Morgunblaðið - 27.09.1996, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 27. SEPTEMBER 1996 25
AÐSENDAR GREINAR
Aðild íslands að sameigin-
legri sjávarútvegsstefnu ESB
í ÞAU fáu skipti sem ýtt hefur
verið úr vör umræðu um hugsan-
lega aðild íslendinga að Evrópu-
sambandinu hefur hún strandað á
sjávarútvegsmálum. Það hefur ver-
ið rík tilhneiging til að segja sem
svo að ESB sé ágætt fyrir sinn
hatt en ekki komi til greina að
ganga til liðs við sambandið vegna
sjávarútvegshagsmuna -okkar og
því sé málið ekki á dagskrá. Það
er hins vegar sjaldan talað um
hvað það er í sjávarútvegsstefnu
Evrópusambandsins sem gerir það
ómögulegt fyrir íslendinga að sætt-
ast á hana eða hvers vegna það
sé óvinnandi verk að ná viðunandi
niðurstöðu um sjávarútvegsmál í
viðræðum við Evrópusambandið.
Án þess að lítið sé gert úr því
verkefni að ná samkomulagi um
aðild íslendinga að sjávarútvegs-
stefnunni þá er það algjört smámál
í samanburði við þau vandamál sem
blasa við í tengslum við inngöngu
ríkja Austur-Evrópu í ESB og í
samanburði við ýmsa hagsmuna-
árekstra sem komið hafa upp á
milli ríkja Evrópusambandsins í
gegnum tíðina. Spurningin er hvort
við íslendingar teljum okkur eiga
samleið með grönnum okkar í Evr-
ópusambandinu eða ekki. Ef við
erum þeirrar skoðunar að örlög
okkar séu samofin og að okkur sé
best borgið með samvinnu þá er
hægt að vinna úr mismunandi
hagsmunum í sjávarútvegi sem og
í öðrum málaflokkum.
Það er helst þrennt í sjávarút-
vegsstefnu ESB sem er íslending-
um þyrnir í augum. í fyrsta lagi
er það krafan um að aðgangur að
fiskimiðum megi ekki vera bundinn
við þjóðerni. í öðru lagi lög ESB
um jafnan rétt þegna ríkjanna til
að fjárfesta í löndum sambandsins
og í þriðja lagi er það vandamál
hversu illa hefur tekist í Evrópu-
sambandinu að stemma stigu við
ofveiði og framfylgja lögum og
reglum.
Það er hægt að
benda á margt sem
rennir stoðum undir
þá skoðun að hægt sé
að vinna úr Jiessum
vandamálum. I stuttii
grein gefst þó aðeins
tækifæri til að telja til
nokkur atriði.
Lítið vægi
sjávarútvegs í ESB
Þó Evrópusamband-
ið sé þriðja stærsta
fiskveiðiveldi í heimin-
um, á eftir Japan og
Kína, þá er efnahags-
legt mikilvægi sjávar-
útvegs í löndum þess
hverfandi. Fyrir stækkun ESB í
fyrra var virði landaðs afla aðeins
um 0,15% af vergri þjóðarfram-
leiðslu í sambandinu og það voru
aðeins um 300.000 sjómenn í lönd-
unum 11 (Lúxemborg ekki talin
með) sem gerði 0,4% af vinnufæru
fólki. Minna en 1% af ijárlögum
ESB fer í rekstur sjávarútvegs-
stefnunnar, en fjárlögin í heild
nema um 1,2% af vergri þjóðar-
framleiðslu aðildarlandanna. Sjáv-
arútvegur er mikilvæg atvinnu-
grein á nokkrum afmörkuðum
svæðum innan ESB og því hefur
sjávarútvegur meira pólitískt vægi
en þessar efnahagstölur gefa til
kynna. Hins vegar blasir við að
sjávarútvegur hefur lítið hlutverk
í efnahagskerfi ESB, sem hlýtur
að gefa vísbendingu um að Evrópu-
sambandið sé í góðri aðstöðu til
að taka tillit til einstakrar stöpu
sjávarútvegs í efnahagskerfi ís-
lendinga.
Tillit tekið til brýnna
hagsmuna
Þróun sjávarútvegsstefnunnar
sýnir Ijóslega að það eru engar
reglur meitlaðar í stein heldur hafa
verið gerðar undanþágur og breyt-
ingar til að ná sáttum og koma til
móts við mismunandi
hagsmuni aðildarríkj-
anna. Ríkisstjórnir
landanna sitja í öku-
mannssætinu og goð-
sögnin um miðstýrt
vald „regluveldisins í
Brussel" sem neyðir
sjómenn og fiskvinnslu
til hlýðni er úr lausu
lofti gripin. Neikvæðu
áhrifín hafa verið þau
að ekki hefur tekist að
taka á ofveiði, of mikl-
um ijárfestingum í
sjávarútvegi og reglu-
gerðabrotum. Hið já-
kvæða er hins vegar
að ekki hefur verið
„vaðið yfir“ einstök aðildarríki.
Ráðherraráðið getur tekið flestar
ákvarðanir sem varða sameiginlegu
sjávarútvegsstefnuna með vegnum
meirihluta (QMV) en í raun er ekki
gengið gegn eindregnum vilja að-
ildarríkja sem eiga raunverulegra
hagsmuna að gæta. Enginn efast
um hagsmuni íslendinga í sjávarút-
vegsmálum og reikna má með að
ríkt tillit verði tekið til sjónarmiða
okkar í Ráðherraráðinu. Annað at-
riði sem vinnur með íslendingum
er nálægðarreglan, sem fengið hef-
ur sífellt aukið vægi eftir Ma-
astricht. Hún gerir það að verkum
að reynt verður að leysa öll mál á
lægsta mögulega stjórnstigi, eins
og gert hefur verið með því að
færa eftirlit, verndaraðgerðir, út-
hlutun kvóta o.fl. til aðildarríkj-
anna.
Margs konar undanþágur
Ein birting á pólitísku eðli Evr-
ópusambandsins er reglan um að-
gang að fiskimiðum óháð þjóðerni.
Sú regla var sett fram nokkrum
klukkustundum áður en aðildarvið-
ræður við Noreg, Bretland, Dan-
mörku og írland hófust árið 1970,
fyrst og fremst til að tryggja þáver-
andi meðlimum í Evrópusamband-
Spurningin er, spyr
Aðalsteinn Leifs-
son.Hvort við íslend-
ingar teljum okkur eiga
samleið með grönnum
okkar í Evrópusam-
bandinu eða ekki.
inu aðgang að fískimiðum umsækj-
endanna. Hins vegar hafði hún
ekki fyrr verið sett fram en ákveð-
ið var að gera undanþágur vegna
svæða sem eru sérstaklega háð
sjávarútvegi, gera kröfu um sögu-
legar veiðar, setja sérstakar reglur
vegna verndunarsjónarmiða, veita
aðildarríkjunum ákveðna heimild
til að takmarka aðgang til að koma
í veg fyrir ofveiði o.s.frv.
Undanþágurnar birtast meðal
annars í því að aðgangur er bund-
inn kvóta. Aðildarríkjunum er út-
hlutað kvóta í Ráðherraráðinu og
við úthlutunina er stuðst við sögu-
legar veiðar. Það má alveg hugsa
sér að ísland verði aðili að sam-
eiginlegri fiskveiðistefnu ESB en
aðeins bátar sem gerðir eru út frá
Islandi fái kvóta í íslenskri land-
helgi. Ekki síst vegna þess að ekk-
ert aðildarríkjanna hefur veitt svo
neinu nemi í íslenskri landhelgi
undanfarna tvo áratugi.
Auk þessa er í ESB tekið sér-
stakt tillit til svæða sem eru mjög
háð fiskveiðum. Öllum má vera ljóst
að þar njóta íslendingar algjörrar
sérstöðu og ættu því að geta tryggt
að sérstakt tillit sé tekið til hags-
muna þeirra.
Ef við íslendingar fáum allan eða
nær allan kvóta í íslenskri land-
helgi getum við úthlutað þeim
kvóta eftir því kerfí sem okkur
hugnast helst - jafnvel þó við séum
Aðalsteinn
Leifsson
UM NÆSTU ára-
mót tekur Póstur og
sími hf. til starfa.
Stofnun hlutafélags-
ins hefur verið vel
undirbúin. Þannig er
nú fullur aðskilnaður
orðinn milli sam-
keppnissviðs og
einkaréttarsviðs
Pósts og síma í sam-
ræmi við álit Sam-
keppnisstofnunar og
góðar viðskiptavenj-
ur. Þessi breyting var
óhjákvæmileg þar
sem fjarskipti verða
gefin fijáls eigi síðar
en 1. janúar 1998 á hinu Evrópska
efnahagssvæði. Frá og með þeim
degi verður erlendum símafyrir-
tækjum heimilt að hefja starfsemi
hér á landi í beinni alhliða sam-
keppni við Póst og síma hf.
Það væri að skrökva að sjálfum
sér að ímynda sér að erlendu síma-
fyrirtækin líti ekki girndarauga til
íslenska markaðarins. Þótt hann
sé ekki stór að höfðatölu er sím-
kerfið íslenska eitt hið fullkomn-
asta í heimi og notkunin meiri og
almennari en kannski í nokkru
öðru landi. Það liggur enda fyrir
að erlendu fjölþjóðafyrirtækin
hafa verið að svipast um eftir sam-
starfsaðila hér á landi.
Póstur og sími er að mörgu leyti
vel undir samkeppnina búinn.
Starfsmenn hans búa yfir yfir-
gripsmikilli tæknilegri
þekkingu og reynslu.
Innviðirnir eru traust-
ir og efnahagurinn
góður. Samt sem áður
getum við búist við
byrjunarörðugleikum
í hinu nýja og fram-
andi rekstrarum-
hverfi. Þess vegna ríð-
ur á að eins vel sé til
undirbúningsins
vandað og nokkur
kostur er og innviðirn-
ir treystir á öllum
þeim sviðum fjar-
skipta sem erlendu
símafyrirtækin starfa
á. Þar er ekkert undanskilið.
Það hefur verið gagnrýnt að
Póstur og sími skuli nú hafa tekið
upp internet-þjónustu. Þó liggur
það fyrir að við höfum aðeins átt
völ á einni gátt til útlanda sem
byggir á þjónustu sænska símafyr-
irtækisins Telia. Slík einokunarað-
staða er óþolandi og þess vegna
ekki seinna vænna að Póstur og
sími bjóði upp á sömu þjónustu.
Með því að hún er látin í té hefur
verið komið á virkri samkeppni
um internet-leið tii útlanda og
hefur það væntanlega í för með
sér að verðið lækki og þjónustan
batni fyrir neytendur.
Jafnframt hefur Póstur og sími
boðið upp á almenna internet-
þjónustu sem lengi hefur verið
leitað eftir þar sem okkur er það
Póstur og sími verður,
segir Halldór Blöndal,
að hafa sama hreyfiafl
og samkeppnisaðilar.
ekki síður nauðsyn en öðrum þjóð-
um að sterkur aðili sé á þessum
markaði. Erlendis hafa stóru
símafyrirtækin verið mjög óvægin
í samkeppninni og boðið upp á
kosti sem lítil einkafyrirtæki hafa
átt erfitt með að mæta og ég sé
ekki annað en þau muni haga sér
eins hér eftir að markaðurinn
opnast. Póstur og sími vill ekki
ganga þannig til verks. Þvert á
móti stendur vilji fyrittækisins til
þess að eiga gott samstarf og
góða samvinnu við hin ýmsu int-
ernet-fyrirtæki sem getur orðið
þeim mikill styrkur. Það eru
gagnkvæmir hagsmunir.
Islenska símastofnunin er
jafngömul fjarskiptum á íslandi.
Hún hefur byg;gst upp á viðskipt-
um við Islendinga og þau verð-
mæti sem í henni eru, og þau eru
mikil, eru um leið trygging fyrir
því að við getum áfram fengið
örugga og ódýra þjónustu sem er
sambærileg við það besta hjá ná-
grannalöndunum. Ég fullyrði að
flestir íslendingar ætlast til að
Póstur og sími geti áfram veitt
alhliða fjarskiptaþjónustu. Ef við
bönnuðum fyrirtækinu internetið
værum við vitanði vits að veikja
fyrirtækið á sama tíma og við
opnuðum allar gáttir fyrir erlend-
um keppinautum til tjóns fyrir ís-
lensku þjóðina og skattgreiðendur
þessa lands.
Reynslan hefur sýnt að við þurf-
um á því að halda, íslendingar í
alþjóðlegri samkeppni, að ráða
yfir sterku fyrirtæki í hverri grein,
einskonar flaggskipi, sem vill
vinna í samstarfi við önnur íslensk
fyrirtæki í vöruþróun og markaðs-
málum. Póstur og sími hefur þeg-
ar haslað sér völl í alþjóðlegu sam-
starfi við erlend símafyrirtæki,
m.a. með sæstrengnum Cantat 3
sem liggur frá Kanada til Evrópu
með viðkomu á íslandi og Færeyj-
um og með samstarfi við fjölþjóða-
fyrirtækin INTERSAT og INM-
ÁRSAT. Nú liggur fyrir að leita
eftir frekara samstarfi um rekstur
alþjóðlegra sambanda og færa
starfsemi Pósts og síma út fyrir
landsteinana eftir því sem tæki-
færi gefast. Að halda sig einungis
á heimavelli er sama og að tapa
viðskiptastríðinu fyrirfram.
í þessum fáu orðum þykist ég
hafa sýnt fram á að það væri óðs
manns æði fyrir okkur íslendinga
að ætlast til þess að Póstur og
sími hf. geti staðið sig í samkeppn-
inni við erlendu fjölþjóðafyrirtækin
með haft á fótunum. Póstur og
sími verður að hafa sama hreyfi-
frelsi og samkeppnisaðilarnir og
verður að fá tækifæri til að vera
undir það búinn að geta mætt
þeim á jafnréttisgrundvelli.
Höfundur er samgönguráðherra.
Það á enginn internetið
Halldór Blöndal
undir sameiginlegu fiskveiðistefn-
unni - og við getum sett strangari
reglur en Evrópusambandið um
veiðar okkar eigin fískiskipa. Regl-
an um frelsi til fjárfestinga er mjög
sterk í Evrópusambandinu og sam-
kvæmt henni fengju aðilar í ríkjum
sambandsins rétt til að fjárfesta í
íslenskum sjávarútvegi. Það er ekki
óhugsandi að íslendingar fái und-
anþágu frá þeirri reglu, um eitt-
hvert skeið í það minnsta. Kanna
mætti, eins og John Maddison,
sendiherra Evrópusambandsins í
Noregi og á íslandi, hefur stungið
upp á, hvort til greina kærni að búa
til sérstaka skilgreiningu um ís-
lenskan sjávarútveg innan sameig-
inlegrar sjávarútvegsstefnu sam-
bandsins og reyna þannig að fá
varanlegar undanþágur af ein-
hvetju tagi til að tryggja að kvóti
færist ekki frá landinu. Þetta er
alls ekki óhugsandi þar sem Evr-
ópusambandið hefur oftlega vikið
til hliðar hluta stefnu sinnar til
þess að gera einstaka aðildarríkjum
kleift að taka þátt í samstarfinu.
Hin sameiginlega sjávarútvegs-
stefna Evrópusambandsins hefur
marga og stóra galla, rétt eins og
íslenska fiskveiðistjómunarkerfið.
Ofveiði er mikil, reglum hefur ekki
verið framfylgt af nægilegri
ákveðni og það hefur ekki tekist
að stemma stigu við offjárfestingu.
Hins vegar er sjávarútvegsstefnan
einstök tilraun ríkja til að ná sam-
eiginlegum markmiðum í stjórn
auðlindar sem flakkar á milli yfír-
ráðasvæða þeirra. Það er ekkert
sem segir að það sé óhugsandi að
íslendingar geti verið þátttakendur
í þeirri tilraun, haft áhrif á fram-
gang hennar og tryggt hagsmuni
sína.
Höfundur er
stjórnmálafræðingur.
FLÍSASKERAR
^OG FLÍSASAGIR

:l
m
Stórhöfða 17, við Gullinbrú,
sími 567 4844
háþróaður
stillibúnaður á
HITAKERFI
c
KÆUKERFI
VATNSKERFI
0LÍUKERFI
Allar upplýsingar
og leiðbeiningar
til staðar. Marg-
þætt þjónusta.
= HÉÐINN =
VERSLUN
SELJAVEGI 2 SÍMI 562 4260 I