Morgunblaðið - 25.09.1996, Side 30

30 MIÐViIKUDAGUR 25. SEPTEMBpR 19,96________________________
AÐSEIMDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
i I, i i i i
Um yfirfæranleg
rekstrartöp
Verndun minja
ognáttúru
við Nesstofu
í UMRÆÐUM um
skattamál hin síðari ár
hefur athygli af og til
beinst að því, sem á
skattamáli kallast „yf-
irfæranlegt rekstr-
artap“. Nánar tiltekið
er hér um að ræða
rekstrartap félaga og
einstaklinga með
rekstur, sem þessir
aðilar hafa raunveru-
lega orðið fyrir, gert
grein fyrir á skatt-
framtölum sínum og
fengið viðurkennt af
skattyfirvöldum.
Rekstrartapið kemur
síðan til frádráttar
hagnaði framtíðar áður en til
greiðslu tekjuskatts kemur. Illu
heilli hefur umræðan um þetta
skattalega fyrirbæri í seinni tíð æ
oftar beinst í þann farveg, að hér
sé um eitthvað óraunhæft atriði
að ræða, sem jafnvel sé vel fallið
^til skattalegrar misnotkunar. Því
hafa stjórnvöld oftar en einu sinni
hlaupið upp til handa og fóta með
illa ígrundaðar lagasetningar þessu
til bóta.
Nú er það vissulega svo, að þörf
er á skýrum ákvæðum um með
hvaða hætti nýta má yfirfæranlegt
rekstrartap. Aður en fyrsta laga-
setning til þrengingar á þessu
ákvæði var gerð árið 1988, voru
lítil takmörk á tilfærslu þessa fyr-
< lirbæris milli aðila og í fjölmiðlum
mátti lesa og sjá áberandi fréttir
um hvernig ónefndir aðilar höfðu
„keypt“ rekstrartap og síðan nýtt
með sameiningu félaga til að spara
sér stórar upphæðir í skattgreiðsl-
um. Slíku er að sjálfsögðu ekki
hægt að mæla bót en enn síður er
raunhæft að koma í veg fyrir mis-
notkun með aðgerðum, sem svipta
miklu stærri hóp því að fá fram
réttláta nýtingu á raunhæfu
„tjóni“, sem þeir hafa orðið fyrir.
Það mun hafa verið seint á
níunda áratugnum að fram fór í
fjölmiðlum mikil umræða í tilefni
frétta um, að útgerðarfélag nokkuð
á Suðurlandi hyggðist lagfæra bág-
'-^an fjárhag sinn nokkuð með „sölu“
á yfirfæranlegu tapi sínu til betur
stæðs „kollega" á Norðurlandi.
Stjómmálamenn fóm mikinn í
þessari umræðu, með
mismunandi skynsam-
legum hætti þó. í kjöl-
farið komu síðan frétt-
ir um svipuð „við-
skipti" nokkurra fé-
laga á höfuðborgar-
svæðinu. Ljóst þótti,
að þennan ósóma
þyrfti að stöðva sem
fyrst með lagasetn-
ingu og ekki var látið
sitja við orðin tóm. Það
gleymdist bara eitt
smáatriði í öllum
hamaganginum þessu
samfara, þ.e. að þau
mál, sem urðu tilefni
til þessara aðgerða,
heyra til undantekninga.
Á Alþingi var lagt fram haustið
1991 frumvarp til breytinga á
skattalögunum sem m.a. fól í sér
Fyrirtæki „brenna inni“,
segir Guðmundur
Jóelsson, með „yfir-
færanlegt tap“.
5 ára takmörkun á nýtingu yfirfær-
anlegs taps. í athugasemdum með
þessu frumvarpi er m.a. að fínna
furðulega fullyrðingu, sem hljóðar
svo: „Ljóst þykir að uppsafnað tap,
sem nýst getur við skattlagningu,
er hærra en eðlilegt virðist." I
næsta málslið er þó dregið nokkuð
í land, en þar stendur: „Að sjálf-
sögðu stafar verulegur hluti þess
af erfiðum rekstri og lélegri afkomu
margra fyrirtækja á undanförnum
árum.“ Síðar í athugasemdunum
segir síðan: „Algengt er í nálægum
löndum að heimild til nýtingar á
rekstrartöpum sé takmörkuð hvað
tíma varðar. Er algengt að sú tak-
mörkun sé við fimm ár, eins og
hér er lagt til.“
Niðurstaða málsins varð sú, að
sett var 5 ára takmörkun á nýtingu
taps þannig að eftir að rekstrarár-
inu 1996 lýkur, fellur niður sá eldri
tapsfrádráttur, sem ekki hefur þá
nýst á móti hagnaði seinni ára. Það
sem hins vegar „gleymdist" einnig
í fyrrnefndum rökstuðningi við
frumvarpið var sú staðreynd, að
íslenskt efnahagslíf hefur búið við
mun meiri sveiflur í rekstrarum-
hverfi en tíðkast í nálægum löndum
og einnig er staðreynd, að langt
samdráttarskeið hefur nýlega
gengið yfir. Því eru verulegar líkur
á, að umrædd 5 ára tímamörk dugi
ekki til að nýta það tap, sem raun-
verulega hefur átt sér stað. í kjöl-
farið er líklegt, að annaðhvort falli
það tap, sem ekki hefur tekist að
nýta, óbætt niður eða að í gang
fari á komandi mánuðum ýmiss
konar skollaleikir, m.a. í formi
eignasala með hagnaði sem síðan
er mætt með hinu yfirfæranlega
tapi sem er í hættu.
Þá hefur verið bent á, að á þessu
megi að einhveiju leyti ráða bót
með þvi að gera tap afturvirkt,
þ.e. að rekstraraðilar geti fengið
endurgreiddan tekjuskatt sem þeir
greiddu vegna hagnaðar fyrri ára.
Undirritaður hefur í seinni tíð
horft upp á mörg dæmi um félög
og einstaklinga sem eru að „brenna
inni“ með yfirfæranlegt tap. Ég
hefi oft furðað mig á, hversu lítil
umræða hefur orðið um þetta atr-
iði, einkum af hálfu forsvarsmanna
atvinnulífsins þar sem hér er víða
um gífurlegt hagsmunamál að
ræða fyrir fyrirtækin í landinu. Nú
upp á síðkastið virðist sem menn
séu að vakna upp við vondan draum
og má það væntanlega ekki seinna
vera.
{ stefnuyfirlýsingu núverandi
ríkisstjórnar er að finna sérstakan
kafla um skattamál þar sem m.a.
eru fyrirheit um endurskoðun á
skattkerfinu og skuli undirbúningi
lokið á árinu 1996. í sama kafla
er einnig að finna eftirfarandi fyr-
irheit: „Skattalegt umhverfi fyrir-
tækja verði eins og best gerist í
samkeppnislöndum ... o.s.frv. Því
verður ekki trúað að komandi Al-
þingi, sem senn tekur til starfa,
muni láta hjá líða að fjalla um það
mál, sem hér hefur verið gert að
umtalsefni og að gerðar verði laga-
breytingar, sem tryggi fyrirtækjum
og einstaklingum eðlilegt svigrúm
í nýtingu raunverulegs rekstr-
artaps áður en til greiðslu tekju-
skatts kemur.
Höfundur er löggiltur
endurskoðandi.
DEILISKIPULAG á
nýju byggingarsvæði á
vestanverðu Seltjarn-
arnesi er til kynningar
þessa dagana. Sam-
kvæmt þessu skipulagi
er fyrirhugað að reisa
24 íbúðarhús á 20 þús-
und fermetra svæði
norðan Nesstofu. Um
er að ræða einbýlishús
á einni hæð og parhús
á tveimur hæðum.
Áðurnefndar áætl-
anir hafa vafalítið
komið fleirum en und-
irrituðum á óvart. Ekki
síst vegna þess, að
stutt er liðið síðan forn-
minjar fundust á svæðinu í grennd
við Nesstofu. Það eitt eru að mínu
mati næg rök til þess að flana ekki
að neinu og bíða með framkvæmdir
á þessu svæði, þannig að það komi
í hlut komandi kynslóða að ráðstafa
því. Einnig virðist augljóst, að svo
mikil byggð í grennd við Nesstofu
þrengir að þessum merka sögustað
og skerðir stórlega það fallega út-
sýni, sem nú er til norðurs frá Nes-
stofu.
í mínum augum er hér á ferðinni
frumhlaup af hálfu bæjaryfirvalda
á Seltjarnarnesi og því brýnt að
Seltirningar og aðrir íbúar höfuð-
borgarsvæðisins reyni að koma í
veg fyrir þau alvarlegu skipu-
lagsmistök, sem virðast vera í upp-
siglingu. Svo virðist sem skamm-
tímasjónarmið og lítill fjárhagsleg-
ur ávinningur fyrir bæjarfélagið á
Seltjarnarnesi eigi að ráða meiru
en verndun umhverfís, sögu og
minja í grennd við Nesstofu.
Fyrir fjórum árum voru uppi
hugmyndir um allt að 96 húsa
byggð á vestanverðu Seltjarnarnesi
ásamt hringvegi þvert yfir útivistar-
svæðið þar. í dag er vonandi öllum
ljóst hversu afleitar þær hugmyndir
voru, því þá var ekki vitað um þær
fornleifar, sem fundust á svæðinu
fyrir tveimur árum. Sem betur fer
tókst að stöðva það skipulagsslys,
sem þarna var í uppsiglingu og
koma í veg fyrir að mikil náttúru-
og menningarverðmæti glötuðust.
Sú staðreynd ætti að kenna mönn-
um að flýta sér hægt í þessu máli.
En bæjaryfirvöld á Seltjamarnesi
virðast haldin mikilli framkvæmda-
gleði og ekki skynja
nógu vel þau verð-
mæti, sem eru í húfi.
Ég vona engu að síður,
að ráðamenn á Sel-
tjarnarnesi sjái að sér,
eins og fyrir fjórum
árum, og taki tillit til
ábendinga Seltirninga
og annarra, því hér er
síður en svo um einka-
mál Seltirninga að
rseða.
Fræðimenn og fag-
aðilar hafa varað við
fyrirhuguðu skipulagi.
Þar má nefna Þór
Magnússon, þjóð-
minjavörð, Þorgeir
Helgason, jarðfræðing, og Orra
Vésteinsson, fornleifafræðing. Þór
leggur áherslu á að Nesstofa og
staðurinn í Nesi sé ein af merkustu
þjóðminjum okkar. Þorgeir, sem
hefur undanfarin tvö ár kannað
fomminjasvæði næst Nesstofu með
Fræðimenn og fagaðilar
hafa varað við fyrirhug-
uðum framkvæmdum
norðan Nesstofu segir
Ólafur F. Magnússon,
sem telur menningar-
og náttúruverðmæti í
hættu.
jarðsjá og víðara svæði með loft-
myndatöku telur ótímabært að
ljúka skipulagsvinnu nú, hvað þá
að hefja framkvæmdir. Orri, sem
hefur rannsakað minjarnar á svæð-
inu, telur að þær eigi að varðveita
og að ekki megi ijúfa menningar-
sögulega heild með fyrirhugaðri
byggð.
Ég skora á sem flesta íbúa Sel-
tjarnarness og nágrannabyggða að
koma á framfæri mótmælum og
athugasemdum við bæjaryfirvöld
þar hið fyrsta og leggja þannig af
mörkum til að bjarga menningar-
og náttúruverðmætum frá glötun.
Höfundur er læknir og
varaborgarfulltrúi íReykjavík.
Guðmundur
Jóelsson
Ólafur F.
Magnússon
Meðal annarra orða
Til Jerúsalem
______Guðs ríki er ekki staður,_
segir Njörður P. Njarðvík, heldur staðreynd.
IHINU mikla flóði kvikmynda sem hellist
yfir okkur, ber mest á formúlukenndri
amerískri ofbeldisafþreyingu. En stöku sinn-
um skolast þó á fjörur okkar myndir sem eru
gerðar af alvöru, þar sem tekið er á viðfangs-
efnum sem snerta mann djúpt. Af því tagi
er kvikmyndin Jerúsalem eftir danska snilling-
inn Bille August, er nýverið var tekin til sýn-
inga í Háskólabíói og unnendur kvikmyndalist-
ar ættu ekki að láta framhjá sér fara. Þar
tekur Bille August sér fyrir hendur að túlka
í kvikmynd skilning sinn á hinni mergjuðu
skáldsögu Selmu Lagerlöf, Jerusalem I—II
(1901-1902), um hóp sænsks bændafólks úr
Dölum, sem fluttist til Jerúsalem undir lok
síðustu aldar af trúarástæðum til þess að lifa
þar í samræmi við hugmyndir sínar um Guðs
ríki á jörðunni.
Trú sem sundrar
Saga af þessu tagi er ekkert einsdæmi.
Paradísarheimt Halldórs Laxness fjallar um
mann sem fer slíkra erinda til Utah og kemst
að raun um að draumurinn var blekking, og
svipað má segja um skáldsöguna Ný Jerúsalem
eftir Antti Tuuri um viðleitni finnskra innflytj-
enda i Kanada til að skapa mannlegt sainfélag
að fyrirmynd Opinberunarbókarinnar. En í
þessum sögum leita aðalpersónurnar ekki að
áþreifanleika trúarvissunnar vegna mikils
þrýstings frá öðrum, heldur sjálfviljugar, —
og öðlast þann skilning á reynslu sinni að
einangrað samfélag sannfærðra snúi hinum
fagra draumi ekki í veruleika heldur blekk-
ingu, — að maðurinn þurfi ekki trú sem sundr-
ar. I skáldsögu Selmu Lagerlöf gegnir öðru
máli. Fyrri hluti verksins er breið epísk frá-
sögn af bændasamfélagi þar sem leiðtogar
sýna það, sem Selma Lagerlöf taldi best í
sænskri þjóðarsál: einbeittan vilja, réttlætis-
kennd og trúarauðmýkt. Inn í þetta samfélag
kemur prédikari sem boðar vakningu í anda
þröngsýnnar strangtrúar og sundrar því: Hin-
ir frelsuðu skulu ekki eiga samkipti við syndar-
ana. Og þar sem endalok tímans séu framund-
an og endurkoma Krists á næstu grösum,
beri mönnum að selja eigur sínar og fylgja
leiðtoga sínum til hinnar helgu borgar Jerúsal-
em til þess að taka á móti Frelsaranum og
fylgja honum til eilífðarsælu. Vitaskuld er
þetta einföldun á söguþræði, því að honum
fléttast að sjálfsögðu dramatísk mannleg ör-
lög, ástarsaga einstaklinga, svik og prettir í
bland við mannlega reisn í mannlegri niður-
lægingu, enda er maðurinn bundinn mannleika
sínum.
Hinna brottfluttu bíður annað en þau áttu
von á í nýjum heimkynnum og hið sama gild-
ir um prédikara þeirra, því að hann var aðeins
peð í annars höndum. Við tekur barátta við
efann, sem brýtur suma en endursannfærir
aðra.
Guðs ríki
Þegar Selma Lagerlöf lýsir því hvernig
trúin sundrar bændasamfélaginu, má sjá að
hún leitast við að sýna báðum aðilum skiln-
ing. Þó er ljóst hvar samúð hennar er, enda
sýnir hún dökkar hliðar á sefjunarmætti og
ofstækiskennd strangtrúarinnar. Athyglin
beinist þá að kröfunni til þess að mega
skammta öðrum skilning á því sem er í raun
öllum skilningi æðra og ráða þar með hug
og hjarta fólks: ég birti ykkur hið eina sanna
og rétta og því skuluð þið fylgja mér og hlýða.
Það er einmitt þessi krafa sem afhjúpar sjálfs-
upphafninguna og sjálfsréttlætinguna sem
er í andstöðu við þá hljóðu auðmýkt sem ein-
kennir raunverulega leit að hinstu rökum.
í myndtúlkun sinni á þessari sögu tekst
Bille Áugust að laða fram lifandi áþreifan-
leika. Áhorfandinn getur stundum beinlínis
séð hina hörðu sjálfsglímu djúpt innra með
manneskjunni. Það tekst með hinum marg-
slungnu þáttum, sem tengjast og verða ekki
aðskildir í mikilli kvikmyndalist. Kvikmynda-
takan er einstök. Mynd hinnar norrænu nátt-
úru er lifandi hluti mannlífsins og líkt og lyft-
ir henni fram og afhjúpar hana, eða réttara
sagt sýnir hana í samhengi ytri víðáttu sem
speglar innri veruleika. Bille August tekst að
laða fram áhrifamikla leiktúlkun nær allra.
Það er helst að prédikarinn sé gerður of and-
styggilegur, svo að menn ættu að geta séð í
gegnum blekkingu hans. En mest er um vert,
að myndin nær samstundis tökum á áhorfand-
anum, að minnsta kosti þeim er þetta ritar,
og heldur athygli hans allt til enda. Og ekki
nema von. Viðfangsefnið snýst um grundvall-
aratriði í mannlegu lífi. Um einlægni og svik
og fyrirgefningu, um réttlætiskennd og vilja-
styrk, talhlýðni og undirgefni, reisn og smán,
um mannlega viðleitni í djúpri örvæntingu.
Og síðast en ekki síst: um leitina að áþreifan-
leik trúarinnar og þá blekkingu að hún verði
fundin í hinum ytri heimi. Menn fara ekki á
einhvern tiltekinn stað til að finna Guðs ríki.
Mitt ríki er ekki af þessum heimi, sagði Krist-
ur, — og Guðs ríki er innra með yður. Því
Guðs ríki er ekki staður, heldur staðreynd.
Höfundur er prófessor við Háskóla íslands
ogrithöfundur.