Morgunblaðið - 19.09.1996, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREIIMAR
FIMMTUDAGUR 19. SEPTEMBER 1996 27
Hvað skal nú tíl
varnar vorum sóma?
ÞESSI fleygu orð
hafa oft hvarflað að
mér undanfarin ár
þegar umræða og
ástand í landbúnaði
er rætt á fundum og
í fjölmiðlum. í þessum
umræðum hefur skuld
gjarnan verið skellt á
einhvern sem síst
skyldi. Undirritaður
var sveitarstrákur á
sumrin eins og al-
gengt var á áratugn-
um frá 1950 til 1960
og kynntist því land-
búnaði á tímamótum.
Við ísafjarðardjúp var
Iandbúnaði sinnt á fornan máta
þar sem mest allt hey var bundið
í bagga og á stundum var malað
tað í kvörn og vatn borið á grind-
um. Gjarnan voru þrír til fjórir
karlmenn í þrælaslætti og hrífur
voru allt frá trétindahrífu til ál-
hrífna sem þótti lúxus. Heyvinna
stóð frá_ lokum júni til loka ágúst
a.m.k. Á fjalli voru allt að 1200
ijár, þar af 100 sauðir. Gelding
var framkvæmd á hrútlömbum
með vasahníf og tókst án þess að
skepnur sýktust eða yrðu veikar.
Afkoma var góð og störfin unnin
með gleði, hvort sem um var að
ræða að rifja hey, hirða, byggja
upp lanir eða setja í galta. Hirðing
í hlöðu var svo sérstök athöfn sem
allir voru með í og lauk degi gjarna
með kakói, heitum flatkökum og
nýstrokkuðu smjöri. Frekar upp-
talningu tel ég ekki þurfa til að
riija upp liðna tíð; en allir þeir sem
unnu þessi störf töldu sig vinna
landi og þjóð mikið gagn og vera
nýtir þegnar. Tækni og tímamót!
Á þessum áratug breyttist tæknin
úr handafli í hestavélar og smám
saman í það að allur heyskapur
var unninn með traktor og vélum
sem traktor var beitt fyrir. Enn
var gleði við lýði og fólk vann með
ánægju þó færri væru við störfin
og kröfur til lífsgæða
hefðu aukist að mun.
Breyttir tímar og nýj-
ar kröfur hafa leitt
landsmenn á nýjar
brautir; menning er
önnur, miðlun efnis
nærri takmarkalaus
með Interneti, sjón-
varpi og hverskyns
annarri miðlunar-
tækni. Kvótasetning
og höft kerfis hafa
innleitt nýja tíma.
Frelsi til framleiðslu
er mjög takmarkað,
endurnýjun verður
ekki nema með því að
barn tekur við af foreldri á betri
búum, mjög víða leggst búskapur
af og sveitir gliðna vegna þess að
afkoman er engin og enginn getur
keypt þessvegna. Kunna kratar
ráð? Það verða örugglega einhveij-
ir sem spyija slíkra spurninga ef
þeir lesa það sem hér er sett á
blað. Undirritaður hefur átt mikil
samskipti við bændur víða um land
á liðnum 3 - 4 árum. Bændur sem
einhvers máttu sín fyrir nokkrum
árum eru annað hvort að ganga á
eignir sínar og/eða að safna skuld-
um. Hefðbundinn búskapur gengur
ekki upp, markaður er ekki nægur
fyrir það magn framleiðsluvara
sem þarf til að bændur almennt
hafi góða afkomu. Gleðin sem
nefnd var í upphafi er ekki lengur
til staðar. Menn fá ekki að fram-
leiða það sem þeir geta, ekki heyja
eins og þeir vilja, ekki bijótast
fram til nýrra búgreina, því allt
er háð leyfi kerfisins eða takmark-
að á einhvern hátt. Það sem er
mest sláandi er að frumkvæði og
framtak er í viðjum þess kerfis sem
menn hafa sett utan um íslenskan
iandbúnað. Það hvílir þung ábyrgð
á þeim stjórnmálaflokkum sem nú
eru við kjötkatla stjórnarráðsins
og bera þeir mikla _sök, þó allir
stjórnmálaflokkar íslands séu
Kvótasetning og höft
kerfis, segir Gísli S.
Einarsson, hafa innleitt
nýjatíma.
einnig ábyrgir. Þau úrræði sem
ég tel að verði að nota til að veita
bændafólki von eru fólgin í breytt-
um vinnuaðferðum og bættum
vinnubrögðum. Ekki aðeins í
ræktun og meðferð bústofns, held-
ur sérstaklega í markaðssetningu,
meðferð matvæla, og með nýjum
hugsunarhætti. í mínum huga er
ljóst að ef tekin verður upp rækt-
un og markaðssetning lífrænna
og vistvænna vara - kjöts, græn-
metis, mjólkurvara, korns og fisks
- er unnt að gera sér von um
betri tíð og uppreisn frá þeim kjör-
um sem alltof margir búa við í
landbúnaði dagsins í dag. Þessi
eru ráðin: 1) Heíjum nýja sókn í
markaðssetningu. Nýtum 1300
tonna kjötkvóta á Evrópu með því
að flytja út unnið beinlaust kjöt,
vottað sem hágæðaframleiðslu,
unnið eins og viðskiptavinir vilja
vöruna en ekki eins og við teljum
að þeir eigi að gera sér hana að
góðu. 2) Bætum verkmenntun við
úrvinnslu og meðferð matvæla. 3)
Notum reynslu fisksölufyrirtækja
við vöruvöndun og markaðssetn-
ingu. Það er skortur á hágæðavöru
í heiminum, við verðum að snúa
okkur að kröfuhörðum neytendum
sem vilja greiða hátt verð á sér-
hæfðum mörkuðum. 4) Setjum
okkur það markmið að 20 prósent
íslensks landbúnaðar verði lífræn
árið 2004 og annar landbúnaður
nánast vistvænn; seljum úrvals-
vöru frá úrvalslandi. 5) Gefum
orðunum „Bóndi er bústólpi - bú
er landstólpi" gildi á nýjan leik.
Höfundur er þingmaður
Alþýðuflokksins á Vesturlandi.
Gísli S. Einarsson
NEFND sem hefur
það hlutverk að skoða
frumvarp til laga um
fæðingarorlof sem
samið var árið 1990,
var skipuð 14. nóvem-
ber 1995. Nefndin
hefur nú starfað í
tæpt ár og búast má
við að frumvarp til
laga um fæðingaror-
lof eða frumvarp til
laga um greiðslur
vegna fæðingar verði
lagt fram á næsta
þingi.
Þau lög sem nú eru
í gildi þarf að endur-
skoða með það að markmiði að
jafna fyrst stöðu kynjanna og
byggja síðan ofan á það. Greiðslur
til mæðra í fæðingarorlofi hafa
verið mismunandi eftir því í hvaða
stéttarfélagi viðkomandi er og
einnig hvort viðkomandi er heima-
vinnandi. Það á að vera megin-
markmið þessarar nefndar að
jafna fyrst þessa stöðu. Allar kon-
ur sem eru útivinnandi ættu við
töku fæðingarorlofs að fá ákveðna
prósentu af reiknuðu meðaltali
heildarlauna. Núverandi fyrir-
komulag felur í sér misrétti sem
hefur viðgengist alltof lengi. Til
að jafna stöðu kynjanna verðum
við að ná þessu fram fyrst.
Þegar búið er að jafna þá stöðu
sem nú er, verður vonandi tekið
tillit til neðangreindra markmiða
sem margir hafa lagt
áherslu á á undan-
förnum árum;
Að tryggja feðrum
sjálfstæðan rétt til
fæðingarorlofs.
Að tryggja ung-
börnum umönnun
beggja foreldra á
fyrsta æviárinu.
Að gera foreldrum
kleift að taka fæðing-
arorlofið á lengri tíma,
með sveigjanlegum
vinnutíma.
Að fæðingarorlof
ættleiðandi foreldra,
uppeldis- eða fóstur-
foreldra lengist.
Að tryggja feðrum sérstakt
fæðingarorlof strax eftir fæð-
ingu t.d. 2 vikur.
Að tryggja ungbörnum umönn-
un beggja foreldra á fyrsta æviár-
inu hlýtur að vera markmið þess-
arar nefndar, á þann hátt að for-
eldrar beri ekki skarðan hlut frá
borði við töku orlofsins. Endur-
skoða þarf fjármögnun fæðingar-
orlofsins, t.d. gæti kostnaður at-
vinnurekanda greiðst sem ákveð-
inn hluti af tryggingagjaldi. Nán-
ari útfærsla á tekjustofni sjúkra-
tryggingadeildar vegna orlofsins
verður ekki rakin hér, enda verk-
efni nefndarinnar að leggja fram.
Væntanlegt frumvarp getur
leiðrétt stöðu kvenna í fyrirtækj-
um og stofnunum. Þátttaka
Fæðingarorlof sem gef-
ur báðum foreldrum
kost á að vera með
börnum sínum á fyrsta
æviárinu mun, að mati
--■»-------------------
Asgerðar Halldórs-
dóttur, styrkja þá ein-
ingu sem fjölskyldan er.
kvenna í allri opinberri stefnumót-
un er ein forsenda þess að breyt-
ing geti orðið á úreltum viðhorfum
og gamaldags fyrirkomulagi. For-
eldrar ættu að vinna ötullega að
því að tryggja jafnan rétt drengja
og stúlkna, fræða börnin sín um
stöðu kynjanna og vinna gegn því
að börnin festist um of í farvegi
hefðbundinnar verkaskiptingar
kynjanna.
Samkvæmt framkvæmdaáætl-
un ríkisstjórnarinnar til fjögurra
ára 1993-1997 stendur: „Ráðu-
neyti og ráðherrar eiga samkvæmt
framkvæmdaáætlun ríkisstjórnar-
innar að vinna að jafnrétti kvenna
og karla.“
Nú lög um fæðingarorlof hljóta
að hafa það sem aðalmarkmið að
gera fjölskylduna sterkari ogjafna
misrétti milli kvenna og karla.
Höfumlur cr viðskipUifræðingur
og situr jafnréttisnefnd
Seltjarnarncss.
Fæðingarorlof
Ásgerður
Halldórsdóttir
Stefna heilbrigðis-
ráðherra og auka-
aðalfundur LI
AÐ undanförnu
hafa sviðsljósin beinst
að aukaaðalfundi
Læknafélags íslands,
sem haldinn var í bytj-
un september og nið-
urstöður hans túlkað-
ar. Sýnist þar sitt
hveijum.
Til fundar þessa var
boðað að ósk 108
lækna vegna stefnu
heilbrigðisráðherra
um aðgerðir til að efla
heilsugæsluna og
móta verkaskiptingu í
læknisþjónustu utan
sjúkrahúsa. Stefnu
þessa setti ráðherrann fram í byij-
un júlí í kjölfar viðræðna við heil-
sugæslulækna en á eigin ábyrgð.
í stefnuyfirlýsingunni er meðal
annars getið stýrikerfis, sem al-
menningur getur tekið þátt í að
eigin vali, frekari uppbyggingar
heilsugæslu á höfuðborgarsvæð-
inu og héraðsbundinna fjárveit-
inga til kaupa á heilbrigðisþjón-
ustu.
Hið síðastnefnda er í raun há-
pólitískt mál og til samræmis við
stefnu beggja stjórnarflokkanna
og ekkert sérstakt baráttumál
heilsugæslulækna. Það er þó ein
leið til skipulags og fellur vel að
hugmyndum þeirra um samræm-
ingu í læknisþjónustu.
Fjölmargt annað er að finna í
stefnu ráðherrans svo sem um
vaktir í heilsugæslunni og um
málefni yfirlækna á heilsugæslu-
stöðvum og héraðslækna. Eru
þetta allt mál, sem of lengi hafa
beðið eftir mótun af hálfu heil-
brigðisstjórnarinnar, en Ingibjörg
Pálmadóttir ætlar nú að taka á.
Er það vel.
Fundurinn var haldinn í skugga
uppsagna heilsugæslulækna og
til hans boðað um það leyti, sem
þeir yfirgáfu stöður sínar á heilsu-
gæslustöðvunum. Var það eitt af
undrunarefnunum við fundarboð-
unina, að þessi umræða yrði gerð
opinber undir þessum kringum-
stæðum. Augljóst var, að þær
gerðu fulltrúum andstæðra sjón-
armiða í læknafélaginu erfitt fyr-
ir og útilokað að leiða deilur til
lykta. Heilsugæslulæknar voru í
önnum við að ná kjarasamningi
við ríkið og komast til starfa sinna
að nýju og lilaut það að hafa for-
gang við þessar aðstæður. Þeir
hlutu að eiga undir högg að sækja
sem minnihluti í læknafélaginu
og myndu því af augljósum
ástæðum haga seglum eftir vindi
til þess að niðurstaða fundarins
yrði þeim ekki óbærileg.
Tvennt annað gerði fundahöld
af þessu tagi á þessum tíma vafa-
söm. í fyrsta lagi var aðalfundur
Læknafélags Islands skammt
undan. í öðru lagi var það yfirlýst-
ur ásetningur ráðherrans að hafa
samráð við heildarsamtök lækna
um tæknilega útfærslu stefnu
sinnar og voru þær viðræður ekki
hafnar.
í stuttu máli þá hafnaði fundur-
inn stefnu ráðherrans í óbreyttri
mynd og gagnrýndi þau vinnu-
brögð, sem við voru
höfð við mótun henn-
ar. Að þessari niður-
stöðu komst fundur-
inn með atkvæðum
skoðanabræðra fund-
arboðenda og var hún
að sínu leyti lýðræðis-
lega fengin. Skiptir
þá ekki máli, hvort
þeir, sem á öðru máli
voru, sátu hjá eða
greiddu atkvæði
gegn. Ljóst var hver
framvindan yrði og
ekkert við því að gera
nema að draga úr
skaðanum eins og
kostur var.
Það er gömul saga og ný, að
slíka niðurstöðu túlkar hver með
sínum hætti. Andstæðingar ráð-
Atökin eru sársaukafull
innan vébanda lækna,
segir Signrbjörn
Sveinsson, og læknar
virðast ófærir um að
ná sáttum.
herrans í læknastétt hafa verið
ósparir á yfirlýsingar um, að ekki
standi steinn yfir steini í plagginu
frá í júlí og gengið lengra en góðu
hófi gegnir í að gera greinargerð-
ir með. tillögum að yfirlýstri stefnu
Læknafélags íslands. Skoðana-
systkin ráðherrans hafa aftur á
móti staðið fast við hlið Ingibjarg-
ar og talið ályktunina aðeins at-
hugasemd við einstök efnisatriði
stefnunnar og hvatningu til breyt-
inga.
Það er deginum ljósara, að mál
þessi eru hvergi nærri til lykta
leidd og umræðan um sumt á byrj-
unarreit í hópi lækna. Á ég þar
t.d. við þá spurningu, hveijir skuli
sinna frumþjónustu í heilsugæsl-
unni, en hún gerist æ áleitnari
eftir því sem læknum fjölgar á
markaðinum.
Átökin eru vissulega sársauka-
full innan vébanda lækna og um-
ræðan hefur í raun ekki leitt til
neins. Læknar hafa verið ófærir
um að ná sáttum.
Það er mín skoðun, að stefnu-
yfirlýsingin um heilsugæsluna,
gefi heilbrigðisráðherranum visst
svigrúm til að taka að sér nokkurs
konar fundarstjórn við úrlausn
þeirra verkefna, sem framundan
eru. Er það von mín, að hún beri
gæfu til þess.
Allt orkar tvímælis þá gert er
og verða stjórnmálamenn að una
því öðrum fremur. Þeir verða líka
að hafa pólitískt þrek og hugrekki
til að fylgja því, sem þeir telja
rétt og til almannaheilla horfa.
Stjórnvaldið er ráðherrans en ekki
okkar, sem sitjum að reiptogi
hagsmunanna án nokkurrar sýni-
legrar niðurstöðu.
Höfundur er læknir.
Sigurbjörn
Sveinsson

/.'■vÁ'\V\ Brúðhjón
Allur boiöbiínaöui
Glæsilcg gjafavara
\4
Bníöaihjóna listai
^cy^yV\\\wV VERSLUNIN
Laugavegi 52, s. 562 4244.