Morgunblaðið - 08.09.1996, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 8. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
BRANDENDUR, bliki, kolla og ungi.
Morgunblaðið/Jón Baldur Hlíðberg
NYIR LANDNEMAR
HREIÐRA UM SIG
Það eru alltaf breytingar og sviptingar í líf
ríkinu í kring um okkur. í augum fugla í
------------------------->---------------—
fjarlægum löndum myndi Island eflaust telj-
ast fremur afskekktur útkjálki, en engu að
síður hafa ýmsar nýjar tegundir verið að
þreifa fyrir sér með varp síðustu sumur. I
sumar var engin breyting þar á, en þó ber
þess að geta, að efst ber tvö ný nöfn. Það
eru brandönd og barrfínka. Guðmundur
Guðjónsson ræddi málið við Kristin Hauk
Skarphéðinsson fuglafræðing hjá Náttúru-
fræðistofnun og kom fram að báðar tegund-
ir eiga möguleika á að ílendast hér á landi.
Brandðnd er stór önd, nokk-
uð stærri en stokkönd og
lík henni á þann veg að
hausinn er grænn. Af
nokkru færi virðist fuglinn vera
dökkur og hvitur, en við nánari
eftirgrennslan er hausinn græn-
svartur, svo og hálsinn. Bolurinn
er hvítur með breiðri rauðbrúnni
rönd um frambolinn og dökkri rák
eftir miðjum kviðnum. Nefið er
rautt og á blikanum er nokkuð
áberandi hnúður ef menn komast
í þannig færi við fuglinn.
Brandönd hefur sést af og til
hér á landi síðustu árin. Sumarið
1990 verpti par í fyrsta skipti i
Eyjafirði og kom upp ungum og
þótti tíðindum sæta. Það var aðeins
forsmekkurinn að því sem í vænd-
um var og hvernig sem á því stend-
ur, hefur brandönd orpið reglulega
frá árinu 1992 og komið upp ung-
um. Ekki í Eyjafirði, heldur í Borg-
arfirði.
Fuglafræðingar gefa ekki upp
nákvæmar staðsetningar við-
kvæmra fuglategunda, enda hefur
átroðningur oft spillt varpi, en
brandönd er leirufugl og gefin fyr-
ir árósa. Að sögn Kristins Hauks
er gott kjörlendi fyrir tegundina í
Borgarfirði og vestur allar Mýrar.
„Þessi tegund gæti vel náð fótfestu
hérna og það styrkir landnám
hennar nú, að brandönd er langlíf-
ur fugl sem hefur frammi fastar
hefðir m.a. hvað varðar varpstaði.
Varpið hefur verið að mestu bund-
ið við eitt par og hafa ungar kom-
ist á Iegg.
I sumar hefur hins vegar gengið
betur en áður og margt bendir til
að tvö pör hafi komið 12-14 ungum
á legg. Menn sáu allt að 20 fugla
á þessum slóðum síðsumars. Það
tekur tíma að byggja upp stofn,
en þessi virðist eiga von,“ segir
Kristinn Haukur.
Barrfinka gæti ílenst
Barrfinka verpti á íslandi þriðja
sumarið í röð og í sumar var vitað
um þijá varpstaði, alla í Skógrækt-
um á Suðurlandi. Barrfinka er lík
og skyld auðnutittljngi, sem er
rótgróinn varpfugl á Islandi. Barrf-
inku er kannski best lýst þannig
að hún líkist gulleitum auðnutittl-
ingi. Barrfinka, eins og frænka
hennar fjallafinkanj sem einnig
hefur orpið alloft á íslandi síðustu
Morgunblaðið/Jóhann Óli
BARRFINKA í skógrækt á
Suðurlandi í sumar.
ár, sækir í auknum mæli hingað
með vaxandi skógrækt. Hreiður
hennar eru í barrskógarlundum og
fuglinn lifir á jurtafæði sem fylgir
þess háttar tijágróðri.
Barrfinkan kom upp ungum í
sumar og Kristinn Haukur telur
flest vera fyrir hendi á íslandi til
að fulginn geti ílenst sem árviss
varpfugl. „Það er þó öðru vísi með
svona smáfugla eða brandönd;
finkur eru skammlífar og ná því
ekki sömu fastmótuðu varphefð-
inni. Varp þeirra er því mun við-
kvæmara. Dæmi er fjallafinkan
sem verpti árvisst í nokkuð mörg
ár, en virðist hafa dottið upp fyrir
í sumar. Að vísu eru ekki öll kurl
komin til grafar, en málið er að
það má ekkert út af bregða," segir
Kristinn.
Landsvala, gráþröstur, svart-
þröstur og helsingi
Landsvala hefur oft orpið hér á
landi og einhver dæmi eru til að
hún hafi komið upp ungum. Land-
Morgunblaðið/Jóhann Óli
GRÁÞRASTARHREIÐRIÐ í Skagafirði.
Morgunblaðið/Jóhann Óli
GRÁSPÖRVARI Öræfasveit.
í
svalan hefur hins vegar ákveðna
sérstöðu sem gerir henni erfitt um
vik við landnámið. Hún lifir alfarið
á skordýrum sem hún veiðir á flugi
og til þess að vel eigi að ganga
hjá henni þarf hlýtt og fremur
þurrt sumar með miklu skordýra-
lífi. Það fékk hún í stórum dráttum
og að sögn Kristins Hauks var vit-
að um fimm varpstaði á sunnan-
verðu landinu, allt frá Snæfellsnesi
austur í Skaftafellssýslur. „Ekki
er vitað til að landsvala hafi reynt
varp jafn oft á einu sumri og nú
og við vitum að ungar komust upp
úr þremur hreiðrum. Það voru hlý-
indi, hlýjar nætur og þannig hag-
stæðari aðstæður en oft áður,“
segir Kristinn Haukur.
Svartþröstur hefur verpt árlega
í skógræktinni í Fossvogi síðustu
ár og vitað var um tvö hreiður í
sumar. „Það virðist eitthvað vera
að. Það er einn karlfugl þarna sem
öllu ræður, en það leikur grunur á
því að hann sé ófijór, því engir
ungar klöktust í hreiðrunum tveim-
ur. Það virðist þurfa nýtt blóð
þarna og þetta er raunar gott
dæmi um hversu viðkvæmt svona
varp getur verið,“ segir fuglafræð-
ingurinn um fallvaltleika svart-
þrastavarpsins.
Og sömu sögu er að segja um
gráþröstinn, sem reynt hefur varp
all oft og gerði svo enn í sumar,
í Skagafirði, með góðum árangri.
Verpti sama parið tvívegis og kom
upp ungum í bæði skiptin, þó svo
að annar fullorðni fuglinn hafi
drepist mitt í síðara ungauppeld-
inu. Vantar herslumun að þeir
frændur gráþröstur og svartþröst-
ur nái almennilegri fótfestu.
Sama er að segja um helsingj-
ann. Lengi hafa nokkur pör orpið
í Breiðafjarðareyjum, en að sögn
Kristins Hauks er það varp nú úr
sögunni, í bili a.m.k. Þess í stað
eru nokkur helsingjapör farin að
verpa í Öræfasveit, á „skrítnum
stað“ eins og Kristinn Haukur orð-
ar það. Mikill fjöldi helsingja fer
hér um vor og haust til íshafs-
svæða fyrir vestan ísland. Nokkrir
fuglar fara ekki lengra, en þetta
er afar lítil! stofn, aðeins 2-3 hreið-
ur miðað við þann ungafjölda sem
sést hefur.
Með þessum litla hópi getum við
einnig nefnt lítinn kappa sem heit-
ir gráspör. Fyrir mörgum árum
verptu þessir fuglar bæði í Reykja-
vík og Vestmannaeyjum, en það
varp leið undir lok. Síðustu tíu
árin hafa þeir hins vegar orpið á
einum stað í Öræfasveit. Þar eru
nokkur hreiður á hveiju sumri og
eitthvað kemst jafnan upp af ung-
um. Hins vegar er umhverfið utan
varpsvæðisins óvinveitt og þessi
litli stofn hefur ekki fært út kvíarn-
ar.
Nokkrir til viðbótar...
Svo eru nokkrar tegundir sem
hafa reynt varp síðustu árin, en
ekki er vitað til að hafi fylgt því
eftir með varpi í sumar. Má nefna
fjöruspóana á Sléttu, krossnefinn
í Fljótshlíð, vepju og fjallafinku,
að ógleymdri hrókönd, sem hefur
orpið hér nokkrum sinnum síðustu
sumur.