Morgunblaðið - 08.09.1996, Page 29

28 SUNNUDAGUR 8. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 8. SEPTEMBER 1996 29
fltrpmM&Mi
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
VIÐ vígslu Dómhúss Hæsta-
réttar síðastliðinn fimmtu-
dag flutti Þorsteinn Pálsson
dómsmálaráðherra ræðu, þar
sem hann fjallaði m.a. um hlut-
verk dómstóla í þjóðfélaginu.
Hann sagði, að án sjálfstæðra
og óháðra dómstóla gæti lýð-
ræðislegt réttarríki ekki þrifizt.
Hlutur Hæstaréttar væri því
mikill, því að enginn friður gæti
haldist í þjóðfélagi, þar sem
ekki væri unnt að skera úr álita-
efnum og þrætum, sem upp
kæmu.
Því næst gerði ráðherrann
refsiréttinn að umræðuefni og
sagði: „Refsirétturinn er eitt af
þeim sviðum, þar sem dómstólar
hljóta eðli máls samkvæmt að
móta í ríkum mæli framkvæmd-
ina á grundvelli almennrar laga-
setningar. Aðstæður í nútíma-
þjóðfélagi kalla á virkari vörn
borgaranna gegn hvers konar
árásum á einstaklinga þar sem
lífi og limum er ógnað. Þó að
þungir refsidómar séu ekki allra
meina bót í þeim efnum, er að
minni hyggju ljóst, að þyngri
refsingar eru nauðsynlegar í
báráttunni fyrir því að verja ein-
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
staklingana fyrir líkamlegu of-
beldi.“
Og ráðherrann hélt áfram:
„Það er vandasamt hlutverk og
ekki hlaupið að því að gera
breytingar, því að stöðugleiki
og festa í dómsúrlausnum er
mikilvægur þáttur í hlutverki
Hæstaréttar. En nýr tími og
nýjar aðstæður kalla á þróun
réttarins og það er von mín að
rétturinn taki kalli hins nýja
tíma þannig að refsingar á því
sviði, sem ég hef hér nefnt, verði
virkari og í samræmi við vitund
og vilja fólksins í landinu."
Það er ástæða til að stöðva
við þessi ummæli ráðherrans,
því að hér eru orð í tíma töluð.
Ofbeldi í íslenzku þjóðfélagi
hefur aukizt mjög hin síðari ár
og segja sérfræðingar, sem
rannsakað hafa orsakir þess, að
þessi aukna ofbeldishneigð fólks
fylgi í kjölfar aukinnar eitur-
lyfjaneyzlu, sem er fylgifiskur
nútíma þjóðfélags og aukinna
samgangna við minnkandi
heim. Nú er svo komið, að
Reykjavíkurborg er engu
hættuminni að næturlagi en
sumar stórborgir heims og árás-
armál eru að verða hér daglegt
brauð. í Morgunblaðinu síðast-
liðinn þriðjudag var t.d. skýrt
frá því í fréttum, að 12 líkams-
meiðingamál hafi verið kærð til
lögreglunnar um helgina eða
hún þurft að hafa afskipti af.
Talsvert hefur verið um rætt,
hver sé ástæða^ aukins ofbeldis
í þjóðfélaginu. í Morgunblaðinu
fyrir nokkrum misserum var um
þetta fjallað og þá voru ástæð-
urnar, að mati sérfæðinga og
foreldra, sem rætt var við, bág-
borin staða margra íslenzkra
barna, sem helzt mátti rekja til
rofinna tilfinningatengsla við
uppalendur, sem oft skapast
vegna vinnuálags, lífsgæða-
kapphlaups og skilnaða. Ofbeld-
ismyndir í sjónvarpi og á mynd-
böndum voru af mörgum taldar
ein ástæðan fyrir auknu ofbeldi
meðal íslenzkra barna og ungl-
inga. Ef litið er til rannsókna
sem gerðar hafa verið þar að
lútandi bendir margt til, að þau
taki sér ofbeldisatriði kvik-
mynda til fyrirmyndar.
Hið opinbera verður að grípa
í taumana. Sjálfsagt er unnt að
hafa áhrif á þessa þróun með
margvíslegum hætti, en dóm-
stólar hafa undanfarið legið
undir þungri gagnrýni hvað
létta dóma snertir í líkamsmeið-
ingamálum og þá kannski eink-
um og sérstaklega í nauðgunar-
málum. Hættulegum árásar-
mönnum er jafnvel sleppt að
rannsókn lokinni. Því þurfa
dómstólar að veita slíkum mál-
um forgang og flýta afgreiðslu
þeirra, svo að þessum misindis-
mönnum verði það Ijóst, að of-
beldi þeirra verði ekki liðið af
samfélaginu. Of vægir dómar
misbjóða og réttarvitund fólks
og grafa þar með undan réttar-
ríkinu.
ORÐ í TÍMA TÖLUÐ
iro ROBERT
XeJ^i.BLY
segir að ljóðalestri
ljúki aldrei í Afríku,
þar sé litið svo á að
Ijóðið hafí ekki verið
fullgert fyrren það
hefur verið flutt fýrir áheyrendur.
Bly segist ekki hafa alizt upp við
ljóðlist. Hann hafi kynnzt henni
stálpaður eða fullorðinn, ég man
það ekki. Þegar bóndasonurinn fékk
í hendur ljóðrænar hugsanir Gi-
brans þótti honum mikið til um.
Hann hafði aldrei séð neitt eins
fallegt. Gibran kom á réttum tíma
inní líf þessa unga saklausa sveita-
pilts frá Minnesota, en nú gæti ég
gubbað! bætti Bly við og áheyrend-
ur. hlógu. En það skiptir engu máli
hélt hann áfram. Aðalatriðið er að
kvæði flögra um einsog fuglar í
umhverfinu og það væri ágætt ef
hugsanir Gibrans flytu inní hugar-
heim einhvers barns á bóndabæ i
Minnesota, það gæti orðið því til
umhugsunar um eitthvað fallegt.
-| rO FORFEÐUR OKKAR
A tlO*persónugerðu flestallt í
náttúrunni. Það er ekki tilviljun að
við tölum um öxl á fjalli. Allt er
lifandi. Allt er ein lifandi heild,
menn og álfar, menn og jötnar,
menn og guðir. Steinninn er lifandi
bætti Bly við - þótt það taki hann
þúsund ár að ljúka einni setningu.
I fornum skáldskap íslenzkum er
steinninn einnig hluti af lifandi heild
í kvæðinu um Ynglinga. Þar er sér-
kennileg kenning um steininn og
hann kallaður lagar hjarta, þ.e.
hjarta hafsins. Það hlýtur að hafa
verið Einari Benediktssyni þóknan-
legt. Við íslendingar ættum ekki
að hreykja okkur vegna áhuga á
ljóðlist. Erum við skáldskaparþjóð
í raun og veru? Ætli við höfum
ekki breytzt úr skáldskaparþjóð í
einhverskonar auglýsinga- og
vídeóhjörð á alþjóðavísu, þótt okkur
sé tamt að tönnlast á arfleifð okkar
og þjóðlegri menningu.
Ljóðlist er þáttur í hversdagslegu
bardúsi Afríkumanna. Við sáum
það í kvikmyndinni
um Sjaka-Zulu, eða
Svaka Zúlu. Ljóða-
söngurinn og trumbu-
slátturinn fóru ekki
framhjá neinum sem
horfði á þennan at-
hyglisverða myndaflokk um kon-
unginn dularfulla sem fæddist inní
taktbundna hrynjandi myrk-
viðarins. Ég færði einhvern tíma
allmörg afrísk ljóð til íslenzkrar
tungu, m.a. eitthvað eftir Jórúba.
Það var mikil veizla meðan á þessu
stóð og mér fannst ég hverfa og
gleyma mér í þessari svörtu hrynj-
andi frumskógarins.
-J f? A í PERSÍU EÐA ÍRAN
X tlTc »er Ijóðlistin ekki minna
iðkuð en í Afríku. Þar heimta áheyr-
endur ákveðna tegund af kvæðum
og ef skáldin hafa ekki ort slík
kvæði ættu þau að biðja fyrir sér.
Svoað ekki sé nú talað um Sovét-
ríkin þarsem ljóðskáldin voru í senn
farvegur bældra hugmynda, sval-
andi brunnur andlegs þorsta og
hluti þeirrar afþreyingar og
skemmtunar sem poppararnir sjá
um á Vesturlöndum. En þetta er
kannski liðin saga; fjölmiðlaþjóðfé-
lag hefur ekki áhuga á Sholzhenit-
syn og hans líkum. Vídeómenning
fjallar ekki um verðmæti, heldur
peninga. Og ofbeldi.
í metsölubókinni pínu rosalega
góðu einsog króksarar mundu sagt
hafa, Sofies verden eftir Jostein
Gaarder, er minnzt á gríska kyníka
sem boðuðu sjálfstjórn og nægju-
semi, en einn þeirra var Diogenes
sem bjó í tunnu og átti ekkert nema
staf og skikkju. En hann var víst
hamingjusamur eins og Sókrates
sem sagði þegar hann stóð við hag-
kaup síns tíma: Allt þetta sem ég
þarf ekki á að halda! Hamingjan
fólst semsagt ekki í óþarfa verald-
legum gæðum eða lúxus; eða póli-
tískum völdum segir Gaarder, held-
ur því sem kyníkar héldu fram: að
vera óháður öllu þessu. Nú eru
menn hættir að búa í tunnum, en
margir hafa búið um sig í sjón-
varpi; eða vídeói sem er víst af sömu
rót og vita, gríska orðið ídea; og
vidya á sanskrít.
En semsagt, við leitum ekki ham-
ingjunnar eftir leiðum þeirra grísku
heimspekinga sem nefnast kyníkar.
Við lifum ekki „andlegu lífi“, heldur
veraldlegu. Jafnvel bænakvakið í
kirkjum er forritað einsog tilskipun,
rétteinsog Faðirvorið dugi ekki
eitt(!) Og samt sagði Lúther, Guð-
spjöllin ein(!) Og listin er nú fyrst-
ogsíðast söluvarningur. Bækur
verða að vera pínu rosalega góðar.
-| r r ROBERT BLY FÓR
X tJ «með ljóð eftir Önnu
Ahkmatovu þarsem segir eitthvað
á þessa leið:
Ég lokaði ekki dyrunum.
Ég kveikti ekki á kertinu.
Þú veizt ekki hvað ég var þreytt.
Ég gat ekki fengið af mér að leggja mig.
Og að hugsa sér að allt er í rúst
og við þjáumst einsog fordæmdir.
Ó, ég var þess fullviss
að þú kæmir aftur.
Robert Bly sagði að Anna
Ahkmatova hefði kunnað að ljúka
kvæðum á því hárfína andartaki
sem ræður úrslitum um það, hvort
þau takast eða ekki.
Hver er maðurinn í svarta frakk-
anum, spurði kona úr áheyrenda-
hópnum þegar Robert Bly hafði les-
ið upp kvæði eftir sig. Eg veit það
ekki, stamaði hann. Nú, þetta er
hneyksli, sagði konan. Þú sem hef-
ur ort kvæðið!
Robert Bly kom engum vömum
við.
En þremur dögum síðar datt
honum svarið í hug. Ef ég hefði
vitað hver maðurinn í svarta frakk-
anum var, þá hefði ég ekki ort
kvæðið, heldur skrifað ritgerð um
efnið.
En hann kom þessu aldrei til
skila þvíað konan sem spurði um
manninn í svarta frakkanum var
nú ekki annað en minning um
spurningu sem kallaði á svar sem
kom þremur dögum of seint. M
HELGI
spjall
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 7. september
EYKJAVIKURBORG
hefur, í krafti stærðar
sinnar, byggt upp sam-
félag, sem býður um
margt betri kosti til
_ búsetu einstaklingum
'wmJH og fjölskyldum en fá-
mennari og fátækari
sveitarfélög. Stór og sterk sveitarfélög
hafa meiri fjárhagslega burði til þeirrar
þjónustu, sem fólk horfir einkum til þegar
það velur sér framtíðarbúsetu. Sitt hvað
bendir þó til þess að dregið hafi úr aðdrátt-
arafli höfuðborgarinnar á landsbyggðar-
fólk síðustu árin. Það er ekki góð auglýs-
ing út á við að atvinnuleysi er hlutfallslega
meira á höfuðborgarsvæðinu um þessar
mundir en í öðrum byggðarlögum lands-
ins. Það segir og sína sögu að þörfin fyrir
fjárhagslegan stuðning við þurfandi ein-
staklinga og fjölskyldur sýnist vera meiri
í Reykjavík en í öðrum sveitarfélögum.
TALIÐ ER AÐ
rúmar 18 milljónir
rlLVlIlílU- manna séu án at-
leySl vinnu í ríkjum Evr-
ópusambandsins
(ESB), eða 10 til 11 prósent að meðaltali.
Mest hefur atvinnuleysið verið á Spáni,
yfir 20%, en minnst í Lúxemborg, 3,1%,
samkvæmt tölum frá því um mitt þetta
ár. Atvinnuleysi í Svíþjóð hefur verið um
tíu af hundraði, svo dæmi sé tekið frá
Norðurlöndum. Spáð er áframhaldandi
svipuðu eða litlu minna atvinnuleysi í álf-
unni, þótt sjá megi skýr merki þess að
hagvaxtarhléi í Bandaríkjunum og Evrópu
sé að ljúka.
Þrátt fyrir niðursveiflu í íslenzku at-
vinnu- og efnahagslífi liðin samdráttarár
náði atvinnuleysi hér á landi aldrei sama
hlutfalli fólks á vinnualdri og í grannríkj-
um. Og nú rofar heldur til í þessum efn-
um. Atvinnuleysi hér á landi var 3,6% í
júnímánuði og 3,8% í júlímánuði sl., eða
litlu meira en í Lúxemborg, sem státaði
af minnstu atvinnuleysi OECD-ríkja á þeim
tíma (3,1%). Engu að síður er það óviðun-
andi að um eða yfir fimm þúsund einstakl-
ingar, konur og karlar, gangi atvinnulaus-
ir um hábjargræðistímann, en sú var raun-
in um mitt líðandi ár. Fámenn þjóð getur
ekki unað við slíka sóun menntunar og
starfshæfni þegna sinna.
Atvinnuleysið var sem fyrr segir lang
mest á höfuðborgarsvæðinu, eða 4,6% í
júlímánuði sl., en minnst á Vestíjörðum,
0,6%.
Fleiri konur
en karlar án
atvinnu
ARIÐ 1994 VAR
atvinnuþátttaka ís-
lenzkra kvenna um
80%. Þetta er meiri
atvinnuþátttaka
kvenna en vitað er
um í nokkru öðru þjóðlandi. Starfandi
konum á vinnumarkaði fjölgaði um 3.900
milli áranna 1991 og 1995 en starfandi
körlum aðeins um 1.200. Stærstur hluti
þessara nýju starfa er skipaður háskóla-
menntuðum konum.
Þessi mikla atvinnuþátttaka íslenzkra
kvenna er athyglisverð í ljósi álags, sem
þær búa við heimafyrir, en íslenzkar konur
eiga að meðaltali fleiri börn en konur af
öðru þjóðerni í OECD-ríkjum, ef Mexíkó
og Tyrkland eru undanskilin, eða 2,2 börn
á hveija konu. Þessi harðfylgi kvenna á
vinnumarkaði á dijúgan hlut í verðmæta-
sköpun og lífskjörum þjóðarinnar.
Atvinnuleysi síðustu ára hér á landi
hefur á hinn bóginn bitnað mun harðar á
konum en körlum. Þannig voru í lok júlí-
mánaðar síðast liðins 3.660 konur án at-
vinnu en 1.987 karlar. Tímabundnar lokan-
ir fiskvinnsluhúsa hafa bitnað illa á konum
í stijálbýli. Það voru og mun fleiri konur
en karlar atvinnulausar í höfuðborginni á
þessum tíma, eða 1.800 á móti 1.200 körl-
um.
Fjárhags-
stuðningur
við þurfandi
SVEITARFÉLÖG-
in áttu á brattann
að sækja á sam-
dráttarárunum,
m.a. vegna minnk-
andi skattstofna.
Gjaldþrot einstaklinga og fyrirtækja, sem
voru tíð, rýrðu enn tekjurnar. í mörgum
tilfellum féllu og ábyrgðir á sveitarfélögin.
Aðild sumra þeirra að áhætturekstri kost-
aði og sitt. Sveitarfélögin brugðuzt að
auki flest við vaxandi atvinnuleysi með
átaksverkefnum, svokölluðum, til að fjölga
störfum tímabundið, en þau voru að stórum
hluta fjármögnuð með lánsfé. Og loks
snarhækkuðu félagsleg útgjöld, m.a. fjár-
hagsstuðningur við þurfandi heimili og
einstaklinga.
Þrátt fyrir byijandi efnahagsbata síð-
ustu árin hafa útgjöld Reykjavíkurborgar
vegna fjárhagsaðstoðar farið mjög hækk-
andi. Mál sem komu til meðferðar hjá fjöl-
skyldudeild Félagsmálastofnunar Reykja-
víkurborgar árið 1995 voru 4.110 talsins
á móti 3.500 árið áður. Þetta er 17% aukn-
ing milli ára. Beiðnum um fjárhagsaðstoð
fjölgaði um 22,6% á sama tíma. Þær voru
2.621 árið 1994 en 3.212 árið 1995. Þróun
fjárhagsaðstoðar í krónum talin talar sínu
máli um framvinduna: 290 m.kr. árið 1991,
285 m.kr. 1992, 431 m.kr. 1993, 542
m.kr. 1994 og tælega 683 m.kr. 1995.
Fróðlegt er að skoða til samanburðar
fjárhagsaðstoð þriggja sveitarfélaga, sem
næst koma Reykjavík að stærð. A síðast
liðnu ári, 1995, var fjárhagsaðstoð í Kópa-
vogi (íbúar um 18.000 þúsund) 36,5 m.kr.,
í Hafnarfirði (íbúar tæplega 18.000) 36,9
m.kr. og á Akureyri (íbúar rúmlega
15.000) 26,7 m.kr. - eða samtals nálægt
100 m.kr. í sveitarflélögum með um rúm-
lega 50.000 íbúa. Þessi útgjaldaþáttur
sýnist umtalsvet hærri í Reykjavík, sem
hefur um 105.000 íbúa þetta sama ár, eða
tæplega 683 m.kr.
Sjálfsagt eru til skýringar á mismun-
andi þörf fyrir fjárhagsaðstoð í sveitarfé-
lögum landsins. En meira atvinnuleysi og
meiri fjárhagsaðstoð við þurfandi heimili
og einstaklinga í Reykjavík en í öðru þétt-
býli landsins vekur upp spurningu um,
hvort Reykjavík hafí jafn mikið aðdráttar-
afl á fólk sem hyggur á búferlaflutning
og áður fyrr.
REYKJAVÍK
Aðstæður hefur eft!r sem áð'
, ur sterka sam-
breytast keppnisstöðu. Þar
hratt eru helztu stjórn-
sýslustöðvar lands-
ins, stærsta vöruhöfnin, háskóli og fjöl-
breyttir menntunarmöguleikar, hátækni-
sjúkrahús, menningarmiðstöðvar, söfn,
verzlunarhallir o.s.frv. Rekstur heimila er
og trúlega viðráðanlegri þar en víðast
annars staðar á landinu, m.a. vegna lágs
hitunarkostnaðar húsnæðis (heits vatns á
hagstæðu verði) og harðrar verzlunarsam-
keppni.
Togstreitan milli höfuðborgarsvæðis og
landsbyggðar, þéttbýlis og stijálbýlis,
heyrir vonandi sögunni til áður en öldin
er öll. Einn er þó Þrándur í Götu þeirrar
æskilegu þróunar; misvægi atkvæða, eftir
búsetu, í kosningum til Alþingis. Landslög
eiga að tryggja sem jafnastan rétt þegn-
anna, einkum þau lög er kveða á um hefð-
bundin mannréttindi, eins og kosningalög-
in.
SEM FYRR SEGIR
er atvinnuþátttaka
íslenzkra kvenna,
það er hlutfallslegt
framlag þeirra til
verðmætasköpunar
í þjóðarbúskapnum, meira en gengur og
gerizt annars staðar í veröldinni. Þegar
gluggað er í niðurstöður úr rannsóknum
Félagsvísindastofnunar Háskólans á
Launamun-
ur kvenna
og karla
KVÍÁRJÖKULL í ÖRÆFASVEIT
aðilum skýrir að stórum hluta breytileika
dagvinnulauna og aukagreiðslna. Þessir
þættir hafa þó mun meiri áhrif á laun
karla en kvenna og þegar tekið hefur
verið tillit til allra þessara þátta hafa
konur samt sem áður 16% lægri laun en
karlar.“
Launamunur kvenna og karla er hvorki
nýr af nál né séríslenzt fyrirbrigði. Hann
segir til sín enn í dag víðast hvar um ver-
öldinna, þótt hægt og sígandi miði til réttr-
ar áttar. Engar róttækar breytingar hafa
verið sjáanlegar hér á landi í þessum efn-
um, þótt flokkasamsetning ríkisstjórna og
meirihluta í borgar- eða sveitarstjórnum
hafi breytzt. Timinn vinnur hins vegar
með konum í þessum efnum. En hann vinn-
ur hægar en æskilegt væri.
Framsókn íslenzkra kvenna á vinnu-
markaði hefur verið hröð, eins og vaxandi
atvinnuþátttaka þeirra sýnir Ijóslega. Þær
hafa heldur ekki látið sitt eftir liggja í
sókn þjóðarinnar til aukinnar menntunar
og þekkingar. Frá árinu 1987 hafa 53-57%
nemenda Háskóla íslands verið konur.
Konur eru einnig í meirihluta í flestum
framhaldsskólum landsins. Staða þeirra í
samfélaginu styrkist með hveiju árinu.
Þær eiga engu að síður brekku eftir að
jafnlaunum á vinnumarkaði. Sem og til
jafnstöðu í sveitarstjórnum, þar sem aðeins
fjórði hver kjörinn fulltrúi er kona (1994),
og á Alþingi, þar sem hlutfallið er hið
sama og í sveitarstjórnum (1995).
Það hefur ekki verið skýrt nægilega,
hvers vegna atvinnuleysi er umtalsvert
meira meðal kvenna en karla hér á landi.
Minnkandi fiskvinnsla í landi (og vaxandi
í frystiskipum) skýrir þann veruleika að
hluta til í sjávarplássum landsins. Fisk-
vinnslan vegur mun minna í Reykjavík,
þegar litið er á vinnumarkaðinn í borginni
sem heild, en þar voru 1.800 konur á vinnu-
aldri án atvinnu á miðju líðandi ári en
1.200 karlar. Þrátt fyrir allar jafnréttis-
heitstrengingar virðast konur á íslandi búa
við lakari launakjör og minna atvinnu-
öryggi en karlar annó 1996.
Morgunblaðið/RAX
„Atvinnuleysi síð-
ustu ára hefur
bitnað mun harð-
ar á konum en
körlum. Þannig
voru í lok júlímán-
aðar síðast liðins
3.660 konur án
atvinnu en 1.987
karlar. Það voru
einnig mun fleiri
konur en karlar
atvinnulausar í
Reykjavík á þess-
umtíma, 1.800
konur á móti
1.200 körlum.“
launamyndun og „kynbundnum launum“
hér á landi kemur hins vegar í ljós að þær
bera lakari hlut frá borði en karlar. Konur
reyndust fá í sinn hlut 78% af dagvinnu-
launum karla, nokkru minna, eða 70%, ef
einnig var tekið tillit til aukagreiðslna og
aðeins 68% ef miðað er við jafnaðarkaup.
Mismununin leikur þó háskólamenntaðar
konur verst. Þær báru aðeins 64% af laun-
um háskólamenntaðra karla úr bítum.
í skýrslu Félagsvísindastofnunar er sett
fram sú hugsanlega skýring á launamun
þessum að konur vinni frekar hjá hinu
opinbera en karlar hjá einkafyrirtækjum.
Þar er einnig ýjað að því að fleiri karlar
starfi sem sérfræðingar og stjórnendur en
konur. Sem og að sérsamningar launþega
og vinnuveitenda leiði til aukins munar á
launum kvenna og karla. í skýrslu félags-
málaráðherra til Alþingis sl. vor um stöðu
og þróun jafnréttsmála segir orðrétt:
„Starfsstétt, menntun, starfsaldur, ald-
ur, fjöldi yfirvinnutíma og hvort starfað
er hjá einakfyrirtæki eða hjá opinberum
-h