Morgunblaðið - 25.09.1996, Blaðsíða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 25. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Kvöldstund
mcð
Pétri mikla
Það var boðið upp á kynngimagnaða djasstónlist
á öðrum degi í RúRek, þegar Tríó Péturs
Östlunds lék á Píanó, fyrirtaks píanódjass, þar sem
trommuleikarinn var í aðalhiutverki, lék á als
oddi og þyrlaði meðleikurum sínum áfram í sterkri
sveiflu með hugmyndaríkum tilbrigðum.
Stemmningin var eins og best verður á kosið
í litlum djassklúbbi, hæfílega þéttskipuðum
djassunnendum. Omar Friðriksson var á
djassrölti á mánudagskvöldið.
Morgunblaðið/Kristinn
Pétur Östlund er í allra fremstu röð evrópskra trommuleikara.
JAZZRÖLT
llornið, Píanó
RÚREK ’96
Píanó: Tríó Péturs Östlund trommu-
leikara lék píanódjass. Homið: Tríó
Hilmars Jenssonar gitarleikara,
Matthíasar M.D. Hemstock trommu-
leikara og Péturs Grétarssonar slag-
verksleikara lék nýja tónlist og
spuna.
PÉTUR Östlund er kominn frá
Svíþjóð rétt eina ferðina til að gleðja
íslenskt djassfólk og veldur ekki
vonbrigðum frekar en fyrri daginn,
enda leikur enginn vafí á að Pétur
er í allra fremstu röð evrópskra
trommuleikara. Pétur var afslappað-
ur á RúRek-tónleikunum á mánu-
dagskvöldið og virtist kunna vel við
sig, kynnti hvert lag á efnisskrá
tríósins, spjallaði við áheyrendur og
gerði að gamni sínu. Með Pétri léku
Eyþór Gunnarsson á píanó og Þórð-
ur Högnason á kontrabassa. Tríóið
var staðsett á miðju gólfi og fjöldi
ánægðra tónleikagesta raðaði sér í
kringum þá félaga.
Tríóið hóf leik sinn á Dolphin
Dance eftir Herbie Hancock af Maid-
en Voyage plötunni. „Hancockskur"
blær var á píanóleik Eyþórs og
hljómaröðum, enda er mér ekki
grunlaust um að Herbie hafi verið
meðal helstu áhrifavalda Eyþórs
framan af ferlinum, þótt lýrískur
píanóstíll Eyþórs sé meira í ætt við
Keith Jarret. Þórður hefur býsna
voldugan hljóm og leikur gjarnan
einfaldar og myrkar bassaiínur í
anda Charlie Haden. Á köflum
minnti flutningur þeirra félaga á
tríó Keith Jarrets, einkum þegar
teknir voru „standarðar" og þá voru
ekki alltaf farnar hefðbundnar leiðir
í hrynskipan. Efnisskráin samanstóð
af klassískum djassþemum og minna
þekktum eða alls óþekktum verkum.
Tríóið var orðið samstillt og fínt
þegar tekið var You and the Night
and the Music. Eyþór og Þórður
höfðu sig ekki að ráði í frammi fram-
an af en réðu ferðinni í ónefndu
verki sem þeir félagar lærðu af bás-
únuleikaranum Richard Boone á
RúRek-hátíð fyrir nokkrum árum.
Lagið melódískt og fallegt og hefur
greinilega verið þeim félögum hug-
leikið því þeir áttu báðir afbragðs
píanó- og bassasóló.
Lógískt lag
Síðasta lag fyrir hlé var hið gam-
alkunna lag Jerome Kern All the
Things You Are. „Eitt af mínum
uppáhaldslögum," sagði Pétur. „Hef
spilað það frá því ég var 14 ára og
hef alltaf jafn gaman af - þetta er
svo lógískt lag,“ sagði hann. Pétur
er ótrúlega íjölhæfur trommuleikari,
hefur margbreytileg taktbrigði í
gangi og töfrar fram stef og tilvitn-
anir með tæknigöldrum, líkt og frum-
kvöðull í slíkum trommuleik, Max
Roach, kröftugur og margslunginn í
senn og kyndir undir meðleikurum
sínum svo allt ætlar um koll að keyra.
Og enn hitnaði í kolunum eftir
hlé þegar tríóið tók You Stepped
Out of a Dream eftir forskrift Pét-
urs Östlunds og skírðu þeir verkið
upp á nýtt af því tilefni: You Stepped
Out of a ...,,Drum“. Tríóið fór einkar
nærfærnum höndum um ballöðuna
Body and Soul og það var sterk
undiralda í Blús í F, en þar sýndi
Eyþór skemmtileg tilþrif.
Undir lokin bættust óvænt í hóp-
inn tvær skandinavískar stúlkur úr
Norrænu kvennastórsveitinni og
tóku tvö lög með tríóinu. Blésu þær
í tenórsaxófón og básúnu. Softly as
in a Morning Sunshine var tekið í
öllu hraðara tempói en vant er og .
vakti básúnuleikarinn talsverða eft-
irtekt. Tríóið kraumaði á bak við og |
sveifluspennan náði hámarki þegar
tónleikunum lauk með hreinræktuðu
beboppi í Parkersblúsnum Now Is
the Time. Svo sannarlega meðal eft-
irminnilegri tónleika á RúRek og
kennslustund í ofanálag í fyrsta
flokks trommuleik.
Ný tónlist og spuni
Fjölmargt fleira var í gangi á
mánudagskvöldið á RúRek hátíðinni
og engin leið að henda reiður á öllu.
Mér þótti miður að missa af Tenu
Palmer og Justin Haynes á Sóloni
íslandusi en á Horninu lék Tríó Hilm-
ars Jenssonar gítarleikara, Matthías-
ar M.D. Hemstock trommuleikara og
Péturs Grétarssonar slagverksleikara
nýja tónlist og spuna. Óskar Guðjóns-
son tenórsaxófónleikari lék einnig
með í nokkrum verkum. Fátt var um
áheyrendur á Horninu að hlýða á
framsækna tónlist þeirra félaga. Hún
er ekki grípandi þegar í stað en verk- |
in áheyrileg við nánari hlustun. Ég
fer ekki ofan af því að Hilmar Jens-
son hafi komið með ferskari strauma
inn í íslenskt djasslíf en margur ann-
ar á seinni árum, eins og ásannaðist
á seinustu RúRek-hátíð og með at-
hyglisverðum diski Hilmars, Dofinn,
sem kom út í fyrra.
ARTHUR Danto er einn af þekkt-
ustu heimspekingum Bandaríkjanna
um þessar mundir. Einkum hafa
skrif hans um listir, listaverkið og
listahugtakið vakið athygli, en með
þeim hefur hann náð til lesenda
langt út fyrir raðir heimspekinga
og getið sér orð sem listfræðingur
og myndlistargagnrýnandi ekki síð-
ur en sem heimspekingur. Danto
flytur fyrirlestur í boði Kjarvalsstaða
og heimspekideildar Háskóla íslands
á morgun, fimmtudag. Jón Olafs-
son ræddi við Danto í New York
fyrir íslandsferðina.
Danto var prófessor við Columbia-
háskóla í New York frá því á sjötta
áratugnum og þangað til hann fór
á eftirlaun þaðan fyrir fjórum árum.
Á ferli sínum hefur hann skrifað
fjölda bóka um aðskiljanlegustu efni,
heimspeki sögunnar, þekkingar-
fræði og Friedrich Nietsche, svo
nefnd séu dæmi.
En undanfarin fímmtán ár hefur
athygli hans öll beinst að listum og
þá einkum myndlist. Það er raunar
ekki tilviljun, því upphaflega var
Danto myndlistarmaður og til New
York kom hann skömmu
eftir lok heimsstyijaldar-
innar til að framast á því
sviði. En hvað rak hann
til að fara að stunda heim-
speki?
„Heimspeki var á þess-
um árum heillandi grein.
Rökgreiningarheimspeki (Analýtísk
heimspeki ) var í miklum uppgangi,
og með henni voru nýir heimar að
opnast fyrir mönnum. Nýrra spum-
inga var spurt, sem fram að því
höfðu ekki einu sinni hvarflað að
heimspekingum. Ég hreifst með og
þótt upphaflega hafí ég ætlað mér
að mála, þá var staðreyndin sú að
heimspeki höfðaði sterkar til mín
og sennilega var ég líka betri í henni
en í myndlistinni."
Meðal fyrstu bóka Dantos voru
„Rökgreiningarheimspeki sögunn-
Heimur listaverkanna
og endalok listarinnar
Rætt við bandaríska heimspekinginn Arthur Danto
Heimspek-
ingum
mikilvægt að
fara út fyrir
heimspekina
ar“ og „Rökgreiningar-
heimspeki þekkingar-
innar“ sem komu út um
og uppúr miðjum sjö-
unda áratugnum. Þær
vöktu nokkra athygli
meðal heimspekinga
ekki síst á meginlandi
Evrópu og þýski heim-
spekingurinn Júrgen
Habermas stóð fyrir því
að sú fyrri var þýdd á
þýsku.
„Á þessum árum ætl-
aði ég mér að gera eitthvað í líkingu
við það sem heimspeking-
ar höfðu gert á nítjándu
öld, setja saman heim-
spekilegt kerfi og útjista
það í miklu verki í svo sem
eins og fimm bindum, sem
hvert mundi fjalla um eitt
' svið heimspekinnar. Síðar
skrifaði ég samskonar bók um at-
hafnir, „Rökgreiningarheimspeki at-
hafna.“
Það var ætlunin að eitt verkið
yrði um list, en þegar að því kom
hafði ég skipt um skoðun. Mér
fannst rökgreiningarheimspekingar
raka- og hugmyndasnauðir þegar
kom að listum. Það sem menn köll-
uðu rökgreiningarheimspeki listar á
þessum árum var alls óskylt því sem
vakti mig til umhugsunar um list
og var allt annað en það sem ég
hafði um list að segja.“
Arthur Danto
Árið 1964 notaði
Danto tækifærið til að
viðra hugmyndir sínar á
heimspekilegum vett-
vangi þegar honum var
boðið að halda aða-
lerindið á árlegu þingi
Bandarísku heimspek-
ingasamtakanna. I
fyrirlestri sínum, sem
bar titilinn Listaheimur-
inn (The Artworld)
varpar Danto fram
helstu hugmyndum sín-
um sem síðar hafa átt stóran þátt
í að gerbreyta heimspekilegri um-
ræðu um listir. Hann ræðir um lista-
hugtakið, um fornar og nýjar skil-
greiningar á list, þá gömlu hugmynd
að iistamenn líki eftir heiminum og
hlutum hans í verkum sínum og
spyr einfaldrar en erfiðrar spuming-
ar: Hversvegna er einn hlutur lista-
verk en ekki annar, jafnvel þótt hlut-
imir tveir kunni að vera nákvæm-
lega eins? Það var ekki af engu sem
þessi spurning þótti brýn árið 1964.
Þetta sama ár hélt Ándy Warhol
fræga sýningu í New York, þar sem
hann sýndi „Brillo boxið“, verk sem
var nákvæm eftirlíking af verk-
smiðjuframleiddum sápuboxum,
undir Brillo sápu. Eini munurinn var
sá að Brillo box Warhols voru gerð
úr krossviði og máluð en venjuleg
Brillo box úr pappa með áprentuðu
vörumerki.
„Verk Warhols á þessari sýningu
höfðu mikil áhrif og vöktu allar erf-
iðustu spumingarnar. Hvað hafði
orðið um mörkin á milli listar og
veruleika? Og svo virtist sem munur-
inn réðist af sérstakri kenningu um
list, frekar en því að heimur lista-
verkanna markaðist af eiginleikum
þeirra sjálfra."
Skortir ný viðhorf -
nýjar aðferðir
Þótt Danto héldi áfram að skrifa
um fagurfræði og heimspeki listar,
þá var það ekki fyrr en næstum
tuttugu árum síðar að hann lét
verða af því að skrifa heila bók um
þau efni. Það var „Ummyndun hins
hversdagslega“ (Transfiguration of
the Commonplace), sem kom út
snemma á níunda áratugnum.
„Mig hafði lengi langað til að
skrifa fyrir víðari hóp lesenda held-
ur en samstarfsmenn og heimspeki-
stúdenta. Viðtökur bókarinnar voru
framar öllum vonum. Hún hafði
sáralítil áhrif á heimspekinga en
þeim mun meiri á fólk sem hafði
áhuga og kunnáttu á listum. Þetta
olli því að ég tók að miða skrif mín
miklu meira við slíka lesendur.
Smám saman fjarlægðist ég háskól-
ann og kennsluna og greip fyrsta
tækifærið sem gafst til að hætta
háskólakennslu.“
En finnst þér það vera ósamræm-
anlegt að stunda heimspeki í há-
skóla annarsvegar og skrifa fyrir
hinn almenna lesanda hinsvegar?
„Það þyrfti ekki að vera það. En
heimur heimspekinnar nú er harla
ólíkur því sem var þegar ég var að
feta mín fyrstu fótspor á því sviði.
Rökgreiningarheimspeki hefur
staðnað. Menn hjakka í sama far-
inu, sömu spurningunum án þess
að það skili miklum árangri, ákveð-
in hugtakaflóra hefur fest í sessi.
Ekki svo að skilja að heimspekin
sé komin í þrot, en hana skortir
ný viðhorf og nýjar aðferðir. Það
er allt annað að fást við listir. Þar
verða daglegar breytingar á hugsun
og viðhorfi, þar er látlaus hugtaka-
þróun sem má kalla forréttindi að
fá að taka þátt í.
Á hinn bóginn er rétt að minnast
þess að hér í New York, ólíkt öðrum
háskólaborgum Bandaríkjanna, var
löngum hefð fyrir því að heimspek-
ingar tækju virkan þátt í menning-
arlífí og blönduðu sér í þjóðmálaum-
ræðuna. John Dewey sem var við
Columbia mestan fyrri helming ald-
arinnar er náttúrulega besta dæmið
um slíkan heimspeking, en svipaða
sögu er að segja af Sidney Hook,
sem var prófessor við New York
University og Ernest Nagel, sem
var kennari minn hér við Columbia.
Þessi hefð hefur því miður rofnað.
En ef eitthvað er, þá finnst mér
það sem ég geri nú eiga sér fyrir-
mynd í starfi þessara fyrirrennara