Morgunblaðið - 22.09.1996, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 22. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLA.ÐIÐ
SUNNUDAGUR 22. SEPTEMBER 1996 29
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
NÚ ER útlit fyrir, að fyrsti
sérhannaði tónlistarsalurinn
á íslandi muni rísa í nýrri menning-
armiðstöð, sem byggja á í Kópa-
vogi í nánum tengslum við Lista-
safn Kópavogs-Gerðarsafn. í Les-
bók Morgunblaðsins í gær skýrði
Gunnar Birgisson, bæjarfulltrúi
Sjálfstæðisflokks í Kópavogi, frá
því, að væntanlega mundu fram-
kvæmdir við hina nýju menning-
armiðstöð hefjást næsta vor.
í samtalinu við bæjarfulltrúann
kemur fram, að Tónlistarskóli
Kópavogs verði til húsa í hinni
nýju menningarmiðstöð, bókasafn
og náttúrufræðistofa en jafnframt
verði þar fyrsti sérhannaði tón-
listarsalur landsins. Gunnar Birgis-
son sagði m.a.: „Það var Jónas
Ingimundarson, sem fyrstur varp-
aði fram hugmyndinni unutónlist-
arsal. Þótti okkur hún þegar góð
enda er enginn salur, sem hannað-
ur er sérstaklega með tónlistar-
flutning í huga, til í landinu. Við
gerðum okkur því grein fyrir því,
að við ættum möguleika á að stíga
tímamótaskref."
Hinn nýi tónlistarsalur á að taka
300 manns í sæti og segir Gunnar
Birgisson, að þegar hafi orðið vart
við mikinn áhuga tónlistarmanna
á honum. „Miðað við þau viðbrögð
er ástæða til að ætla að salurinn
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
muni verða í fullri notkun allt árið
um kring.“
Þetta er merkilegt framtak hjá
Kópavogsbæ og engin spurning
um, að sérhannaður tónlistarsalur
af þessari stærð verður mikil lyfti-
stöng tónlistarlífí í landinu auk
þess, sem bygging hans ásamt
þeirri starfsemi, sem fram fer í
Gerðarsafni stuðlar að því að í
Kópavogi verði ein helzta menn-
ingarmiðstöð á höfuðborgarsvæð-
inu.
í samtali við Morgunblaðið í gær
segir Jónas Ingimundarson, píanó-
leikari, sem jafnframt er tónlistar-
ráðunautur Kópavogskaupstaðar,
að hér sé um að ræða glæsilegt
framtak, sem beri að fagna. Þetta
séu jafnmikil tíðindi fyrir menning-
arlíf í landinu og þegar ákvörðun
var tekin um byggingu Borgarleik-
hússins. En hann tekur jafnframt
fram að þessi fyrirhuguðu húsa-
kynni muni ekki leysa vanda Sinfó-
níuhljómsveitar íslands.
Það er auðvitað alveg ljóst, að
þetta framtak Kópavogskaupstað-
ar dregur ekki úr þörfinni fyrir það
tónlistarhús, sem lengi hefur verið
á dagskrá að byggja í Reykjavík
og Björn Bjarnason, menntamála-
ráðherra, hefur lýst fullum vilja til
að fylgja fram. Eftir sem áður er
nauðsynlegt að byggja hér stórt
og glæsilegt tónlistarhús og von-
andi kemst skriður á þá fram-
kvæmd á næstu misserum.
Tónlistarlíf á íslandi stendur
með miklum blóma. Það er tíma-
bært, að þjóðin sýni í verki vilja
til að bæta aðbúnað þeirra, sem
að tónlistarmálum starfa. Við höf-
um byggt myndarlega yfir bæði
leiklist og myndlist. Nú er röðin
komin að tónlistinni.
LENNART
MERI
SÉRSTÖK ástæða er til að
fagna endurkjöri Lennarts
Meris á forsetastól í Eistlandi.
Þessi merki stjórnmálaleiðtogi er
íslendingum að góðu kunnur.
Hann kom hér á þeim dimmu dög-
um, þegar úrslitaorustan var háð
um sjálfstæði Eystrasaltsríkjanna
og hafði mikil áhrif á þá, sem hon-
um kynntust.
Lennart Meri hefur háð harða
og erfíða baráttu fyrir endurkjöri
sínu. Það segir sína sögu um þær
leifar af kommúnískum áhrifum,
sem enn eru fyrir hendi í Eystra-
saltsríkjunum, að þessi merki mað-
ur skuli af pólitískum andstæðing-
um hafa verið sakaður um tengsl
við KGB! Ungur að árum fylgdist
hann með því, þegar sovézka leyni-
þjónustan handtók föður hans og
sakaði hann um brot á sovézkum
lögum um „vopnaeign". Sönnunar-
gagn KGB fyrir „vopnaeigninni"
var bókahnífur á skrifstofu föður
Meris.
Jón Baldvin Hannibalsson, fyrr-
um utanríkisráðherra, sem átt hef-
ur mikil samskipti við Lennart
Meri á undanfömum árum segir í
samtali við Morgunblaðið í gær:
..ég tel, að það hefði orðið stór-
pólitískt slys fyrir Eista og Eystra-
saltsþjóðirnar allar á þeim ödaga-
tímum, sem framundan eru, ef þær
hefðu ekki notið forustu og leið-
sagnar Meris, ekki hvað sízt varð-
andi stórmál eins og inngöngu í
Evrópusambandið og Atlantshafs-
bandalagið."
TONLISTARSALUR -
TÓNLIST ARHÚ S
i rq ÁSTRÍÐ-
lOt/.an í kvæði
Björns breiðvíkinga-
kappa og ég minntist
á leynir sér ekki í Die
Winterreise Schu-
berts, þvert á móti þá
er hún hreyfíafl þessarar „hræði-
legu“ söngfléttu við ljóð Vilhelms
Múllers, þessi tregafullu ferðaljóð
um sársauka söguhetjunnar sem
ber vetrarkulda umhverfísins í
brostnu hjarta. Vetrarlandslagið er
tákn þess tilfinningakulda sem róm-
antísku skáldin sungu um. Þessi
söngur kom frá hjartanu og lýsti
höfundum sínum fremur en um-
hverfinu. Takturinn er tregafullur
en þó einsog hjartsláttur ástfangins
manns sem heyrir í bréfberanum,
en veit það er borin von það komi
hlý kveðja utanúr kuldanum. Samt
slær hjarta hans hraðar, takturinn
verður óreglulegri og þá er það hlut-
verk skáldsins að koma reglu á til-
finningarnar.
Þegar mönnum hættir til að ofsa
sér til vansa, einsog stendur á gam-
alli bók, þarf að lægja öldurnar.
Hver þekkir þetta ekki af sjálfum
sér? Múller reyndi að yrkja sig frá
þessum kalda gusti sársauka og
saknaðar og Schubert felldi hann í
farveg tregablandinnar gleði sinnar
miklu listar.
Þannig er þessari svalsömu vetr-
arferð heitið inní óafmáanlega
reynslu. Og þannig breytist sárs-
auki endingargóðrar listar í óum-
ræðilega gleði okkar sem njótum
góðs af þjáningu listamannsins.
Þjáning hans verður algilt íhugun-
arefni. Gleðin er dýrkeypt en það
þurfa ekki allir að greiða hana fullu
verði.
Hvenær grænka frostrósirnar á
glugganum?
Þær hverfa með vetrinum eins
og bréfberinn sem skilur ekki einu
sinni eftir sig spor í
snjónum:
Von der Strasse hier ein
Posthom klingt.
Was hat es, dass es so
hoch aufspringt,
Mein Herz?
Hjartslátturinn verður ekki þýdd-
ur. Hann er eina alþjóðatungumál-
ið. En Schubert fann honum stað í
„hræðilegum söngvum" sem veittu
honum meiri ánægju en allir söngv-
ar aðrir. Listin er fögnuður í sjálfu
sér, hvortsem hún er sprottin af
gleði eða sorg.
Hún er vor eftir vetrarferð.
-| PA MÉR HEFUR STUND-
lUv*um dottið í hug það sé
einskonar kraftaverk að við skulum
lifa sjálf okkur af. Ég get kollsiglt
sjálfum mér, segir Kierkegaard, en
ég kemst ekki út fyrir sjálfan mig.
Það geta listamenn allra sízt. Og
fullkomlega hamingjusamt skáld,
eða ánægt eða ofnæmislaust, hætt-
ir að yrkja. Þess vegna m.a. eru
verðlaun bjarnargreiði við skáld!
Menn þurfa að hafa sterk bein til
að þola góða daga. Ég er aldrei
hamingjusöm, hefur ung skáldkona
sagt við mig. Og ég er ánægð með
að vera óhamingjusöm. Við erum,
gagnstætt því sem okkur hefur
verið sagt, alltaf að treysta nábúum
okkar og blaðaumsögnum til að
segja okkur til um líf okkar og af-
stöðu. En það getur enginn trúað
bæjarslúðrinu fyrir slíku. Þetta
verður hver maður að útkljá með
sjálfum sér, hefur Kierkegaard bent
á, og mér þótti þessi ábending dýr-
mæt eign, þegar ég staldraði við
hana. Áður hafði hún farið framhjá
mér, einsog gengur. Samt hefur
mér ávallt staðið einhver undarleg
ógn af mergðinni, þessum blinda
náttúrukrafti, og þessi orð eru
fremur en flest annað töluð útúr
hjarta mínu: Sérhver tilraun til að
leggja lag sitt við aðra og fara
þannig í fólksbað, fannst mér skelfi-
leg.
Samt er engu líkara en margir
telji mikilvægast að vera listamenn
í Qölmiðlum; einkum þar. En það'
er enginn meiri listamaður en hann
er í verkum sínum. Það sem skiptir
litlu sem engu máli þyrlast og hverf-
ur með tímanum einsog haustlauf.
Og við getum ekki einusinni treyst
því að hægt sé að veðja á verð-
mæti. Höfundur heimspekisögunn-
ar um Soffíu, Jostein Gaarder, nefn-
ir Viktoríu Knuts Hamsuns, eina
eftirminnilegustu ástarsögu allra
tíma, á mikilvægum stað í frum-
verki sínu. En því er ekki treyst
að lesendur þekki Hamsun þviað
þessi norski metsöluhöfundur fellst
á að breyta Viktoríu í Mýs og menn
eftir Steinbeck, þegar bókin var
þýdd á ensku. Það er ekki mikil
sannfæring á bakvið slíka breyt-
ingu. Því er semsagt ekki trúað að
önnur eins saga og Viktoría sé
kunn öðrum lesendum en norskum.
Það segir mikla sögu um okkar
válegu tíma.
P.S.
í samtali okkar Silju Aðalsteins-
dóttur í síðasta hefti Tímarits Máls
& menningar, sem út kom í vikunni
er af vangá minnzt á lerki sem sí-
græna þöll eða barrtré. En ólíkt
öðrum barrtrjám er lerkið barrfell-
ir. Það hefur verið eitt helzta skóg-
ræktartré hérlendis frá 1950, fyrst
gróðursett í Hallormsstaðarskógi
1937. í samtalinu á að sjálfsögðu
að standa greni.
Lerki er líklega tökuorð úr
dönsku, það er einnig til sem karl-
kynsorðið lerkir. Þá ertil lerki, einn-
ig tökuorð úr dönsku, sem söngfugl
og kannski ekki út í bláinn að tala
um lævirkjatré í sömu andrá og
skáldskap! M
HELGI
spjall
Mikil óvissa ríkir
enn sem fyrr um
þróun mála í Rúss-
landi. Að þessu sinni
mótast umræðan af
vangaveltum um,
hvað taki við þar í
landi mistakist
hjartaaðgerðin á Jeltsín forseta. Eðlilegt
er, að ríkisstjórnir og allur almenningur
fylgist grannt með framvindu mála í þessu
fjölmenna og víðfeðma landi, sem er að
öðrum þræði Evrópuríki en Asíuríki að
hinum, því afleiðingarnar geta skipt sköp-
um langt út fyrir landamæri þess.
Sovétríkin voru örlagavaldur í þróun
heimsmála meirihluta þessarar aldar, sem
kölluð hefur verið atómöld. Það voru því
mikil tíðindi, þegar Sovétríkin hrundu
skyndilega árið 1990, og kommúnisminn
stóð afhjúpaður sem eitthvert mesta kúg-
unarkerfí, sem mannkynið hefur nokkru
sinni mátt þola. Áhrif hrunsins voru víðtæk
og skjót. Leppríki Sovétríkjanna, sem þau
höfðu raðað umhverfís landamæri sín sem
stuðpúðum, brutust undan oki Moskvu-
valdsins, og lýstu yfir sjálfstæði og tóku
að bijóta á bak aftur kommúnismann
heima fyrir. Þessu til viðbótar lýstu mörg
fyrrum svonefndra sovétlýðvelda yfir sjálf-
stæði og urðu hluti af nýju ríkjasambandi,
Samveldi sjálfstæðra ríkja. Það er enn við
lýði og forusta þess er í höndum Rússa.
Ríkjaflótti
STÓRVELDA-
sinnarnir í Rúss-
landi og yfírmenn
hersins stóðu ráð-
þrota gagnvart þessum ríkjaflótta af
áhrifasvæði sínu. Þeir gátu ekkert að-
hafzt, því hrun Sovétríkjanna stafaði ekki
eingöngu af fráhvarfi frá kommúnisman-
um heldur því, að efnahagskerfí hans var
gjaldþrota og Rússar höfðu engin efni á
hernaðarævintýrum til að treysta stöðu
sína. Rauði herinn fyrrverandi var magn-
þrota vegna skorts á nauðsynjum og stór-
fellt liðhlaup hermanna gerði hann óvígan.
Enn þann dag í dag skortir herinn vopn,
vistir, olíur og annað sem til þarf og her-
menn fá ekki mála sinn. Hann er því í
lamasessi og ekki til stórræðanna.
Augljóst er, að Rússland mun eiga í
stórfelldum erfiðleikum á næstu árum
vegna efnahagshruns sovéttímabilsins.
Rússland er auðugt land og íbúafjöldinn
yfír 150 milljónir, en kommúnistar skildu
við það í slíkri rúst, að uppbyggingin mun
taka langan tíma, svo og þróun stjórnmála-
lífsins frá einræði og alveldi Kommúnista-
flokksins til lýðræðis. Allsendis er óljóst,
hvort lýðræði að vestrænni fyrirmynd
kemst á í landinu til frambúðar, enda
þekkja Rússar lýðræði ekki af eigin raun.
Þótt verulega hafi miðað í rétta átt á valda-
tíma Jeltsíns, er ekki þar með sagt, að
einræðisöflin nái ekki yfírhöndinni á ný,
jafnvel með byltingu hersins.
sitt hvert af öðru á árunum eftir heims-
styijöldina síðari. Þessi ríki treysta ekki á
þróun mála í Rússlandi í framtíðinni og
vilja því grípa tækifærið nú til að tryggja
aðild sína að NATO á meðan Rússland
hefur ekki burði til að ráðast gegn þeim.
Rússar líta hins vegar á það sem ógnun
við föðurlandið, ef yfirráðasvæði NATO
færist að landamærum þess. Þeim fínnst
þeir vera berskjaldaðir án eins konar ör-
yggissvæðis á milli sín og hugsanlegs óvin-
ar, en Rússar eru aldir upp við það frá
árum kalda stríðsins, að höfuðóvinurinn
sé NATO undir forustu Bandaríkjanna.
Það er erfítt að breyta slíkum hugsunar-
hætti á einni nóttu. Hrun kommúnismans
hefur ekki breytt þessari afstöðu og þess
vegna hefur stjórn Jeltsíns barizt gegn
stækkun NATÖ til austurs. Rússneskir
hershöfðingjar mega ekki til þess hugsa,
að fyrrum leppríki þeirra í Varsjárbanda-
laginu gangi í NATÓ, hvað þá Eystrasalts-
ríkin, sem voru innlimuð í Sovétríkin og
þeir líta því á sem hluta af föðurlandinu.
Stór hluti íbúanna þar nú er af rússnesku
bergi brotinn, en Stalín flutti fjölda Letta,
Litháa og Eistlendinga á brott, en Rússa
inn í staðinn, einmitt til að tryggja, að
Eystrasaltslöndin yrðu rússnesk til eilífð-
ar. Auk þess hefur flotinn haft þar aðgang
að sjó, sem hefur verið sáluhjálparatriði
allt frá dögum Péturs mikla.
Síðasti Sovétleiðtoginn, Mikhail Gorb-
atsjov, féllst á sameiningu Þýzkalands á
sínum tíma og brottflutning Rauða hersins
frá Austur-Þýzkalandi og Póllandi gegn
hatrammri andstöðu hershöfðingjanna.
Afstaða þeirra byggðist m.a. á því, að þar
var kjarni þess herliðs, sem reiknað var
með að ryddist inn í Vestur-Evrópu kæmi
til styijaldar. Líklega hefur Gorbatsjov
gefið hershöfðingjum sínum fyrirheit um,
að þessi lönd færu ekki undir yfirráða-
svæði NATO. Hann bauð sig fram til for-
seta í Rússlandi sl. vor og í kosningabarátt-
unni hélt hann því fram, að Vesturlönd
hefðu svikið gefin loforð með yfírlýsingum
um, að NATO verði stækkað til austurs.
Gorbatsjov segir, að gert hafi verið heið-
ursmannasamkomulag við sameiningu
Þýzkalands um að svo verði ekki. Vestræn-
ir leiðtogar neita þessu en segja, að því
hafí hins vegar verið lýst yfír, að sameinað
Þýzkaland yrði ekki ógnun við öryggis-
hagsmuni Sovétríkjanna, sem reyndar eru
liðin undir lok nú.
Ráðstefna
mmmmmm^m það er þessi
Þrýstinffur mynd- sem blasir
J 6 við nýfijálsum ríkj-
um Mið- og Austur-
Evrópu, Tékklandi, Ungveijalandi, Pól-
landi og löndunum við Eystrasalt. Þessi
ríki leggja því á það höfuðáherzlu að
tryggja frelsi sitt og öryggi til frambúðar
og að þeirra mati er aðild að Atlantshafs-
bandalaginu og Evrópusambandinu bezta
leiðin til þess. Þau beita því öllum þeim
þrýstingi er þau mega til þess að komast
undir öryggishlíf NATO og treysta efna-
hagstengslin við önnur lýðræðisríki í Evr-
ópu innan ESB. Þessi afstaða er eðlileg,
þegar litið er til blóðugrar sögu Evrópu,
sem sýnir að ekkert ríki getur verið ör-
uggt um sjálfstæði sitt til lengdar. Það er
fyrst með stofnun varnarbandalags lýð-
ræðisríkjanna beggja vegna Atlantshafsins
árið 1949, sem framsókn heimskommúr.-
ismans var stöðvuð í Evrópu, og hefur
tryggt frelsi og öryggi aðildarríkjanna í
nær hálfa öld. Þessi lexía hefur ekki farið
fram hjá ríkjunum, sem áttu landamæri
að Sovétríkjunum, og misstu sjálfstæði
REYKJAVTKURBREF
Laugardagur 21. september
FORUSTURÍKI
Atlantshafsbanda-
lagsins og Evrópu-
sambandsins hafa
ekki viljað gera neitt til að valda Jeltsín
forseta erfiðleikum heima fyrir og sem
leitt gætu til þess, að lýðræðislegar um-
bætur í Rússlandi gangi hægar fyrir sig
en ella. Þetta var sérstaklega áberandi
fyrir forsetakosningarnar í sumarbyijun.
Jeltsín, sem aðrir rússneskir forustumenn,
hefur andmælt sterklega stækkun NATO
til austurs. í júnílok sagði Hann m.a., að
áætlanir NATO um stækkun og nýjan
klofning í Evrópu væri sérstakt áhyggju-
efni. Forsetinn kvað nauðsynlegt, að Rúss-
ar hefðu öflugan her vegna þessara mála.
Vegna samskiptanna við Rússland hefur
stækkun Atlantshafsbandalagsins dregizt
á langinn. Nú er fyrirhugað, að bandalag-
ið taki ákvarðanir í málinu fyrrihluta næsta
árs. Frakkar hafa stungið upp á því, að
boðað verði til ráðstefnu á næsta ári til
að reyna að komast að niðurstöðu um
stækkun NATO. Chirac Frakklandsforseti
hefur hvatt til þess, að til ráðstefnunnar
verði boðið öllum aðildarríkjum bandalags-
ins, Rússlandi og ríkjum Austur-Evrópu
og mun franski utanríkisráðherrann,
Herve de Charette, ræða þessa tillögu við
rússneska ráðamenn, þegar hann kemur
til Moskvu 8. október nk.
Aðildarríki Atlantshafsbandalagsins líta
á það sem ákveðið mál, að bandalagið
verði stækkað, þótt ekki sé einhugur um
það enn sem komið er, hvenær það verði
né hvaða ríki fái inngöngu. Mörg þeirra
eru þeirrar skoðunar, að ekki komi til
Á DRANGAJÖKKLI
Morgunblaðið/Þorkell
greina, að Rússar geti ráðið því með hótun-
um, hvaða stefnu bandalagið tekur um
inngöngu nýrra ríkja. Rússar geti ekki
haft ákvörðunarvald í þeim efnum.
Þegar Javier Solana, framkvæmdastjóri
NATO, kom í heimsókn til Reykjavíkur
fyrrihluta þessa árs sagði hann m.a. í við-
tali við Morgunblaðið:
„Stækkun NATO hefur þegar verið
ákveðin. NATO er opið bandalag og við
höfum haldið áfram á þeirri braut, sem
var mörkuð árið 1994 og enn frekar stað-
fest á sl. ári.“ Solana kvað bandalagið
eiga í viðræðum við þau ríki, sem starfí
með því í Friðarsamstarfi NATO (Rússa,
Austur-Evrópuríki, Svía, Finna og Áustur-
ríkismenn) um fyrirhugaðar breytingar og
í lok ársins liggi árangurinn af viðræðum
við einstök ríki fyrir og í framhaldi af því
verði tekin ákvörðun um framhaldið.
í þessu sambandi má benda á, að næsta
sumar munu fara fram æfingar hér á landi
á vegum Atlantshafsbandalagsins um við-
búnað vegna náttúruhamfara. Aðildarríki
að Friðarsamstarfinu munu sum hver taka
þátt í æfingunum og m.a. munu Rússar
senda lið til landsins.
mmmmmm^mw rússneskir
Valdabar- Stjórnmálaleiðtog-
, ar og ráðherrar
átta hafa yfírleitt talað
einum rómi gegn
stækkun NATO til
austurs, enda erfítt fyrir þá að ganga í
berhögg við afstöðu hersins. Hatrömm
valdabarátta hefur hins vegar átt sér stað
í Moskvu og hún hefur magnazt eftir for-
setakosningarnar og veikindi Jeltsíns.
Einn vinsælasti hershöfðingi Rússa, Alex-
ander Lebed, var skipaður yfirmaður ör-
yggisráðsins eftir fyrri umferð forseta-
kosninganna, því Jeltsín vildi tryggja sér
atkvæði stuðningsmanna hans. Lebed hef-
ur þar með öðlazt mikil völd og góða að-
stöðu til að treysta stöðu sína í baráttunni
um; hver verður eftirmaður Jeltsíns.
Ohjákvæmilega er hlustað á rödd
Lebeds, þegar öryggis- og varnarmál eru
annars vegar. í kosningabaráttunni um
forsetaembættið í vor lét hann sér fátt
um það finnast, þótt yfirráðasvæði NATO
muni ná að landamærum Rússlands. Hann
lét svo ummælt í viðtali við brezka blaðið
Financial Times, að kostnaðurinn fyrir
bandalagið yrði svo gífurlegur, að út-
þensla þess yrði því fremur til tjóns en
góðs. Þessi ummæli bentu til þess, að
Lebed hefði aðra skoðun á stækkun NATO
en kollegar hans í hernum. Hins vegar
brá svo við í byijun þessa mánaðar, að
Lebed sagði í viðtali við alþjóðlega frétta-
stofu, að stækkun NATO til austurs kæmi
ekki til mála og bætti því við, að hún
væri „einkennandi fyrir hugsunarháttinn,
sem ríkti á árum kalda stríðsins, og endur-
vekti hugmyndir um hernaðarblokkir.“
Samkvæmt þessu er ekki annað að sjá,
en að Lebed hafí tekið harðari afstöðu
gegn stækkun NATO en fyrr og er hún nú
í samræmi við afstöðu Jeltsíns og forustu
hersins.
■■■■■■■■■ EINS OG STAÐAN
Akvörðun er ne eru a^ar horf-
ur á, að innan Atl-
antshafsbanda-
lagsins verði teknar
ákvarðanir um á fyrrihluta ársins 1997
með hvaða hætti nýjum ríkjum verður
boðin aðild og hver þau verða. Ýmsir eru
þeirrar skoðunar, að heppilegt sé að skipta
löndunum, sem vilja fá aðild, í tvo hópa,
þ.e. annars vegar Tékkland, Úngveijaland
og Pólland, en Eystrasaltsríkin Eistland,
Lettland og Litháen hins vegar. Rökin er
þau, að Rússar muni ekki snúast af sömu
hörku gegn aðild ríkjanna í fyrri hópnum
og gegn aðild Eystrasaltsríkjanna. Þá er
á það bent, að þau séu ekki eins vel und-
ir það búin að gerast aðilar að hernaðar-
bandalagi og hin og taka þar með á sig
nauðsynlegar skuldbindingar.
wmi^mtmmm pá má ekki
Norðurlönd gleyma því, að
hugsanlegt er að
tvær Norðurlanda-
þjóðir muni með tímanum sækja um aðild
að NATO, Svíþjóð og Finnland, sem báðar
eru orðnar aðilar að Evrópusambandinu.
Bæði löndin hafa talsverð samskipti við
NATO nú þegar, m.a. í Friðarsamstarfi
þess. Síðustu misseri hafa sænskir og
finnskir stjórnmálamenn látið að því liggja,
að rétt sé að gerast aðilar að Atlantshafs-
bandalaginu, en ríkisstjórnir landanna
hafa ekki viljað taka undir það opinber-
lega. Er talið, að ríkisstjórnir þessara landa
vilji ekki styggja Rússa við núverandi að-
stæður og vilji bíða og sjá, hver framvinda
mála verður þar í landi.
Þijár Norðurlandaþjóðir eru í bandalag-
inu, Danmörk, Noregur og ísland, og
styðja þær allar aðild Eystrasaltsríkjanna.
Samstarf Norðurlanda og Eystrasaltsríkj-
anna verður æ nánara og innan Evrópu-
sambandsins eru það Danmörk, Svíþjóð
og Finnland, sem fyrst og fremst beita sér
fyrir því, að þau fái þar inngöngu. Sú
skoðun er á lofti, að rétt sé að Eystrasalts-
ríkin leggi fyrst og fremst áherzlu á inn-
göngu í ESB, því það muni ekki kalla á
jafn hörð viðbrögð Rússa og aðild þeirra
aðNATO.
í þessu sambandi er ástæða til að vekja
athygli á ummælum, sem Paavo Lipponen,
forsætisráðherra Finna viðhafði sl. mánu-
dag en þar lýsti hann áhyggjum vegna
fyrirhugaðrar stækkunar Atlantshafs-
bandalagsins og spurði, hvort hún væri
nægilega vel hugsuð og hvert markmið
hennar væri. Finnski forsætisráðherrann
spurði jafnframt, hvort Bandaríkjamenn
vissu hvað þeir væru að gera með áformum
um stækkun. Brezka blaðið Financial Tim-
es sagði sl. þriðjudag, að í Finnlandi og
Svíþjóð hefðu menn áhyggjur af því, að
ákvörðun á hvom veginn sem væri mundi
draga úr pólitískum stöðugleika við Eyst-
rasalt. Hins vegar hvatti finnski forsætis-
ráðherrann mjög til aðildar Eystrasaltsríkj-
anna þriggja að Evrópusambandinu.
Eystrasaltsríkjunum finnst aðild að ESB
ekki jafn mikil trygging fyrir öryggi sínu
og aðild að Atlantshafsbandalaginu. Og
Lennart Meri, sem nú hefur verið endur-
kjörinn forseti Eistlands leggur áherzlu á
aðild Eistlands að bæði Atlantshafsbanda-
laginu og Evrópusambandinu og túlkar
niðurstöðu forsetakjörsins, sem stuðning
þjóðar sinnar við þá stefnu, eins og fram
kemur í Morgunblaðinu í dag, laugardag.
Innan ESB er afstaða aðildarríkja mismun-
andi í öryggismálum, sum eru í NATO en
önnur halda fast við hlutleysi. Það er fyrst
og fremst öryggishlíf NATO, sem Eystra-
saltsríkin sækjast eftir, þar sem árás á
eitt bandalagsríki er túlkað sem árás á
þau öll. Þegar saga þessara ríkja er höfð
í huga síðustu áratugina er afstaða þeirra
skiljanleg. Það er óhugsandi að láta Rússa
hafa neitunarvald um með hvaða hætti
Eystrasaltsríkin tryggja öryggi sitt og
sjálfstæði.
Nú eru allar horf-
ur á, að innan
Atlantshafs-
bandalagsins
verði teknar
ákvarðanir um á
fyrrihluta ársins
1997 með hvaða
hætti nýjum ríkj-
um verður boðin
aðild og hver þau
verða.
1l/
V