Morgunblaðið - 18.09.1996, Blaðsíða 6

6 E MIÐVIKUDAGUR 18. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
____________________________VIÐTAL____________________________
Rannsóknastofnun fiskiðanðarins vinnur að aukinni verðmætasköpun
Míkíð svigrúm
er til umbóta
Aflabót er heiti þróunarverkefnis, sem
nýlokið er hjá Rannsóknastofnun fiskiðnað-
arins, og miðar að því að auka verðmæta-
sköpun fisks upp úr sjó. Jón Heiðar
Ríkharðsson verkefnisstjóri sagði í samtali
við Jóhönnu Ingvarsdóttur að um væri
að ræða framtíðarsýn fyrir íslenskan
fiskiðnað, allt frá veiðum til vinnslu.
ALLT frá árinu 1992
hefur verið unnið að
viðamiklu verkefni hjá
Rannsóknastofnun
fiskiðnaðarins sem
fengið hefur nafngift-
ina Aflabót. Nýverið
kom út rit um verkefnið
með samnefndu heiti
eftir þá Jón Heiðar Rík-
harðsson og Rúnar
Birgisson. Verkefnið
Ijallar um gæði ísfisks,
umbætur varðandi
meðferð hans og ráð-
gefandi kerfi, sem
hægt er að nota til að
mæla árangur af um-
bótastarfi. Það dregur
fram ákveðna framtíðarsýn fyrir
fiskiðnaðinn þar sem nútímatækni
er beitt til að reyna að þróa íslensk-
an sjávarútveg stjórnunarlega jafn-
fætis því sem gerist í háþróuðum
framleiðsluiðnaði þeirra ríkja, sem
telja sig til iðnríkja.
Að sögn Jóns Heiðars, verkefnis-
stjóra, er markmið verkefnisins að
stuðla að gæðaumbótum og tækni-
framförum um borð í ísfiskskipum,
sem veiða fisk fyrir frekari vinnslu
í landi og er það því hugsað sem
andsvar við frystitogaravæðingunni.
Hugmyndum frá altækri gæða-
stjórnun er fléttað saman við þróun
vinnsluferla, hagræðingar og nýt-
ingarmála um borð í ísfiskskipum
til þess að sýna fram á að með gagn-
virkri upplýsingamiðlun milli veiða
og vinnslu má auka stýranleika í
vinnslu físksins og þar með verð-
mætasköpunina til muna.
Spálíkön gegna
lykilhlutverki
Jón Heiðar sagði að verkefninu
hafi verið skipt niður í nokkra
áfanga. Fyrsta skrefið í því að móta
heilsteypt upplýsinga- og gæðakerfi,
sem tvinnaði saman náttúrulegan
breytileika, meðferðarþætti við fisk-
veiðar og úrvinnslu fyrir neytenda-
markað, hafi verið að gera sér grein
fyrir þeim gæðaþáttum, sem máli
skiptu og hvernig unnt væri að afla
upplýsinga um þá.-
Helsta niðurstaðan úr
þeirri athugun væri sú
að spálíkön, sem spáðu
fyrir um gæði fisks eða
notagildi við úrvinnslu
út frá óbeinum upplýs-
ingum, svo sem um
veiðisvæði og árstíma,
myndu gegna lykilhlut-
verki við útgerðar-
stjórnun og verðlagn-
ingu á fiski til vinnslu.
„Náttúrulegir gæða-
þættir fisks voru skil-
greindir m.t.t. fram-
leiðslu frystra afurða.
Þar sem náttúrulegur
breytileiki fisksins er
mikill, er ljóst að mikill efnahagsleg-
ur ávinningur er fólginn í því að ná
valdi yfir breytileikanum. Slíku valdi
er einungis hægt að ná með þekking-
aröflun og skilningi á eðli breytileik-
ans. Augljóst er að auka má verð-
mæti aflans ef tekst að stýra veið-
unum þannig að los í lönduðum afla
yrði minna en nú er.“ Jón Heiðar
segir rannsóknir, sem miða að því
að tengja náttúrulegan breytileika
og gæðaeiginleika afla, enn skammt
á veg komnar. Slíkar rannsóknir
væru hinsvegar í undirbúningi sem
framhaldsverkefni og draumurinn
væri sá að geta spáð um gæða-
ástand óveidds fisks Iíkt og hægt
væri að spá um stærð og ástand
fiskistofna. Náttúrulegur breytileiki
fisks skipti vissulega miklu máli
samhliða hámarksnýtingu auðlind-
arinnar. Oft væri t.d. talað um að
ástand fisksins væri verst í apríl að
afloknum hrygningartímanum. Mest
los væri í honum þá.
Áhrif á verðmæti
Gerð var tilraun með hvaða áhrif
meðferð og verklag um borð í fiski-
skipum hefði á_ verðmæti við úr-
vinnslu í landi. í fjárhagslegu tilliti
kom í Ijós að langur geymslutími í
ís og fjögurra til fimm klukkutíma
biðtími fyrir blóðgun getur skert
verðmæti aflans verulega sem sýndi
glögglega að svigrúm er til umbóta
Jón Heiðar
Ríkharðsson
í ísfiskvinnslu. Nú hefur tekist að
þróa mæliaðferð til þess að meta
áhrif gæðaþátta með því að bera
saman nýtt verklag við svokallað
hefðbundið verklag. Jón Heiðar seg-
ir að ein merkasta niðurstaðan úr
tilraunum verkefnisins væri sú að
unnt er að rekja breytingu í verð-
mætasköpun í landi til breytinga á
verklagi við meðhöndlun aflans um
borð í fiskiskipi. Sá mælanleiki hafi
verið forsenda fyrir gerð kerfis, sem
héldi utan um skráðar upplýsingar
um afla og spáði fyrir um bestu
notkun hans.
„Verð vörunnar ræðst af eigin-
leikum hennar og gæðum og vart
hefur orðið aukinna krafna um að
stýra eiginleikum hráefnisins. Því
er þörf fyrir samtvinnun fiskveiða
og fiskvinnslu sem gerir fiskvinnslu-
ferlið samfellt allt frá því að fiskur-
inn er veiddur og þar til hann er
tilbúinn sem endanleg neytendavara.
Hvatinn til umbóta og vöruþróunar
verður þar af leiðandi að hefjast um
borð í fiskiskipunum. Hægt er að
nota tölfræðilegar greiningar til að
meta og túlka tengsl milli breytileika
í hráefninu og áhrifa á vinnsluna.
Með hjálp upplýsingatækni munu
fyrirtækin sjálf geta stýrt rann-
sókna- og þróunarstarfsemi, sem er
nú nánast eingöngu á færi sér-
hæfðra stofnana og með þeim hætti
væri í auknum mæli hægt að ná
valdi á breytanleika hráefnisins."
Tryggja þarf
rekjanleikann
Jón Heiðar segist gera sér vonir
um góðar viðtökur fiskiðnaðarins
gagnvart þessari nýju tækni, en á
samt von á að það taki tímann sinn
að ávinna sér almennan sess. Engin
spurning væri hinsvegar í sínum
huga að framtíðin kallaði á slíka
tækni til að auðvelda mönnum
ákvarðanatöku og hámarka afrakst-
ur auðlindarinnar. En til að tryggja
rekjanleika upplýsinga um aflann
og þar með virkni kerfisins, þarf að
skrá reglulega upplýsingar um
ástand og meðhöndlun fisksins um
borð í fiskiskipunum og sömuleiðis
upplýsingar um árangur af vinnslu
hans. Stærsti þröskuldurinn, sem
stæði í veginum, væri hinsvegar sá
að aðgreina þyrfti lotur af afla í
vinnsluferlinu þannig að tengja megi
saman skráningar um afla skips og
úmnnsiu hans í landi.
Verkefnið var fjármagnað af sjáv-
arútvegsráðuneytinu og Rannsókna-
stofnun fiskiðnaðarins, en hefur auk
þess notið stuðnings sjávarútvegsfyr-
irtækjanna Skagstrendings hf., Hóla-
ness hf., Síldarvinnslunnar hf. og
Hraðfrystihúss Fáskrúðsfjarðar. Jón
Heiðar mun kynna verkefnið á Grand
Hótel nk. laugardag kl. 13.00 og er
kynningin opin öllum áhugamönnum
um umbætur í fiskiðnaðinum.
Hlutfallsleg afurðaskipting úr þorski eftir
VINNSLUSTJÓRAR hafa gjarnan áhuga á að afla sér vitneskju um
hvernig best sé að flokka afla eftir geymslu tíma í ís í vinnsluleiðir.
Ein tilraunin fólst í því að afli frá Arnari HU var unninn hjá Hólanesi
hf. eftir sex til ellefu daga geymslu í ís. Eins og sjá má, hentaði
fiskur eldri en átta daga gamall verr í verðmætustu afurðina, sem í
þessu tilfelli var fimm punda pakkning. Með hliðsjón af söluverði
mismunandi afurða má reikna út tapið við að geyma ákveð inn farm
af afia í kæligeymsi um í tiltekinn fjölda sólar hringa. Slík vitneskja
gæti auðveldað vinnslustjórum að forgangsraða afla til vinnslu.
Hlutfallsleg afurðaskipting ósnyrtra þorskflaka
UMTALSVERÐ hagræðing gæti skapast af því að landa fiskinum
flokkuðum eftir stærð. Myndin sýnir niður stöður slíkrar tilraunar,
sem gerð var um borð í Ljósafelli SU. Sjá má að nýting fisksins í
verðmætustu afurðina, þ.e. bita, er mismunandi eftir stærðar-
flokkum. Upplýsingar um magn fisks í hverjum stærðarflokki gætu
t.d. auð veldað vinnslustjórum að gera sér grein fyrir hvort standa
megi við skuldbindingar eða hvort nauðsynlegt sé að bæta við
hráefni annars staðar frá.
Hlutfallsleg afurðaskipting ósnyrtra flaka
UM BORÐ í Ljósafelli SU var m.a. gerð tilraun þar sem áhrif biðtíma
fyrir blóðgun voru könnuð. Helmingur fiska í tilrauninni var
blóðgaður innan hálftíma frá hali og slægður í sama handtaki.
Fiskinum var látið blæða í sjó og þá þveginn. Hinn helming ur aflans
var dauðblóðgaður eftir 4-5 tíma. Að öðru leyti fékk fiskurinn sömu
með höndlun og var unnin í Hrað frystihúsi Fáskrúðsfjarðar sjö
daga gamall. Eins og sjá má á myndinni, nýttist lifandi blóðgaður
fiskur mun betur í verðmeiri afurðir en hinn, sem var látinn bíða.
• Wjjg ; ■A —v ■ |n| hH| •v-1sek ■ ifi H jf 1 ■ 1 I ■ | ■■ ■ , * * V A <... . > 'W\. /!VL l : .v’é'. V jl t . v-. ' . i\ iHl k 1 I>hJ
Verið velkomin í sýningarbá s D4