Morgunblaðið - 22.09.1996, Blaðsíða 30

30 SUNNUDAGUR 22. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Á SÍÐASTA þingi voru samþykkt
ný lög um framhaldsskólann sem
tóku gildi frá og með þessu skóla-
ári. I framhaldi af því hefur
menntamálaráðuneytið nú auglýst
eftir starfsmönnum til að vinna
að nýrri reglugerð og nýrri að-
alnámskrá fyrir framhaldsskól-
ann. Fróðlegt verður að fylgjast
með þeirri vinnu og sjá hvernig
unnið verður úr ýmsum nýjungum
sem fram koma í lögunum. Við
sem störfum í áfangaskólum höf-
um stundum haft á orði að í um-
ræðunni um framhaldsskóla væri
ekki tekið nægjanlegt tillit til eig-
inleika og hugsjóna áfangakerfis-
ins, heldur væru menn fastir í
gamla bekkjakerfinu. Ég heid að
því sé ekki svo farið í nýju lögun-
um heldur séu hér stigin mikilvæg
skref í átt að meiri sveigjanleika
en áður og möguleikar til ný-
breytni allnokkrir.
Hugsjónir áfangakerfisins
Eitt helsta markmið áfangakerf-
isins er að reyna að koma til móts
við ólíkar þarfir nemenda með því
að gefa þeim kost á því að skipu-
leggja nám sitt í samræmi við
kunnáttu, áhugasvið og framtíð-
aráform. Þá skulu nemendur sömu-
leiðis geta lokið námi á ólíkum
tíma. Skipulagið leiðir til þess að
útskrifaðir nemendur eru ekki með
sams konar nám að baki, jafnvel
þótt þeir séu útskrifaðir af sömu
braut. Hefur þetta í áfangaskólum
þótt kostur og ein leið til að nálg-
ast mjög fjölbreyttar og síbreytileg-
ar þarfír samfélagsins.
Menntaskólinn við Hamrahlíð,
sem 1972 og fyrstur allra skóla,
skipulagði allt nám í áfangakerfi
hefur síðan reynt að fylgja eftir
þeim hugsjónum sem liggja að baki
áfangakerfí og haft hug á því að
ganga enn lengra í átt til sjálfstæð-
is og sjálfsábyrgðar nemenda. Hef-
ur skólinn að mínu mati náð langt
hvað varðar þátttöku og ábyrgð
nemenda í samsetningu eigin náms
og hefur hann Iagt sig allan fram
um að aðlaga sig ólíkum þörfum
þeirra. Nægir þar að nefna viðleitni
skólans til að skipuleggja nám fyr-
ir fatlaða nemendur, nemendur
með annað tungumál en íslensku
og nemendur með lestrar- og
skriftarörðugleika. En verður skól-
inn betur í stakk búinn til að sinna
þessum nemendum í umhverfi
nýrra laga? Ég tel að svo geti ver-
ið. í lögunum er að vísu hvergi
minnst á nemendur með lestrar-
og skriftarörðugleika, en þeir eru
svo margir í framhaldsskólum að
ekki er hægt að ganga fram hjá
þeim í skipulagi skólans. Huga
verður sérstaklega að þörfum þessa
Við þurfum framhalds-
skóla sem er fljótur að
bregðast við breyttum
aðstæðum, segir Sverr-
ir Einarsson, um skóla
framtíðarinnar.
hóps og sjá til þess að hann njóti
réttinda til jafns við aðra.
Um sérkennslu, kennslu
fatlaðra og heyrnarlausra
Samkvæmt lögunum skal veita
fötluðum nemendum kennslu,
stuðning og aðbúnað eftir þörfum
þannig að fatlaðir geti stundað nám
við hlið annarra nemenda og hlotið
sambærilega menntun og aðrir. Þá
er í lögunum sömuleiðis minnt á
vanda þeirra nemenda sem ekki
hafa íslensku sem móðurmál og
rétt þeirra til sérstakrar kennslu í
íslensku. Er þetta ekki síst mikil-
væg lagagrein í ljósi þess að til
landsins koma reglulega hópar
nýbúa sem huga verður sérstaklega
að í skólakerfinu.
í Menntaskólanum við Hamra-
hlíð hefur um nokkurt skeið verið
skipulagt nám fyrir heyrnarlausa
nemendur sem hafa íslenska tákn-
málið að móðurmáli en ekki ís-
lensku. í lögunum er kveðið á um
að í reglugerð skuli réttur þessara
nemenda til sérstakrar íslensku-
kennslu skilgreindur. Það er í sjálfu
sér góðra gjalda vert en að mínu
mati ekki nægjanlegt. Ég tel nauð-
synlegt að skrefið verði stigið tii
fulls og að íslenska táknmálið verði
viðurkennt sem móðurmál heyrnar-
lausra, fyrsta mál þeirra, og það
mál sem þeir hljóti kennslu á í öll-
um námsgreinum. Hér erum við
að vísu að tala um að útskrifa nem-
endur, stúdenta sem aðra, með mun
minni þekkingu í íslensku máli en
viðkomandi prófgráða gerir ráð
fyrir. En það gildir hér sem annars
staðar að koma skal til móts við
þarfír nemenda því þannig er sam-
tímis komið til móts við þarfir sam-
félagsins og þeir best búnir undir
verkefni daglegs lífs og þátttöku í
þjóðfélaginu eins og svo laglega
er orðað í frumvarpinu sjálfu. Það
er áhugi fyrir því innan veggja
Menntaskólans við Hamrahlíð að
þróa þessa þjónustu við fatlaða og
heyrnarlausa nemendur enn frekar
þannig að um markvissara og betra
nám verði að ræða. Það er þó ljóst
að þetta getur skólinn ekki, og á
ekki að gera, nema í nánu samráði
og samstarfí við fagráðuneyti og
hagsmunasamtök fatl-
aðra. Hugmynd ráðu-
neytisins um „kjarna-
skóla“ (sem ég skýri
ekki frekar hér) er at-
hyglisverð og upplagð-
ur grunnur að nánara
skipulagi þessarar
þjónustu.
Val í námi er
hvetjandi fyrir
nemendur
í lögunum er talað
um að skipta náms-
brautum í brautar-
kjarna, kjörsvið og
fijálst val og skal
ákveða hlutfall þessara þátta í að-
alnámskrá en það getur samt verið
misjafnt eftir brautum. Þetta er í
fullu samræmi við skipulag áfanga-
kerfis en stóra spurningin er hver
hlutföllin verða. Við í Menntaskól-
anum við Hamrahlíð höfum fært rök
fyrir því að betur færi á því auka
bæði bundið val og fijálst val og
með því móti auka möguleika nem-
enda til áhrifa á samsetningu eigin
náms. Það er reynsla okkar að nem-
endur sem valið hafa sér leið í námi
í samræmi við námskrá, áhugasvið,
kunnáttu og framtíðaráform eru
áhugasamari og nýta sér betur
námsframboðið en þeir nemendur
sem fylgja verða fyrirfram mark-
aðri leið sem þeir hafa ekkert haft
um að segja. Ég hvet því til þess að
í reglugerðarvinnu og námskrár-
vinnu verði horft og tillit tekið til
þessara þátta.
Er bekkjakerfið úrelt?
Athyglisverð er sú ákvörðun sæn-
skra stjórnvalda að áfangavæða
sænska framhaldsskólann að ís-
lenskri fyrirmynd. Hver er ástæðan?
Svíar sjá fyrir sér opnari Evrópu
og meiri samkeppni á öllum sviðum
og eigi þeir að standa sig í þeirri
samkeppni verður skólakerfíð að
laga sig að breyttum aðstæðum.
Svíar eru fullvissir um að nám sem
tekur mið af þörfum hvers einstakl-
ings (einstaklingsviðmiðað nám)
verði að vera grunnurinn að skipu-
lagi framhaldsskóla framtíðarinnar
(og jafnvel efri hluta grunnskóla)
eigi að ná þessum markmiðum. í
þeirra augum er það úrelt að skil-
greina námsmarkmið fýrir heilan
árgang í einu, þar sem allir þurfa
að fylgast að í náminu og taka síð-
an samræmd lokapróf. Þeir vilja
leita leiða til að nálgast þarfír ein-
staklingsins og koma til móts við
þær. Það var því nokkuð augljóst
að gamla bekkjakerfíð sem var hið
eina þekkta var orðið úrelt og varð
að hverfa eða þróast í átt að meiri
einstaklingsviðmiðun. Það hefur
ekki verið á dagskrá
hjá Svíum að skera
niður fjárframlög til
framhaldsskólans.
Áhrif samræmdra
lokaprófa á
áfangaskóla
íslenski áfangaskól-
inn hefur sannað
ágæti sitt. Hann hefur
reynst frumkvöðull
gagnlegra nýjunga í
íslensku skólakerfi og
nemendur útskrifaðir
úr áfangakerfi hafa
reynst ekki síðri en
nemendur úr bekkja-
skólum og á þetta jafnt við nemend-
ur í verknámi og bóknámi.
í nýjum framhaldsskólalögum er
gert ráð fyrir því að burtfararpróf
og stúdentspróf úr framhaldsskól-
um eða próf sem gefa frekari rétt-
indi til náms eða starfs skuli í til-
teknum greinum vera samræmd.
Samræmd próf hafa hingað til ekki
tíðkast í framhaldsskólum á íslandi
pg því engin reynsla fengin af þeim.
í frumvai'pinu er beinlínis sagt að
„lokapróf af námsbrautum fram-
haldsskóla verði samræmd í til-
teknum greinum". Er markmiðið
að samræma í meira mæli nám
milli skóla sem skilgreint skal í að-
alnámskrá. En hvað er í rauninni
átt við með hugtakinu „lokapróf“
og hvaða afleiðingar kann þetta að
hafa fyrir þá skóla sem skilgreina
nám sitt í áfangakerfí? í rauninni
má segja að hveijum áfanga í
áfangakerfí Ijúki með lokaprófí.
Efni þess áfanga verður ekki endur-
tekið og einkunn nemandans í
áfanganum kemur fram á burtfar-
arskírteini. Mig grunar aftur á móti
að einhveijir líti á hugtakið „loka-
próf“ sem lokapróf í grein og ef sú
verður reyndin stendur áfangaskól-
inn með nýjum lögum frammi fyrir
meiri breytingum í starfsháttum en
ég hafði búist við.
Nú er ég alls ekki á móti því að
innan framhaldsskólans verði skil-
greind og tekin upp samræmd próf.
Ég vil aftur á móti að þessi sam-
ræmdu próf verði skilgreind og
skipulögð á forsendum framhalds-
skólans sjálfs, skilgreind fyrst og
fremst til þess að nýtast framhalds-
skólanum en ekki einhveijum öðrum
óskýrðum þáttum.
Framhaldsskólinn þarf á viðmið-
unum að halda, það er öllum Ijóst.
Kennarar og nemendur í einum
skóla þurfa að vita hvar þeir standa
miðað við aðra skóla og nemendur
þeirra. Með því móti fæst hvatning
og rök fyrir breyttum vinnubrögðum
eða öðrum áherslum í kennslunni.
Ég fæ aftur á móti ekki séð að
samræmd próf þurfí endilega að ná
efnislega yfír heila grein þ.e. heita
lokapróf í grein. Samanburð milli
skóla má fá með því að leggja t.d
fyrir samræmd próf að loknum 3
einingum í ensku eða 6 einingum í
stærðfræði svo dæmi sé tekið.
Á vormánuðum 1993 skilaði
nefnd um „lokapróf úr framhalds-
skóla“ skýrslu til menntamálaráð-
herra. Þar er komið inn á þessa
námsmatsþætti skólastarfsins og
lagt til að frekar verði farin sú leið
að skilgreina samræmd próf út frá
loknum tilteknum einingum en loka-
prófí í grein. Þar er sömuleiðis bent
á þann möguleika að skilgreina inn-
an framhaldsskólans svokölluð
„rauð strik“ , þ.e. að nemandi á
samræmdu prófí verði að ná tiltek-
inni einkunn til að mega halda
áfram námi á tiltekinni braut. Ef
það tækist ekki yrði framhaldsnám
hans að vera á einhverri annarri
námsbraut hafi hann náð fram-
haldseinkunn þar. Einkunn 7 að
loknum 6 einingum á samræmdu
prófí í stærðfræði gæti t.d gefíð
réttindi til áframhaldandi náms á
eðlisfræðibraut svo dæmi sé tekið.
Framhaldsskólinn og svigrúm
til frekari þróunar
Rektor Háskóla íslands hefur í
ræðum sínum rætt um ósamræmi
og mismunandi kröfur í framhalds-
skólum landsins og komið fram með
þá hugmynd að einhveijir tilteknir
framhaldsskólar geti boðið nemend-
um upp á nám sem gæfí nemendum
þess skóla rétt til inngöngu í Há-
skóla íslands. Nemendur annarra
framhaldsskóla þyrftu því væntan-
lega að ljúka einhveiju tilteknu námi
sem Háskólinn sjálfur skilgreindi
og byði upp á. Hugsun þessi er mér
ákaflega ógeðfelld og tel ég að
framkvæmdin gæti skaðað fram-
haidsskólann verulega. Ég hef hér
að ofan bent á aðra leið til að sam-
ræma námsmat innan framhalds-
skólanna, leið sem ekki gengur í
berhögg við hugsjónir og markmið
áfangaskólans um fjölbreyttar
námsleiðir innan framhaldsskólans.
Leið sem gefur áfangaskólanum og
nemendum hans áframhaldandi
möguleika til áhrifa á samsetningu
eigin náms i samræmi við framtíð-
aráform þeirra. Framtíðaráform
sem með degi hveijum verða fjöl-
breyttari og margslungnari en hægt
er að sjá fyrir. Við þurfum fram-
haldsskóla sem er fljótur að bregð-
ast við breyttum aðstæðum bæði
hér heima og erlendis. Njörvum
framhaldsskólann ekki algjörlega
niður eftir fyrirfram ákveðnum leið-
um. Gefum honum ákveðið svigrúm
til raunverulegrar þróunar og ger-
um okkur ekki von um að hægt sé
að leysa vandamál háskóla með þvi
að samræma alla framhaldsskóla
landsins með samræmdum loka-
prófum. Við höfum aðrar leiðir sem
gagnast bæði framhaldsskólum og
háskólum.
Höfundur er rektor
Menntaskólans við Hamrahlíð.
SKOÐUN
AFANGASKOLINN OG NY
LÖG UM FRAMHALDSSKÓLA
Sverrir
Einarsson
ffioxðum gxœnmeti og áueccti heií»unnwc vegna fl., ,uin
054 Manneidisráð
hvetja fólk á öllum aldri
til að borða að minnsta
kosti fimm skammta af
grænmeti, ávöxtum eða
kartöflum á dag.
Einn skammtur getur verið einn meðalstór ávöxtur, 50 g af grænmeti, 2-3 kartöflur eða glas af hreinum ávaxtasafa.