Morgunblaðið - 20.09.1996, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 20. SEPTEMBER 1996 B 5
DAGLEGT LÍF
TABÖRN
milli þessara tveggja heima. Þeir fínnast þó og eru ágætlega skrafhreifir. Pétur Blöndal
erkskonu og húsmóður tali, sem eiga það sameiginlegt að hafa fæðst í lok 19. aldar.
Perla
Austfjarða
ÞAÐ ERU nú ekki stofurnar að ganga um,“ segir Þorbjörg Jónsdóttir,
þegar blaðamaður lýkur lofsyrði á heimili hennar. „Þetta er bara eins
og sveitinni." Þá hlýtur að vera fallegt í sveitinni hugsar blaðamaður með sér
því veggina prýða snotur vefnaður og myndir eftir Þorbjörgu og dóttur henn-
ar Nönnu Emilsdóttur. Mæðgurnar hafa líka haft tímann fyrir sér, því Nanna,
sem er 73 ára, hefur alla tíð búið með móður sinni.
Þorbjörg fæddist í Papey 30. apríl 1895. Foreldrar hennar voru Sigríður
Gróa Sveinsdóttir og Jón Jónsson. „Þá voru Jónar og Jónar og Jónar á hveij-
um bæ,“ segir hún bros-
andi. „Foreldrar mínir áttu
heima í Papey. Þau voru
vinnuhjú hjá Lárusi ríka.
Allir urðu rikir sem bjuggu
í Papey í þá daga, enda
eyjan full af góssi fyrir þá
sem vilja hagnýta sér það.“
Hún bætir við með slíkum
sannfæringarkrafti að
blaðamaður getur ekki ann-
að en trúað henni: „Papey
er perla Austfjarða."
Þorbjörg segist muna of-
urlítið frá nítjándu öld, en
ekkert sem orð sé á ger-
andi. Hún var tveggja ára
þegar hún missti föður sinn.
Hann fékk heiftarlega
lungnabólgu og kunnu
læknar engin ráð við því í
þá daga. Bjuggu hún og
móðir hennar eftir það til
skiptis hjá tveimur móður-
bræðrum hennar í Álfta-
firði. „Eftir að ég fermdist
varð ég auðvitað að fara
að vinna fyrir mér,“ segir
hún.
„Auðvitað," segir blaða-
maður og veltir því fyrir sér
hvort það flokkist ekki undir barnaþrælkun í dag.
Það virðist þó ekki hafa haft slæm áhrif á heilsufar hennar því hún segist
alltaf hafa verið stálhraust. „Það þakka ég fyrst og fremst almættinu og þar
næst Lárusi hómópata sem læknaði fjöldamörg börn.
Ég fékk barnaveiki og læknar voru ráðþrota. Þá ráðlagði Lárus móður
minni að baða mig annan hvern dag upp úr sjó og gefa mér eina matskeið af
sjó á hveijum degi. Eftir tvö ár var ég laus við alla pest og hef ekki fengið
neina vonda pest síðan.“
Morgunblaðið/Þorkell
ÞORBJÖRG JÓNSDÓTTIR
Tímarnir eru hræðilegir
Ekki líst Þorbjörgu vel á gang mála í heiminum í dag. „Tímarnir eru hræði-
legir," segir hún með hryllingi. „Alveg hræðiiegir." Hún horfir í gaupnir sér
og bætir við: „Maður á ekki að segja allt sem maður hugsar út af samkomu-
lagi manna og þjóða á milli, en það er alls staðar að sjóða upp úr af illsku.
Ef lægir einhvers staðar gýs það upp annars staðar." Hún hristir hausinn
og blaðamaður flýtir sér að leiða talið að öðru:
„Húsakynnin hafa ekki verið jafn góð í byijun aldarinnar?"
„Ekki aldeilis," svarar hún og hýrnar aftur yfir henni. „Þau voru ekki
merkileg um aldamótin, en samt undi fólk vel við sitt. Ég var orðin fullorðin,
gift manni og átti börn áður en ég hætti að búa í torfbænum á Kleifarstekk
austur í Breiðdal. Ég var 25 ára þegar ég flutti þangað og bjó þar í 23 ár, - í
litlu baðstofunni.
Það voru mikil viðbrigði að flytja þaðan. Þá var torfbærinn að detta saman
svo það var byggt yfir mig hús í Breiðdalsvík. Ekki er samt hægt að segja
annað en að manni þyki ennþá vænt um veggina á Kleifarstekk, þótt þeir séu
úr torfí og gijóti."
Árið 1956 flutti Þorbjörg suður og fór að sauma hjá Kristjáni Friðrikssyni
í Últíma, en áður hafði hún rekið saumastofu í Breiðdalsvík fyrir Kaupfélag
Stöðfirðinga.
Raunar bjó hún í Reykjavík um skamma hríð, árin 1913 til 1916, og saum-
aði upp á kraft hjá klæðskerunum Árna og Bjarna í Bankastræti 9. Þar lærði
hún að sauma karlmannsföt. Hún hefur einnig alla tíð haft mikinn áhuga á
vefnaði og gáfu þær mæðgur Breiðdalshreppi afrakstur þeirrar vinnu á hundr-
að ára afmæli Þorbjargar í fyrra.
En hveiju þakkar Þorbjörg langlífið? „Óhætt er að segja að það sé Guðs
blessun. Heilsan er manni allt. Unga fólkið mætti taka meira tillit til þess. Það
er eins og það snúist heldur á þá sveifina að skemma heilsuna en halda henni
við.“ Þorbjörg segist aldrei hafa reykt og ekki heldur drukkið áfengi.
„Var ekki einu sinni skálað í brúðkaupinu þínu,“ spyr blaðamaður vantrúað-
ur. „Það var ekki verið að hafa fyrir svoleiðis í þá daga,“ svarar hún. „Þá
var farið hljóðlega og ekki með mikilli fyrirhöfn."
Er ekki við hæfi að enda viðtalið þannig?
Ævintýri
sveitastráks
ÞAÐ ER ekkert gaman að tala við mig. Ég er hálfblindur og heyrnar-
laus,“ segir Vilhjálmur Hallgrímsson þegar blaðamann ber að garði.
Hann bíður ekki eftir svari heldur brosir út í annað og segist vera fæddur á
Miðeyjarhólmi í Landeyjum 10. apríl 1899.
Foreldrar hans voru Sigurveig Sveinsdóttir, ættuð frá Hlíðarenda í Fljóts-
hlíð, og Hallgrímur Brynjólfsson, frá Litlu-Heiði í Mýrdal. Þau bjuggu í Lan-
deyjum fyrstu búskaparár sín, en fluttu árið 1903 austur að Felli í Mýrdal.
Þá var Vilhjálmur þriggja ára.
Morgunblaðið/Ásdís
VILHJÁLMUR HALLGRÍMSSON
„Ég man vel eftir þessu ferðalagi," segir hann. „Við gistum hjá frægum
manni, Þorvaldi Björnssyni á Þorvaldseyri. Hann var eiginlega kóngur þeirra
Eyfellinga og átti flestar jarðir. Karlinn er mér í fersku minni þrátt fyrir að
síðan séu liðin 94 ár. Þetta var myndarlegur karl sem gat verið ákaflega frek-
ur og ráðríkur og mikill peningapúki." Ferðalagið tók tvo daga og þrátt fyr-
ir ungan aldur var Vilhjálmur látinn ríða fylfullri meri austur að Skarðshlíð.
Þá var hann orðinn svo þreyttur að seinni daginn var „skrýtinn" karl úr
Skarðshlíð fenginn til að reiða hann austur að Felli.
Renndi sér niður handriðið
„Fell hafði verið prestssetur í aldaraðir," segir Vilhjálmur. „Síðasti prestur-
inn flutti þaðan á sama tíma og við settumst þar að. Þau voru ekki farin úr
húsinu þegar okkur bar að garði og ég man að ég var á sama aldri og lítil
dóttir þeirra. Hún átti stól sem passaði alveg fyrir litla bossann á mér.“
Öfugt við baðstofuna í Miðeyjarhólmi var tvílyft timburhús á Felli. Það
hafði verið byggt úr tveimur kirkjum, Sólheima- og Dyrhólakirkju. „Okkur
fannst þetta stóra hús nýstárlegt. Ég man t.d. að við Sveinn, bróðir minn,
lékum okkur að því að fara upp stigann og renna okkur niður handriðið."
Ári síðar tók faðir Vilhjálms efri hæðina af húsinu. Ástæðan var sú að
byggingin var ótraust og það gat verið vindasamt á Felli. Hann var hræddur
um að húsið myndi fjúka. Eftir stóð neðri hæðin og kaldari.
Vilhjálmur var sautján ára þegar hann fór fyrst til Vestmannaeyja. Þá var
mótorbátaútgerðin að ryðja sér til rúms. Vilhjálmur vann við beitingu og seg-
ir að skúrarnir hafi verið kaldir: „í þeim var einfalt bárujárn og það gat ver-
ið sóðaleg og kaldsöm vinna að grufla á ískaldri beitunni í 10 til 12 stiga frosti."
Þegar Vilhjálmur var um tvítugt fékk hann pláss á enskum togara sem
gerður var út frá Hull með íslenskum yfirmönnum og flatningsmönnum. „Þá
leiðina komst ég til Englands um vorið, - í mína fyrstu utanlandsreisu,“ seg-
ir Vilhjálmur. „Það þótti aldeilis ævintýri fyrir sveitastrák eftir fiskiríið um
vertíðina að komast í bjórinn og sjá stelpurnar." Eftir stundarumhugsun
bætir hann við: „Ég var nefnilega svo saklaus að ég gerði ekkert nema horfa.“
Ásdís ljósmyndari hefur ekki setið auðum höndum meðan á samtalinu hef-
ur staðið og nú lítur Vilhjálmur upp, hrósar henni og segir gáskafullur: „Ef
ég hefði betri sjón færi ég að verða skotinn í henni.“
Vilhjálmur var þrítugur þegar hann hætti til sjós. Þá fór hann að læra raf-
virkjun hjá Jóni Ormssyni og varð það hans ævistarf. Hann fékkst þó við
ýmislegt fleira og settist ekki í helgan stein fyrir en hann var kominn yfir áttrætt.
Vilhjálmur segir að árin hafi ekki verið lengi að líða. Ekki einu sinni í ell-
inni. Það þakkar hann því að börnin hans, Árni og Ragna, hugsi vel um sig.
Einnig því að hann eigi hægt með að vera einn. „Mér liði vel þótt ég sæi
ekki nokkurn mann allan daginn.“
Vilhjálmur giftist Huldu Ragnheiði Jónsdóttur árið 1924. „Hún var afbragðs-
kona,“ segir hann og ljómar í framan. Loksins búinn að fínna verðugt umræðu-
efni. „Hún fæddist í Reykjavík en var tekin í fóstur á Giljum í Mýrdal á unga
aldri.“ Hann er íbygginn þegar hann bætir við: „Við kynntumst í Mýrdalnum."
„Það er hvað undan öðru þar,“ segir Ragna, dóttir hans, í gamansömum
tón. Hún er ekki langt undan meðan á viðtalinu stendur. Blaðamanni leikur
hins vegar forvitni á að vita hvernig þau hjónakornin kynntust. „Eins og
gengur og gerist í sveitinni,“ svarar Vilhjálmur hóglega. „Þetta gerist á böllun-
um.“
1904 - Alþingi samþykkir
að gera tilraunir með hvort
tiltækilegt væri að nota bif-
reiðar á vegum á íslandi.
Fyrsta bifreiðin er því keypt
til landsins. f umsögn um til-
raunina segir: „Gengur
vagninn heldur báglega, bil-
ar oft, og er vélin of afllítil
til þess að bifreiðin komist
upp brekkur, sem eru nokk-
uð brattar."
1905 - Spíritismi nemur
land á íslandi. Reykjavíkur-
blöðin eru langt frá því að
vera á sama máli um þetta
nýja hugðarefni landans.
„Þetta, sem áminnstu
bæjarskrafi veldur, er ekki •
annað en það, að hér er far-
ið nýlega að fást við sams
konar tilraunir til að hafa tal
af framliðnum, sem altíðkað-
ar eru orðnar um allan heim
... Því veldur gersamlegur
ókunnugleiki almennings
hér á fyrrnefndum tilraun-
um, að þeim er blandað sam-
an við draugatrú og særing-
ar,“ segir blaðið ísafold.
1906 — Konungur vor, Rrist-
ján IX., andast í aðseturshöll
sinni, Amalíenborg í Kaup-
mannahöfn, mánudaginn 29.
janúar á 88. aldursári. Hinn
nýi konungur vor, Friðrik
VIII., tekur við ríki eftir föð-
ur sinn látinn.
1907 - Friðrik VIII heim-
sækir ísland ásamt syni sín-
um, Haraldi prins, og 40
dönskum ríkisþingmönnum.
Hann undirritar „konung-
lega auglýsingu um nefndar-
skipun viðvíkjandi stöðu ís-
lands í veldi Danakonungs".
1908 - „Málverk hafa nú
verið sýnd um tíma í G.T.-
húsinu uppi. Flest lancíslags-
myndir. Maðurinn, sem hef-
ur málað þau, heitir Jóhann-
es Sveinsson [Kjarval].
Það er gamla sagan, sem
hér endurtekur sig. Maður
með óslökkvandi löngun til
þessarar listar fær liti og
léreft og fer að mála tilsagn-
arlaust. Enginn kostur er á
tilsögn.
Tvennt er það, sem mest
ber á, er litið er á þessar
myndir. Það er eðlisgáfan
og lærdómsleysið. Nánar á
ekki við að lýsa þeim.
Eðlisgáfan er ríkari en
menn eiga að venjast lyá
þeim, sem bera þetta við.
Kunnáttuleysið er ekki
meira en við er að búast.
Þessi einkenni bera flestar
fagrar listir hjá þessari þjóð
- einkenni ótaminna gáfna.
Hvað verður nú íslandi úr
þessu listamannsefni?"
1909 - Björn Jónsson, rit-
stjóri, tekur við ráðherra-
embætti þrátt fyrir að það
hafi algerlega verið á móti
vilja konu hans, frú Elísabet-
ar Sveinsdóttur. „Þegar víst
var að svo yrði, hafði hún
sagt: „Það getur verið, að
húsbóndinn hérna ætli að
verða ráðherra, en ég ætla
mér ekki að verða ráðherra-
frú.“ - Það hefur orðið að
samkomulagi, að Sigríður
dóttir þeirra hjóna standi
fyrir opinberum veizlum.“
1910 - Þau stórtíðindi ger-
ast að samþykkt er frumvarp
á Alþingi um bann á aðflutn-
ingi áfengra drykkja. Aðeins.
eitt þjóðþing í heimi hefur
samþykkt slíkt bann áður.
Það var þing Finna, en þeim
lögum var synjað staðfest-
ingar af Rússakeisara. Að-
flutningsbannið gengur í
gildi 1912 ogsölubann 1915.
• Unnið upp úr Öldinni okkar.