
helsta sönnunin sé
samsætuhlutfall súr-
efnis. Það er mjög óh'kt
því sem er á jörðinni.
Þannig vita menn að
steinninn getur ekki
verið héðan. Menn
hafa náð í sýni og
skoðað samsætuhlut-
föll frá tunglinu og séð
að hann kemur ekki
þaðan. Bæði vegna
þess að steinninn er
myndaður gegnum
vatn og vegna aldurs
hans er vitað að hann
kemur ekki úr smástirnabeltinu, og
þá eru ekki nema tveir staðir eftir,
Mars eða Venus. En vegna hins
þykka lofthjúps á Venus er ólíklegt
að hann hafi borist þaðan, og þá
er Mars eftir.“
Mjög sterkar vísbendingar
Nú fullyrða vísindamenn NASA
og Stanford að þeir hafi fundið
ummerki um bakteríulíf d Mars í
fyrndinni, hvernig verður svona
uppgötvun? Rekast menn á þetta,
næstum eins og fyrir tilviljun?
Haraldur P.
Gunnlaugsson
„Þeir voru sérstaklega að leita
að ummerkjum um líf. I fyrsta lagi
fundu þeir hringtengd kolefnis-
sambönd, sem lífverur skilja eftir
sig þegar þær hrörna. Það eitt
sannar ekki að líf hafi verið í stein-
unum, en hafi verið bakteríulíf í
steinum væri óeðlilegt að finna
ekki hringtengd kolefnissambönd.
í öðru lagi fundust tvö efnasam-
bönd, járnsúlfíð, sem myndast við
skort á súrefni, og magnetít, sem
myndast við þær aðstæður þegar
of mikið er af súrefni, og þessi tvö
sambönd liggja á sama svæði í loft-
steininum, og þótt þau myndist í
svona ólíku umhverfi geta þau orð-
ið til á sama stað ef þau eru mynd:
uð með lífrænum efnaferlum. í
þriðja lagi notuðu þeir rafeind-
asmásjármyndir til að sannfærast
um að til væri eitthvað sem gæti
verið steingerðar leifar af bakter-
íum. Þegar allt er tekið saman þá
er ekki búið að sanna að þetta séu
merki um að þarna hafi verið líf.
En þetta eru mjög sterkar vísbend-
ingar.“
Hversu mikilvægur er þáttur túlk-
unar í þeirri niðurstöðu að þetta séu
ummerki um að þarna hafi þrifist líf?
„Fyrstu tveir þættirnir sem ég
nefndi, það er að segja hringtengdu
kolefnissamböndin og efnasam-
böndin tvö, eru staðreyndir. Vís-
indamennirnir túlka þessar stað-
reyndir síðan sem vísbendingu um
líf. Það gætu verið ótal aðrar út-
skýringar á tilvist þessara þátta í
þessum loftsteini. En að þessi tvö
efnasambönd, járnsúlfíð og magn-
etít, skuli finnast á sama stað veld-
ur því að menn álykta að þetta
gæti hafa verið líf. Það er að segja,
einföld útskýring á því hvers vegna
þetta tvennt er að finna á sama
stað væri sú, að þetta hafi orðið
við lífrænt efnaferli."
Haraldur segir að næsta skrefið
hjá vísindamönnum NASA verði að
hanna tæki eða aðferðir til að skoða
betur þau form sem fundust í loft-