Morgunblaðið - 25.09.1996, Qupperneq 26
26 MIÐVIKUDAGUR 25. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÖTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ÞJOÐMENNING
í SAFNAHÚSI
SAFNAHÚSIÐ við Hverfisgötu fær í næstu framtíð
nýtt hlutverk samkvæmt ákvörðun ríkisstjórnarinnar.
Það verður gert að þjóðmenningarhúsi og verður ætlað
að hýsa fastar og tímabundnar sýningar frá helztu söfnum
þjóðarinnar.
Hugmynd um að gera Safnahúsið að svonefndu Þjóð-
menningarhúsi kom fram fyrir nokkrum árum. Baldvin
Tryggvason, fyrrverandi sparisjóðsstjóri, átti sæti í nefnd,
sem Sverrir Hermannsson, þáverandi menntamálaráðherra,
skipaði til þess að gera tillögu um nýtingu Safnahússins.
í grein, sem Baldvin Tryggvason skrifaði hér í blaðið hinn
18. ágúst 1992, gerði hann grein fyrir tillögum, sem nefnd-
in hafði lagt fyrir Svavar Gestsson, þá menntamálaráð-
herra, á árinu 1990. í greinargerð nefndarinnar sagði
m.a.: „Það fer því bezt á því, að nú, nærfellt þremur kyn-
slóðum síðar og þegar þjóðin er margföldum þjóðarauði
ríkari, framfylgjum við hugsun forfeðra okkar, aldamóta-
kynslóðarinnar, og gerum Safnahúsið að sannkölluðu þjóð-
menningarhúsi um langa framtíð. I húsinu væri komið
fyrir gangandi sýningum á því bezta sem.við eigum í list-
munum og minjum og sem við á hátíðarstundum nefnum
þjóðararf Islendinga ... Þarna gætu verið til sýnis undir
gleri rit frá Árnastofnun ásamt upplýsingum um gildi og
tilurð þeirra ... Þá gætu munir úr Þjóðminjasafni verið
þarna til sýnis ... Veglegt væri að koma fyrir herbergjum
Jóns Sigurðssonar, Ara fróða, Snorra Sturlusonar, Hall-
dórs Laxness o.fl.“
Björn Bjarnason, menntamálaráðherra, lagði fram í rík-
isstjórn tillögur um framtíðarnýtingu Safnahússins, sem
er tvímælalaust meðal fegurstu bygginga borgarinnar, og
á sér menningarsögulegt hlutverk nær alla þessa öld.
Ákvörðun ríkisstjórnarinnar er i samræmi við það og er
fagnaðarefni.
I forustugrein Morgunblaðsins í marzlok 1992 sagði
m.a.: „Það er skoðun Morgunblaðsins að Safnahúsið við
Hverfisgötu eigi að varðveita, innan sem utan, sem næst
sinni upprunalegu gerð og nýta á hliðstæðan hátt og ver-
ið hefur. Það eitt er við hæfi.“ Morgunblaðið tók í þessu
sambandi undir hugmynd Ólafs G. Einarssonar, þáverandi
menntamálaráðherra, að Árnastofnun fengi inni í húsinu.
VIÐVÖRUN SEÐLA-
BANKANS
AÐGERÐIR Seðlabanka íslands til að stuðla að stöðug-
leika í verðlagsmálum og sporna við þenslu í þjóðfé-
laginu eru ákveðin viðvörun til stjórnvalda og alls almenn-
ings, tilraun til að spyrna við fótum í tíma og koma í veg
fyrir að verðbólga rjúki upp. Takmarkið er að hún verði
eigi hærri en í helztu viðskiptalöndum þjóðarinnar.
Samkvæmt tölum fyrir tímabilið frá janúar til ágúst
jókst innflutningur um 13-14% að raungildi. Nýjustu upp-
lýsingar benda til að viðskiptahallinn verði sjö til tíu millj-
arðar á árinu. Sparnaður er að minnka í þjóðfélaginu og
erlendar skuldir að aukast. Heimilin eru að auka skuldir
sínar og neyzlubreytingarnar eru talsvert umfram kaup-
máttaraukningu heimilanna. Aukinn viðskiptahalli er mik-
ið áhyggjuefni, að mati sérfræðinga. Hér er um mikil
umskipti að ræða. Afgangur hefur verið af viðskiptum við
útlönd undanfarin þrjú ár og á síðasta ári nam hann 3,9
milljörðum króna.
Undanfarið hafa breytingar orðið í þjóðfélaginu, sem
hafa takmarkað mjög möguleika stjórnvalda til þess að
hafa áhrif á þróun mála. Má þar m.a. nefna, að það eru
ekki eingöngu bankar, sem stjórna lánsfjármagni, heldur
eru lífeyrissjóðir þar fyrirferðarmikill aðili, svo og trygg-
ingafélög. Það er því einnig undir þessum aðilum komið
hvernig til tekst. Úmfram allt mega landsmenn ekki láta
bjartsýni á bætt efnahagsástand leiða sig út í ógöngur.
Sparnaður er nauðsynlegur þáttur í þjóðfélaginu og milli
hans og eyðslu verður að vera ákveðið jafnvægi.
í þessu sambandi má minna á orð Görans Perssons,
forsætisráðherra Svía, í samtali við Morgunblaðið í gær,
sem eiga hér við, en hann sagði m.a.: „Það er gömul
meginregla jafnaðarmanna að velferð sé ekki hægt að
byggja á lánsfé. Hún verður að byggjast á framleiðslu
fyrirtækja og getu landsmanna til að greiða skatta, ekki
á viðskiptavild í bönkum.“
+
.4-
Rækjuveiðar á Flæmska hattinum
Ofveiði eða öfga-
kennd vemdarstefna
R
ÆKJUVEIÐAR Islendinga
á Flæmska hattinum
stefna í það að þrefaldast
á þessu ári frá því sem var
í fyrra. Þá voru samtals veidd um
þrjátíu þúsund tonn og áttu íslending-
ar þar af um 7.500 tonn. Nú er afli
íslenskra skipa kominn í meira en
17.000 tonn og stefnir í að verða
tuttugu þúsund tonn. Heildaraflinn
stefnir í yfir fjörutíu þúsund tonn.
Vísindanefnd Norðvestur-Atlants-
hafsfiskveiðistofnunarinnar, NAFO,
hefur gagrýnt auknar veiðar í Flæm-
ingjagrunni. Jóhann Sigutjónsson,
aðstoðarforstjóri Hafrannsóknastofn-
unar, sem á sæti í
nefndinni, sagði í
viðtali við Morgun-
blaðið fyrir skömmu
að fremur ætti að
draga úr veiðinni frá
því sem verið hefur
heldur en að auka
hana. Hann segir að
fyrst og fremst sé
veidd rækja úr ár-
ganginum 1993, en
hann telur að leyfa
ætti henni að vaxa
frekar en að veiða
hana strax. Karldýr
rækjunnar breytast í
kvendýr þegar þau
ná ákveðinni stærð
og Jóhann segir að
með svo mikilli veiði
á tiltölulega ungum
árgöngum skekkist
hlutfall karl- og
kvendýra.
Ekki byggt á
traustum
rannsóknum
Snorri Snorrason,
formaður Félags út-
hafsútgerða, segir
að viðhorf íslenskra
stjórnvalda og LÍÚ
til veiða á Flæm-
ingjagrunni séu ekki
byggð á traustum
rannsóknum. „Þetta
er bara í takt við tím-
ann. Það er látið eins
og menn séu að
fremja glæp gegn
mannkyninu að vera
að veiða þarna.
Verndarstefnan er
löngu komið út fyrir
allt sem eðlilegt get-
ur talist."
Snorri segir að
Norðmenn setji eng-
an kvóta á rækju-
veiðar á sínum heim-
amiðum. Hann furð-
ar sig einnig á and-
stöðu Kanada-
manna, enda veiði
þeir sáralítið á
Flæmska hattinum.
„Ég held að Kanadamenn, að minnsta
kosti íbúar á Nýfundnalandi, séu
ánægðir með að íslensku skipin komi
til hafnar og leiti sér þjónustu."
Snorri bendir á að Flæmski hatt-
urinn sé gífurlega stór, eða um 25
þúsund ferkílómetrar. „Flestir þekkja
þetta bara af kortum af veðurkorta-
stærð, og átta sig ekki á því hvað
þetta er gífurlegt flæmi. Til að skýra
þetta má til dæmis bera það saman
við Arnarfjörðinn. Hann er um átta-
tíu ferkílómetrar. Þar eru veiðarnar
á ferkílómetra um 10 tonn, en á
Flæmska hattinum um tvö tonn.“
Snorri segir að 1986 hafi Hafrann-
sóknastofnun gefið út þá yfírlýsingu
að á íslandsmiðum væri óráðlegt að
veiða meira en 10 þúsund tonn af
rækju. Síðustu þrjú ár hafi hins vegar
verið veidd 60-70 þúsund tonn og
samt sé stofninn samkvæmt áliti
Rækjuveiðar íslendinga á Flæmska hatt-
inum stefna í það að þrefaldast frá því
í fyrra. íslensk stjómvöld og aðildarþjóðir
NAFO hafa gagnrýnt auknar veiðar. Félag
úthafsútgerða segir enga hættu á ferðum.
Helgi Þorsteinsson greinir frá mismunandi
mati á veiðiþoli rækjunnar.
Veiðireynsla íslenskra skipa á Flæmingjagrunni 1993-96
■lllfc 2r Skráður Aflah. á heimamiðum Veiðireynsla á Flæmingjagrunni (tonn) Sam-
Skip Heimahöfn eigandi 1996/97, í þorskig. 1993 1994 1995 1996 tals
Hjalteyrin EA310 Akureyri Samherji hf. 0 - - - 382 382
Margrét EA 710 Akureyri Samherji hf. 2.900 - - - 239 239
Sólbakur EA 307 Akureyri Útgerðarf. Ak. 1.654 - - - 359 359
Svalbakur EA2 Akureyri Útgerðarf. Ak. 3.743 - - 195 849 1.044
Þorsteinn EA810 Akureyri ingimundur hf. 4.842 - - 779 - 779
Erik BA 204 Bíidudalur Erik ehf. 0 - - 84 673 757
Kan BA101 Bíldudalur Kan ehf. 0 - - 57 553 610
Nökkvi HU15 Blönduós Nökkvi hf. 1.521 - - 42 589 631
Heiðrún ÍS 4 Bolungarvík Bakki Bol.vík hf. 1.358 - - - 401 401
Kolbeinsey ÞH10 Breiðdalsvík Halaklettur ehf. 1.658 - - - 506 506
Arnarborg EA316 Dalvík Snorri Snorras. hf. 0 - - - 30 30
Dalborg EA317 Dalvík Snoni Snomas. hf. 0 - - 543 495 1.038
Bliki EA12 Dalvík Bliki hf. 664 - - 168 440 608
Brimir SU 383 Djúpivogur Sigumes hf. 401 - - 208 323 531
Klara Sveinsdóttir SU 50 Fáskrúðsfj. Búri hf. 0 - - 737 718 1.455
Hákon ÞH 250 Gnenivík Gjögur ehf. 2.776 486 - - - 486
Hólmadrangur ST 70 Hólmavík Hólmadr. hf. 2.136 - - - 503 503
KletturSU 100 Húsavík Höfði hf. 0 - - 77 33 110
Þórunn Havsteen ÞH 40 Húsavík Guðm. Eiriksson 461 - - - 278 278
Guðbjörg ÍS 46 Isafjör'ur Hrönn hf. 3.409 - - - 1317 1.317
Guðmundur Péturs ÍS 45 ísafjör'ur Básafell hf. 374 - - 372 333 705
Hafrafel! ÍS 222 ísafjörður Básafell hf. 525 - 147 322 176 645
Jöfur ÍS172 ísafjörður Leiti hf. fiskv. 1.401 - - 269 545 814
Skutull ÍS180 ísafjörður Togaraútg. ísafj. hf. 2.400 119 155 160 - 434
BlængurNK117 Neskaupstaður Síldarvinnslan hf. 3.387 - - 304 324 628
Hvannaberg ÓF 72 Ólafsfjörður Dalberg ehf. 1.242 - - 177 295 472
Sigurfarí ÓF 30 Ólafsfjörður Sædís hf. 819 - - 164 362 526
Ottó Watbne NS90 Ólafsvík Ottó Wathne hf. 0 - 385 1.060 158 1.603
Andenes RE 43* Reykjavík Atlantes fisk ehf. 0 - - - - -;
Pétur Jónsson RE 69 Reykjavík PéturStefánsson 2.654 314 79 193 841 1.427
Arnarnes Sl 70** Siglufjörður Þorm. rammi hf. 0 - 287 549 - 836
Sunna Sl 67 Siglufjðrður Þorm. rammi hf. 3.394 1.137 872 559 1.254 3.822
SiglfirðingurS1150 Siqlufjörður Siglfirðingur hf. 2.017 - - - 303 303
Svalbarði Sl 302 Siglufjörður Rækjuv. Pólar hf. 0 - - _ 370 370
Helga Björg HU 7 Skagaströnd Skagstr. hf. 49 - - - 468 468
Hamrasvanur SH 201 Stykkishólmur Oddeyri hf. 1.325 - - - 949 949
Bessi ÍS410 Súðavík Álftfirðingur hf. 2.767 - - - 274 274
AndvariVE100 Vestmannaeyjar Jóhann Haildórss. 520 - 169 779 580 1.528
GuðmundurVE 29 Vestmannaeyjar ísf. Vestm.eyja hf. 1.646 - - - - -
GissurÁR6 Þoriákshöfn Ljósavík hf 1.691 - - - 137 137
Hersir ÁR 4 Þorlákshöfn Steinavík ehf. 2.573 139 83 - 189 411
Stakfell ÞH360 Þórshöfn Hraðfr. Þórsh. hf. 1.822 - - - ‘ 362 362
Samtals 2.195 2.177 7798 16.608 28.778
* Andenss RE 43 er nú á veiflum á Flæmingjagrunni en hefur eWd (andafl afta.
** Amames Sl 70 hefur verifl seft úr landi.
Fjöldi skipa
22
stofnunarinnar í mjög góðu ástandi.
„Af hveiju eru menn svo skelfingu
lostnir yfír því að sama þróun sé að
verða á Flæmska hattinum?"
Kusk á hvíta flibbanum
Snoiri segir að stjómvöldum finnist
veiðar íslendinga á Flæmska hattinum
óþægilegar. „Þetta er eins og kusk á
hvíta flibbanum, því þeim finnst við
ættum að vera fyrirmynd annarra þjóða
í þessum efnum.“
Snorri telur að engin einstök útgerð-
arpláss séu orðin verulega háð rækju-
veiðunum á Flæmingjagrunni. Hann
segir að útgerðarfyrirtækin muni einn-
ig halda velli þó veiðar verði takmark-
aðar. „Ég vísa á bug því sem formaður
LÍÚ hefur sagt, að það liggi fyrir öllum
þessum útgerðum að fara í gjaldþrot.
Það er einu sinni eðli veiðimennsku að
bera sig eftir björginni, og veiða þar
sem hægt er að veiða. Lokist þetta
svæði leitum við annarra leiða.“
Hefðum átt að hlíta NAFO
Ólafur H. Marteinsson er annar
tveggja framkvæmdastjóra Þormóðs
ramma á Siglufirði, en það var eitt
fyrstu útgerðarfyrirtækjanna sem
sendi skip á rækjuveiðar á Flæm-
ingjagrunni. Það var árið 1993. „Við
höfum fylgst glöggt með þeirri þróun
sem orðið hefur. Með aukinni sókn
hefur veiðin minnkað. Steininn hefur
tekið úr á þessu ári með allri þessari
viðbótarsókn." Ólafur segist hafa ver-
ið þeirrar skoðunar í fyrra að íslend-
ingar ættu að hlíta ákvörðunum
NAFO um sóknarstýringu.
„Það byijuðu allir að veiða á sama
tíma. í fyrra voru menn búnir að átta
sig á að of mikið hefði verið veitt.
Það höfðu allir haft tækifæri til að
sækja sér veiðireynslu og ekki um
það að ræða að við bætum við hana
meðan aðrir hafa stjórn á sínum veið-
um. Hvers konar ástand væri þarna
ef Norðmenn, Kanadamenn, Færey-
ingar og Eystrasaltsþjóðirnar væru
með 30-40 skip hver á veiðum?"
Óiafur segir engan hagnað af veið-
unum nú. Hann hafi verið þegar veið-
arnar hófust fyrir þremur árum, en
nú sé veiðin orðin of lítil á hvert skip.
Óttar Yngvason er stjórnarformað-
ur fyrirtækjanna Erik ehf. og Kan
ehf. sem gera út samnefnd skip á
veiðar á Flæmingjagrunni. Hann seg-
ir að verði verulega dregið úr veiði-
heimildum íslend-
inga þar megi búast
við að skipin verði
seld. „Það eru um
fimmtíu manns sem
eru í vinnu á þessum
skipum og annað
eins í landi. Þetta er
svipaður fjöldi og
bætist í varanlega
vinnu hjá álverinu í
Straumsvík eftir
stækkunina.“
Óttar segir að á
sama tíma og íslend-
ingar hafi aukið
veiðarnar á
Flæmska hattinum
hafi aðrar þjóðir ver-
ið að draga úr þeim.
Hann segir að
Kanadamenn og
Norðmenn hafi tak-
markaðan áhuga á
veiðum á miðunum.
„Hvorug þjóðanna
fullnýtir sér sóknar-
dagana á þessu ári.
Veiðin þarna er mun
minni en á þeirra
heimamiðum." Óttar
segir að íslendingar
séu með mörg mun
ódýrari skip á veið-
unum og þess vegna
séu þær þeim hag-
stæðar. „Sum ís-
lensku skipanna eru
samt ekki þarna til
að láta útgerðina
borga sig, heldur til
að safna hugsan-
legri kvótareynslu."
Veiðarnar
tempra sig
sjálfar
„Þetta er alþjóð-
legt hafsvæði og við
erum í fullum rétti
að veiða þarna.
Samkvæmt hafrétt-
arsáttmálanum er
grunnreglan sú að
veiði á úthafinu er
fijáls meðan stofnar
eru ekki ofveiddir.
Það hefur ekki verið
sýnt fram á ofveiði stofnsins á Flæm-
ingjagrunni fram að þessu. Þessar
veiðar tempra sig að nokkru leyti sjálf-
ar. Hráefnisverð hefur lækkað og
ýmis skip eru því að hætta veiðum
því þær borga sig ekki lengur. Það
getur verið að einhvern tíma komi að
því að þurfi að takmarka veiðina ef
hún eykst mikið frá því sem nú er,
en það er engin ástæða til þess nú.“
Nokkrar þeirra útgerða sem veiða
á Flæmska hattinum hafa fengið Jón
Kristjánsson fiskifræðing til rann-
sókna á svæðinu síðastliðið ár. Nið-
urstaða hans er sú að engin merki
séu um ofveiði, um það vitni eðlileg
árgangaskipan, eðlileg nýliðun og
jöfn aflabrögð síðastliðin þijú ár.
Hann vísar einnig til þess álits nor-
skra vísindamanna að rækjuveiðar
hætti að borga sig löngu áður en
rækjustofninum er stefnt í hættu.
I
37
MIÐVIKUDAGUR 25. SEPTEMBER 1996 27
Efasemda-
þjóðin sem vill
breyta ESB
Svíar eru sú ESB-þjóð, sem er neikvæðust í
garð sambandsins. Ólafur Þ. Stephensen
segir sænsk stjómvöld þó staðráðin í að láta
til sín taka í ESB og vinna að „sænskum“
baráttumálum.
EVRÓPUFÁNINN blaktir nú við sænska þingið. Sumir spá þvi þó
að næsta þing verði mun neikvæðara í garð ESB en það sem nú situr.
AF
ERLENDUM
VETTVANGI
NÚ, ÞEGAR Svíþjóð hefur
verið á meðal aðildarríkja
Evrópusambandsins hátt
á annað ár, er ljóst að
með Svíum hefur ESB eignazt nýja
efasemdaþjóð. Svíar eru raunar orðn-
ir neikvæðari í garð sambandsins en
bæði Danir og Bretar, sem yfirleitt
hafa átt metið í Evró-efahyggju. Þó
er ekki þar með sagt að efasemdir
Svía séu nákvæmlega þær sömu og
hinna. Enn sem komið er virðast
sænsk stjórnvöld hins vegar staðráðin
í að láta almenningsálitið ekki koma
í veg fyrir að Svíþjóð sé virkt aðildar-
ríki, sem taki frumkvæði í málefnum
sambandsins — með slíku telja reynd-
ar sumir að megi snúa almenningsá-
litinu. Og flestir sérfræðingar, sem
blaðamaður Morgunblaðsins ræddi
við í Stokkhólmi fyrr í mánuðinum,
eru sannfærðir um að ESB-aðild hafi
verið lífsnauðsyn fyrir Svíþjóð.
Svíar neikvæðastir og
svartsýnastir
Samkvæmt niðurstöðum skoðana-
könnunar á vegum framkvæmda-
stjórnar ESB, sem birtar voru fyrr í
mánuðinum, er Svíþjóð það aðildar-
ríki, þar sem almenningur er nei-
kvæðastur í garð Evrópusambands-
ins. Sjö af hveijum tíu Svíum segjast
nú „vonsviknir" með ESB og aðeins
19% „ánægðir" með aðiidina. Bretar
eru næstum því jafnóánægðir og
Svíar, og segjast 68% Breta vonsvikn-
ir með ESB-aðild lands síns.
Svíar eru sömuleiðis þeir, sem eru
svartsýnastir á framtíð Evrópusam-
bandsins; 54% Svía telja ástæðu til
svartsýni. Hins vegar kemur í ljós að
Svíar, ásamt Finnum, eru sú aðild-
arþjóð sem er sér helzt meðvituð um
að fulltrúar ríkisstjórna ESB sitja nú
á ríkjaráðstefnu að semja um framtíð-
arfyrirkomulag á ýmsum málum inn-
an sambandsins.
Hin neikvæða afstaða í garð ESB
sést einnig á því, að flokkar efa-
semdamanna, ekki sízt Vinstriflokkur
Gudrunar Schymann, hafa bætt tals-
vert við sig í skoðanakönnunum og
margir spá því að eftir næstu þing-
kosningar verði þingið mun andsnún-
ara ESB en það, sem nú situr.
Ekki hefð fyrir að sækjast
eftir bandamönnum
Hvernig stendur á því að Svíar eru
svona neikvæðir út í Evrópusamband-
ið þegar t.d. nágrannarnir _ Finnar
virðast tiltölulega ánægðir? I fyrsta
lagi er saga Svíþjóðar auðvitað mjög
ólík sögu Finnlands. „Finnland hefur
alltaf haft þörf fyrir vernd og stuðn-
ing og sótzt eftir bandamönnum,“
segir Olof Santesson, ritstjóri utanrík-
ismála á Dagens Nyheter. „Svíum
hefur aldrei fundizt þeir hafa þurft á
slíku að halda. Við erum dálítið stærri
og hér er ekki sama hefð fyrir að
leita að sterkum bandamönnum. Sví-
þjóð hefur ævinlega staðið svolítið
fyrir utan bandalagapólitík. Hugar-
farslega vorum við illa undir það búin
að ganga í Evrópusambandið og það
endurspeglast nú í almenningsálit-
inu.“
Bo Huldt, forstjóri sænsku Utan-
ríkismálastofnunarinnar, tekur í sama
streng: „Menn segja oft að Svíar séu
ólíkir Finnum; með stórveldistilhneig-
ingar, hafi skoðanir á öllu og vilji
öllu breyta, á meðan Finnar
halda sig meira til hlés.
Eitthvað kann að vera til í
þessu. En hins vegar er
mikill munur á viðhorfi
manna til inngöngunnar í
ESB. Finnar líta á hana sem meiri-
háttar söguleg kaflaskil; þeir hafi
frelsað Finnland úr þessu austur-evr-
ópska fangelsi, sem það hefur að
mörgu leyti setið í síðan i annarri
heimsstyrjöld, og þess í stað tengzt
Vestur-Evrópu styrkum böndum. í
Svíþjóð er þessi tilfinning ekki fyrir
hendi. Meirihluti Svía telur að ÉSB
hafí bara verið einn kostur í stöðunni
og að ýmsir aðrir kostir hafi verið
fyrir hendi.“
Það hefur eflaust áhrif í þessu til-
liti að sænskir valdhafar skiptu mjög
skyndilega um skoðun á Evrópusam-
bandinu; ríkisstjórn jafnaðarmanna
hafði útilokað aðild framundir þann
dag er tilkynnt var að rétt væri að
sækja um hana. Svíum gafst því lítill
tími fyrir umræðu um aðildina, en
Svíum er illa við að taka mikilvægar
ákvarðanir nema hafa haft góða um-
ræðu fyrst.
Ekki má heldur gleyma mynd Svía
af sjálfum sér og landi sínu. „Við erum
svo þjóðholl og sannfærð um að alit
sé bezt í Svíþjóð; hér sé bezta velferðar-
kerfið, bezta skipulagið á öllu og svo
framvegis. Goðsagnimar eru að vísu
orðnar svolítið lúnar, en þessi sannfær-
ing hefur enn áhrif á afstöðu Svía til
umheimsins. Við eigum erfitt með að
aðlagast öðrum,“ segir Santesson.
Of miklu lofað í
efnahagsmálunum
En einmitt vegna þess að hinn al-
menni Svensson (Jón Jónsson þeirra
Svía) var kannski ekki mjög staðfast-
ur í trúnni á Evrópusamstarf sem
slíkt, freistuðust stjórn-
málamenn, sem voru
hlynntir ESB-aðild Svíþjóð-
ar, kannski til að lofa því í
kosningabaráttunni fyrir
þjóðaratkvæðagreiðsluna
1994, að hagur almennings myndi
batna við inngöngu í ESB. Loforðin
voru hins vegar ef til vill stærri en
hægt var að standa við og það kann
að vera önnur meginástæðan fyrir
óánægju Svía: Hinn almenni neytandi
hefur ekki séð eigið peningaveski
þykkna mikið eftir inngönguna í ESB.
Verð matvöru hefur til dæmis ekki
lækkað til jafns við það, sem gerðist
i Finnlandi, meðal annars vegna þess
að Svíar höfðu gengið lengra í umbót-
um á landbúnaðarkerfi sínu áður en
til aðildar kom. ESB-aðildin hefur
heldur ekki dregið úr atvinnuleysinu,
sem er það vandamál sem brennur
nú hvað heitast á Svíum. Það er helzt
að einstök stijálbýl héruð eða sveit-
arfélög, sem hljóta nú styrki frá Evr-
ópusambandinu, finni fyrir jákvæðum
efnahagslegum áhrifum aðildar.
Eva Flyborg, þingmaður hins Evr-
ópusinnaða Þjóðarflokks, bendir hins
vegar á að það gleymist gjarnan að
spyija hvernig efnahagsástandið
væri, ef Svíþjóð hefði ekki gengið í
Evrópusambandið. Fjölmiðlarnir séu
gjarnan fullir af fréttum um það, sem
sé slæmt við aðildina vegna þess að
það sé áþreifanlegt, en ókostirnir við
að standa fyrir utan séu auðvitað
ekki jafnáþreifanlegir. Kostirnir séu
heldur ekki auðmælanlegir. Það sé
erfitt að segja til um hvaða fjárfest-
ingar hafi komið vegna ESB-aðildar,
hversu mörgum störfum hafi verið
bjargað eða hvaða kostnaður hafi
sparazt.
Flestir eru líka sammála um að
ESB-aðildin hafi verið afgerandi þátt-
ur í að endurheimta traust
umheimsins á sænsku
efnahagslífi og vinna það
þannig út úr þeim erfiðleik-
um, sem það er nú fyrst
að ná sér upp úr. Og marg-
ir spá því að með batnandi efnahag
muni efasemdir Svía um Evrópusam-
bandið sjálfkrafa minnka, vegna þess
að þeir verði ánægðari með lífið á ný.
Að skapa betri (og
sænskari) Evrópu
Efasemdir almennings um ágæti
ESB-aðildar Svía hafa ekki orðið til
þess að sænsk stjórnvöld haldi sig
til hlés í umræðum innan sambands-
ins. Göran Persson forsætisráðherra
lagði í ræðu sinni um Svíþjóð í ESB,
sem hann hélt í Norræna húsinu í
Reykjavík í fyrradag, áherzlu á að
Svíar ætluðu ekki að vera feimnir,
heldur láta hendur standa fram úr
ermum og hjálpa til við að skapa
betri Evrópu.
Svíar eru auðvitað, eins og áður
sagði, sannfærðir um að þeir lumi á
ýmsu, sem Evrópa hefði gott af að
læra. Jafnframt benda margir á að
það sé þáttur í viðleitni ríkisstjórnar-
innar til að snúa almenningsálitinu
til Evrópuvænni vegar, að beijast
einarðlega fyrir „sænskum" málum á
ríkjaráðstefnunni, sem nú stendur
yfir. Þar hafa Svíar lagt mikla
áherzlu á umhverfismál, jafnréttis-
mái, opna starfshætti og lýðræði og
síðast en ekki sízt atvinnumál; í stuttu
máli að færa Evrópusambandið nær
borgurunum. „Vilji menn reyna að
selja efagjörnum Svíum Evrópuhug-
myndina, verða þeir að beita sér í
málum, sem almenningur telur mikil-
væg,“ segir Bo Huldt.
Sten Ask, yfirmaður Evrópuskrif-
stofu sænska utanríkisráðuneytisins,
segir Svíþjóð nú þegar orðna forystu-
ríki í atvinnumálunum og fleiri málum.
„Það er mjög mikilvægt að geta sýnt
árangur á sviðum á borð við atvinnu-
mál, umhverfísmál, lýðræði og jafn-
rétti, og jafnframt að það takist að
standa vörð um áhrif minni aðildar-
ríkja. Náist árangur í þessum málum,
mun það stuðla að auknu lögmæti
ESB í augum almennings," segir Ask.
Að framansögðu er athyglisvert
hvernig Göran Persson, forsætisráð- -í"
herra Svíþjóðar, svaraði spurningu
greinarhöfundar er hann var hér á
landi í fyrradag, um það hvort ekki
væri hætta á að ef Svíar þokuðu bar-
áttumálum sínum á ríkjaráðtefnunni
lítt áfram, myndi það orsaka enn
meiri vonbrigði heima fyrir og enn
neikvæðara almenningsálit. „Nei, það
held ég ekki. Ríkjaráðstefnan höfðar
ekki mjög til almennings eða hefur
áhrif á álit hans,“ segir Persson. „Því
miður tengja Svíar ríkjaráðstefnuna
einkum við sérfræðinga og ráðherra/
Þetta er einn af veikleikum ESB. Þótt
okkur gangi vel þar, mun það ekki
leiða til jákvæðara álits almennings,
og þótt illa gangi hefur það heldur
ekki áhrif til hins verra. Svona heid
ég að þetta virki til skemmri tíma lit-
ið. En sé horft til lengri tíma, er ég
sannfærður um að takist ESB-ríkjun-
um til dæmis að beijast sameiginlega
gegn atvinnuleysinu, mun það hafa
áhrif á viðhorf almennings til sam-
bandsins.“
Stækkun tii austurs öryggismál
fyrir Svíþjóð
Ekki eru allir sammála þeirri
áherzlu, sem stjórnvöld leggja á mjúku
málin á ríkjaráðstefnunni. Olof Sant-
esson seggist efast um að hún munÁ
leiða til nokkurs árangurs, sem máli
skipti. Aðalmálið sé að undirbúa ESB
fyrir stækkun til austurs; ekki megi
missa af því sögulega tækifæri. Menn
hafi verið of uppteknir af öðrum mál-
um og allar erfiðu spurningarnar varð-
andi stofnanauppbyggingu ESB séu
óafgreiddar.
Sænsk stjórnvöld taka undir það
að stækkunin til austurs sé forgangs-
verkefni, ekki sízt út frá sænskum
öryggishagsmunum, en Svíar leggja
mikla áherzlu á að aðildarviðræður
við öll Eystrasaltsríkin þijú hefjist um
leið og viðræður við önnur Áustur-
Evrópuríki.
Setjum markið ekki of hátt
En getur verið að Svíþjóð eigi á
hættu að einangrast innan ESB ef
önnur aðildarríki eru ekki opin fyrir
hinum sænsku áherzlum? Sten Ask
segir að Svíar hafi nú þegar aflað
sér margra bandamanna og
séu bjartsýnir á að þeim
takist að koma málum sín-
um fram. Hann viðurkennir
samt hættuna: „í málum á
borð við jafnréttismál getur
okkur hætt til að beita sænskum
aðferðum í of miklum mæli. Við þurf-
um að læra að lifa innan ramma
ESB. Við þurfum líka að gæta okkar
að setja ekki markið of hátt; annars
getum við lent í sömu stöðu og Bret-
land. Við erum hins vegar enn að
læra og það, sem máli skiptir, er að
búa til bandalög. Ég held ekki að hin
pólitiska menning Svía muni verða
okkur fjötur um fót í Evrópusam-
bandinu.“
Hugarfars-
lega ekki búin
undir aðild
Veskin ekki
þykkari eftir
inngönguna