Morgunblaðið - 27.09.1996, Qupperneq 24

24 FÖSTUDAGUR 27. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Sjónþing Brynhildar
MYNPUST
Gcrðubcrg
VALIN VERK
Gerðubergi. Sýning á Sjónarhóli, Hverfisgötu
12. Til 6 október. Gerðuberg er opið mán,-
fimmtud. frá 9-23. Föstud. 9-19 og iaugard.-
sunnud. 12-16. Aðgangur ókeypis. SjónarhóU
alla daga nema mánudaga frá 14-18. Aðgang-
ur 300 kr.
EFTIR að hafa legið niðri yfir sumartím-
ann, er á ný kallað til Sjónþings að Gerðu-
bergi, sem er sá listræni pataldur, sem hvað
mest hefur hrist upp í hlutunum á árinu. í
ljós hefur komið að mikil uppsöfnuð þörf var
á þesslags gjörningi á sjónlistavettvangi, því
jafnan hefur verið fullt hús, á stundum troð-
fullt, og þingheimur haldið stórum fróðari til
síns heima. Enn hafa menn þó ekki lært að
blanda sér óþvingað og rökrétt inn í umræð-
urnar, dialóguna, úr sal, en það kemur von-
andi.
Að venju voru úrtöluraddirnar margar í
upphafi og taugatitringur nokkur, enda bjugg-
ust menn alls ekki við viðlíka mannfjölda.
Mátti þó vera borðleggjandi að þörf va- á slík-
um opnum kynningum um einstaka listamenn,
meður því að skilvirk íslenzk sjónlistasaga
hefur lengi verið utangarðs. Er eiginlega hálf-
gert rugl og munaðarleysingi er svo er kom-
ið, því hún fær hvergi inni jafnvel ekki þar
sem ætla mætti að sé höfuðból hennar og
fræðisetur. Skýtur þetta einnig skökku við
fjölgun lærðra fræðinga á næstliðnum áratug-
um, er streyma frá útlandinu, með löggildingu
í útlendum sjónlistum og útlendri heimspeki
upp á vasann, en hafa ekki lært stafkrók um
þróunina hér á landi, sömuleiðis í fæstum til-
vikum á Norðurlöndum. Gætu slík þing þann-
ig verið þeim mikil fróðleiksnáma, en svo virð-
ist sem þeir fjölmenni ekki og þeir sem mæta
koma stundum seint eða hafa ekki þol á sér
til að sitja allan tímann. Sýna þannig takmark-
aðan áhuga á því, að kynnast listamönnunum
og viðhorfum þeirra í sjón og raun, en treysta
betur á fræði sín og þann bókaða
vísdóm er ekki þarf sannanna
við, enda löggiltir fagmenn, og
auðmýkt gagnvart listinni síður
til í þeirra ranni.
Svo vill til, að á sama tíma og
þetta „Sjónþing" blómstrar að
Gerðubergi, á sér stað mikill pat-
aldur víða um heim milli mynd-
listarmanna, rithöfunda og list-
uppeldisfræðinga annars vegar
og listsögufræðinga og sýning-
arstjóra hins vegar. Hef ég
gleggstar heimildir frá Danmörku
og Þýskalandi, en veit af þeim
annars staðar.
Þetta virðist hins vegar hafa
farið fram hjá „framvarðsveit-
inni“ sjáifskipuðu hér á landi, sem
stendur fastar en fótunum, að um
sé að ræða afmarkaða hérvillu okkar sem rit-
um um sjónlistir í Morgunblaðið, kauphallart-
íðindi og hægri blöð erlendis. En svo er ein-
mitt ekki, því í Danmörku fara þær helst fram
í Politiken, sem um sumt telst hliðstæða Al-
þýðublaðsins, en þó aðallega í Information,
sem er mun róttækara í menningarmálum.
Einnig í Berlinginum, og þá aðallega helgarút-
gáfu hans Weekendavisen, og loks Jyllands
Posten. Svo fávís er ég í pólitíkinni, að ég
veit enn ekki hvaða stefnu síðasttalda blaðið
aðhyllist, en það er fjári gott, vel skrifað og
fallegt blað, sem ég hef of fá tækifæri til að
fletta í. Skoðanir einstakra í rökræðunum
skara oftar en ekki sitthvað það sem fram
hefur komið í vettvangskrifum mínum til
margra ára, svo hér telst ég frekar hafa ver-
ið virkur í samtímanum, en að sækja alfarið
föng og vizku út fyrir landsteinana.
Tel ég það skyldu mína, að upplýsa lesend-
ur blaðsins um þessa rökræður um stöðu list-
arinnar við fyrsta tækifæri, en þótt kjörið að
vísa rétt aðeins til þeirra í tilefni fyrsta Sjón-
þings haustsins. Væntanlega gera fjölmiðlar
sjálfu þinginu góð skil, og hér hafa frétta-
menn meira hlutverki að gegna en rýnendur,
því að þingið á að ná milliliðalaust til allrar
þjóðarinnar, svo hún megi á hlut-
lægum grunni verða upplýstari
um starfandi listamenn og sjón-
listir yfirleitt.
Brynhildur Þorgeirsdóttir, hef-
ur lengi verið í hópi athyglisverð-
ustu fulltrúa nýrri viðhorfa í rým-
islist og verk hennar vöktu strax
sterk viðbrögð, er hún kom fyrst
fram. Megininntak þeirra hefur
frá upphafi verið hið lífræna og
forneskjulega, því verkin minna
oftar en ekki á steingervinga af
fornsögulegum dýrum, brotabrot
frá ómunatíð. Einnig geta þau
minnt á þær örverur, sem einung-
is verða greindar í smásjá, en
vísindamönnum hnykkti mjög við
er þeir litu þær fyrst augum, eink-
um fyrir hina formrænu fjöl-
breytni og fegurð. Jafnframt er sjálf efnis-
kenndin listakonunni mjög hugleikin og hér
leitar hún aðallega til hinnar sendnu, htjúfu
og lokuðu fyrirferðar og andstæðunnar, sjálfs
glersins. þannig eru öll verk hennar í anddyri
Gerðubergs úr steinsteypu og hún er lítið fyr-
ir að gefa þeim nöfn og hafi þau nöfn segja
þau skoðandanum yfirleitt ekki neitt, en verða
honum þó til nokkurra heilabrota. Öll eru þau
frá þessum áratug, utan eins sem er frá 1987.
Segja verður eins og er, að verkin njóta sín
fæst á staðnum, því hann gefur ekki nægilega
möguleika á hnitmiðaðri innsetningu hvers
verks fyrir sig og svo er flísalagt gólfið hreint
hallæri fyrir skúlptúrverk. Undantekning er
þó „Alfasteinn" (3), sem nýtur sín prýðilega
á hvítum endavegg, og kemur þar vel í ljós
hve rík og þroskuð mótunarleg tilfinning ligg-
ur að baki útfærslu þess. Á annarri hæð eru
einungis tvö verk frá 1983 og 84 og þar legg-
ur Brynhildur mun meiri áherslu á tilraunir í
efni, og eru gifs og krossviður í aðalhlutverk-
unum, annars vegar með einangrunarplasti,
litadufti og gleri, en hins vegar er það svamp-
ur, lakk/sandur, gler, sílikon, kítti og plast-
kurl.
Njóti verkin sín ekki sem skyldi að Gerðu-
Morgunblaðið/Kristinn
Brynhildur
Þorgeirsdóttir
Morgunblaðið/Þorkell
EITT verka Brynhildar á Sjónarhóli.
bergi, er allt aðra sögu að segja af „portrett"-
verkunum í Sjónarhóli, sem eins og leika sér
við hvurn sinn fingur á veggjunum. Hef ég
sjaldan séð einstök verk listakonunnar taka
sig jafn vel út, og þar koma skýrlega fram
hinar furðulegu og sérstæðu formanir sem eru
einkenni og aðall helstu verka hennar. Þessi
verk eru gerð í Finnlandi 1992, Svíþjóð 1993
og Bandaríkjunum 1996, og eru þetta gler-
formanir, steinsteypa, sandur og litur. Það er
skýrt og afdráttarlaust einstaklingseðli í
hveiju þeirra fyrir sig, og það sem athygli
vekur er hve óþvinguð og náttúruleg þau eru
í útfærslu. Þau eru kannski ekki jafn árásar-
gjörn á ytra byrði og mörg fyrirferðarmeiri
verk hennar, en inni fyrir ólga og geijast lífs-
ins kraftar og það eru líka blóðríkar skírskot-
anir. Hér er Brynhildur síður að reyna að
vera ímyndin sem hún hefur skapað um per-
sónu sína, heldur er hún sjálf, hrein og
bein . . .
Bragi Ásgeirsson
Nýr íslenskur jazz
Á Kringlukránni hélt Tríó Jon Webers á miðvikudagskvöld tón-
leika í minningu Guðmundar Ingólfssonar.
„ Að meitla lögnn
litrófs hljódanna“
TONLIST
Lelkhúskjallarinn
RÚREK ’96
Nýr íslenskur jazz, tónleikar Hljóm-
sveitar Stefáns S. Stefánssonar og
Brunahananna. Hljómsveit Stefáns
skipa auk Stefáns, sem Iék á saxó-
fóna og flautu; Arni Scheving víbra-
fónleikari, Hilmar Jensson gítarleik-
ari, Gunnar Hrafnsson bassaleikari,
Einar Valur Scheving trommuleik-
ari, Iris Guðmundsdóttir söngkona
og Sveinbjöm I. Baldvinsson las Ijóð.
Brunahanamir eru þeir Jóel Pálsson
tenórsaxafónleikari, Kjartan Valdi-
marsson píanóleikari, Þórður Högna-
son bassaleikari og Einar Valur
Scheving trommuleikari.
TÓNLEIKAR undir þvílíkri yfir-
skrift, Nýr íslenskur jazz, hljóta að
vekja eftirvæntingu, ekki fyrir það
að íslenskir listamenn spili aldrei
nýjan íslenskan jazz, heldur að sam-
fellt kvöld af slíkri tónlist telst til
nokkurra tíðinda.
Leikhúskjallarinn er notalegur
fyrir jazz ekki síður en villta rokk-
tóna og hljómur á Stefáni og félög-
um, sem riðu á vaðið, var þægileg-
ur og hlýr. Reyndar var tónlistin
og þeirrar gerðar; þægilega trega-
skotin og þekkileg. Sveinbjöm I.
Baldvinsson las upp ljóð sem voru
uppspretta laganna og síðan túlkaði
Stefán ljóðin í gegnum sveit sína.
Þar var valinn maður í hveiju rúmi,
Stefán lék frábærlega á saxófóninn
eins og forðum og greip til flautunn-
ar þegar mikið lá við. Ámi Scheving
fór á kostum á víbrafóninum og
setti dijúgan svip á það sem fram
fór og íris Guðmunsdóttir raddaði
innblásið.
Brunahanana hafði undirritaður
ekki séð áður en heillaðist við fyrstu
tóna. Ekki fór á milli mála að
Brunahanarnir höfðu undirbúið sig
vel fyrir tónleikana og sveitin small
saman á fyrsta trommutakti. Jóel
Pálsson Ieiddi þá félaga í fyrsta
laginu, einskonar Coltrane-bræð-
ing, eftir Ástvald Traustason, sem
sannaði þetta kvöld hve snjallur
hann er sem lagasmiður hvort sem
það er í rífandi keyrslu eins í upp-
hafslaginu, eða seiðandi ballöðum
líkt og þeirri sem fylgdi á eftir.
Jóel spilaði eins og herforingi og
Ástvaldur fór á kostum á píanóið;
einn skemmtilegasti jazzpíanóleik-
ari landins. Þórður Högnason átti
líka stórleik á bassann og Einar
Valur Scheving kom til leiks eftir
upphitun hjá Stefáni og félögum.
Sem betur fer vora tónleikarnir
hljóðritaðir og óhætt að benda út-
varpshlustendum á að sperra eyrun
þegar þeim verður útvarpað.
Árni Matthíasson
TONLIST
Norræna húsið
KAMMERTÓNLEIKAR
Snorri Sigfús Birgisson, Steef van
Oosterhout og Þórhallur Birgisson
fluttu verk eftir Ebenhard Eyser,
T, Aagaard-Nilsen og Snorra Sigfús
Birgisson. Fimmtudagurinn 26. sept-
ember, 1996.
FYRSTA tónverk tónleikanna ber
nafnið Duo 3.C, fyrir marimbu og
fiðlu og er eftir Ebenhard Eyser. I
efnisskrá gerir höfundurinn grein
fyrir hinum listrænu markmiðum,
sem hann gekk út frá við samningu
verksins. „Eg hef reynt að meitla
lögun litrófs hljóðanna með setninga-
fræðilegum áherslum. Meiningin var
að skapa kerfí andstæðna sem gæti
lagt áherslu á það sem sundrar og
einnig það sem sameinar ólíka þætti.
Eins og í tungumálum er það sam-
vinna ýmissa þátta litrófsins, sem
heyrast samtímis, sem ákvarða hljóm
minnstu einingarinnar. Þetta hefur
ekki merkingu fyrr en hinar minnstu
einingar hafa verið sameinaðar í
stærri smíð.“ Það er rétt að allt er
úr smáeiningum gjört en að öðru
leyti á forskriftin ekkert sameigin-
legt með verki Eysers, sem er áheyri-
legt og jafnvel lagrænt, sérstaklega
í lokaþætti þess. Þá lagði það nokkuð
til með verkinu að það var vel flutt
af Þórhalli Birgissyni og Steef van
Oosterhout.
Það sem er merkilegt við að setja
sér slík markmið (concept) er sú stað-
reynd að tæknin hefur tekið við af
tilfinningunni og minnir á þá firringu
sem einkennir átökin á milli varð-
veislu náttúrunnar og þeirrar kald-
hömraðu tækni, er engu eirir og ber
einnig í sér eigin dauða. Náttúra-
hyggjan birtist í næsta verki, sem
ber nafnið Hothouse (gróðurhús) og
er eftir T. Aagaard-Nilsen. Titill
verksins, eins og segir í efnisskrá,
„vísar til þátta tengdum umhverfis-
vernd. Tónlistin er byggð á níu tóna
tónaröð og annarri þriggja tóna. í
verkinu mynda tónaraðirnar tvær
eins konar forhljómsgrannhljóms
samband án þess að verkið sé tónteg-
undabundið í hefðbundnum skiln-
ingi“.
Þarna fer saman náttúruhyggja
og tæknifirring með mjög sérkenni-
legum hætti. Gróðurhúsið er saman-
sett úr tónmyndum fjögurra tóna,
sem eru endurteknar óaflátanlega,
oftast í tvíradda samstígu ferli. Það
er svo að slíkar endurtekningar verða
leiðinlegar, sérstaklega ef endur-
tekningarnar birtast ávallt og annað-
hvort sem hreinar endurtekningar
eða einhliða eftirlíkingar og hefur
því allt efni verksins verið í raun
móttekið á fyrstu blaðsíðunni. Snorri
Sigfús Birgisson flutti verkið af ör-
yggi þó erfitt sé að segja til hvort
útfærsla hans hafi verið samkvæmt
því sem höfundurinn ætlaði sér.
Verkið átti eins og fyrra verkið ekk-
ert fólgið í sér sem tengja má við
það sem sagt er í efnisskrá og minnir
alls ekkert á gróðurhús, miklu frem-
ur mætti kalla það frystikistutónlist.
Lokaverk tónleikanna var Nove-
letta, eftir Snorra Sigfús Birgisson,
fyrir fiðlu og píanó, verk sem oft
hefur verið flutt af þeim bræðram
Snorra Sigfúsi og Þórhalli. Verkið
er fallega unnið og var vel fiutt og
þar sem fjallað hefur verið áður um
þetta ágæta verk, er óþarft að bæta
nokkra við nema því að verkið stytt-
ist ávallt við hveija nýja viðkynningu.
Jón Ásgeirsson