Morgunblaðið - 27.09.1996, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 27. SEPTEMBER 1996
AÐSENDAR GREIIMAR
MORGUNBLAÐIÐ
A leið til
upplýsinga-
samfélagsins
Hver verður staða ís-
lenskrar tungu í kom-
andi upplýsingasamfé-
lagi? Verður hún gjald-
geng í því samfélagi eða
mun hana daga uppi
áður en þangað verður
komið. Valið er okkar
sem eigum íslensku að
móðurmáli.
Tungumál
Frá upphafi hefur
hlutverk tungumála
verið að miðla upplýs-
ingum milli manna.
Lengst af voru þau ein-
vörðungu miðill milli
manna í daglegu tali,
en með tilkomu ritmáls varð bylt-
ing á hlutverki þeirra. Tungumál
■•Stjrðu þar með miðill til að vista og
varðveita upplýsingar, óháð tíma
og rúmi.
Önnur bylting í hlutverki tungu-
mála varð með tilkomu prentlistar.
Með prentlistinni varð mögulegt
að Qöldaframleiða ritaðar heimildir
og auðvelda þannig aðgengi að
upplýsingum. Tungumál urðu þar
með miðill til að miðla upplýsing-
um, óháð tíma og rúmi. Þetta var
og er forsenda aukinnar þekkingar
almennings og lykillinn að bættum
lífskjörum.
Nú stöndum við frammi fyrir
þriðju og sennilega áhrifaríkustu
byltingunni á hlutverki tungumála.
Forsenda þeirrar byltingar er ferð
okkar til upplýsingasamfélagsins,
en þar verður beinlínuaðgangur að
upplýsingum og þjónustu allsráð-
andi. Því fylgir að tungumála bíða
ný og breytt hlutverk á áfanga-
stað. Þau tungumál sem komast
þangað verða algerlega tölvutæk.
Þá verður ekki aðeins hægt að
sýsla með ritmál í tölvum, heldur
verða tölvurnar sjálfar lesandi, ta-
landi, ritfærar og heyrandi. Ekki
er sjálfgefíð að tungumál lítilla
málsvæða nái að þroskast til að
‘ valda þessum nýju hlutverkum. Til
þess þarf staðfasta ákvörðun ta-
lenda málsins, mark-
visst þróunarstarf og
nokkuð digra sjóði.
Ef við viljum að
íslenskan lifi af
ferðalagið til upplýs-
ingasamfélagsins þá
er mál að heíjast
handa.
Upplýsinga-
samfélagið
Nú er það svo að
enginn veit hvemig
verður umhorfs í
upplýsingasamfélag-
inu, enda enginn
komjð á þann ágæta
stað. Öll höfum við
þó okkar væntingar til þess. Flest-
ir trúa því að þar muni þrífast
blómlegt mannlíf og að þar verði
lífsgæði þegna meiri en við eigum
Tungumálaverkfræði,
segir Heiðar Jón
Hannesson, hagnýtir
málvísindi í þágu upp-
lýsingatækni.
að venjast í dag. Aðrir hafa efa-
semdir um ágæti þessa komandi
samfélags og búast við enn meiri
misskiptingu lífsgæða. Sumir sjá
ógnun í breytingum en aðrir tæki-
færi.
Einnig em skiptar skoðanir um
hversu nærri við eram upplýsinga-
samfélaginu. Hvar era landamæri
núverandi samfélags og upplýs-
ingasamfélagsins? Ymsir telja okk-
ur rétt ókomin á meðan aðrir telja
að við eigum langa ferð fýrir hönd-
um, jafnvel áratuga ferðalag.
Upplýsingasamfélagið verður
ekki öðravísi en við viljum hafa
það. Fjarlægð okkar frá upplýs-
ingasamfélaginu ræðst því alfarið
af því hvaða kröfur við geram til
siíks samfélags. Hvaða kröfur eig-
Heiðar Jón
Hannesson.
um við íslendingar að gera til slíks
samfélags og höfum við einhveijar
sérkröfur?
Forfeður okkar sáu ástæðu til
að samræma ritmál fyrir íslensku
þegar á 12. öld (Fyrsta málfræði
ritgerðin) og hófu að prenta á ís-
lensku um 1550 (Guðbrandsbiblía).
Það var ekki sjálfgefið né sjálfsagt
að þeir gerðu það. Eigum við að
koma íslenskunni lifandi til upplýs-
ingasamfélagsins, eða láta þetta
gott heita og hverfa inn í ensku-
mælandi fjöldann?
Tungumálaverkfræði
Tungumálaverkfræði er það svið
kallað sem hagnýtir málvísindi í
þágu upplýsingatækni. Það snýst
um textagreiningu, talgervla, vél-
rænar þýðingar, talgreiningu,
hjálparforrit til leiðréttinga á staf-
setningu og málfræði, sérhæfð
kennsluforrit fyrir tungumál
o.s.frv. Gera má ráð fyrir að þróun
á sviði tungumálaverkfræði muni
til lengri tíma litið leiða til þess
að tölvur verði lesandi, talandi, rit-
færar og heyrandi. Þegar það verð-
ur getum við verið viss um að vera
stödd í raunveralegu upplýsinga-
samfélagi, jafnvel margtyngdu.
Þar eiga allir sömu eða a.m.k. svip-
aða möguleika á að nýta sér upp-
lýsingar og þjónustu, óháð búsetu
og tungumálakunnáttu. Brú milli
tungumála verður ósýnilegur hluti
af upplýsingakerfunum. Tungumál
hafa öðlast frelsi frá manninum.
Það er okkar Islendinga að sjá
til þess að íslenskan verði einn af
þegnum upplýsingasamfélagsins.
Við höfum tryggt hagsmuni okkar
í þeirri staðlavinnu sem á sér stað
í upplýsingatækni, en það er for-
senda þess að yfírleitt var hægt að
leggja af stað með íslensku í far-
angrinum. Eftir er að koma henni
á áfangastað. Það verður ekki gert
nema með því að vinna nauðsynlegt
þróunarstarf á sviði tungumála-
verkfræði. Enginn getur eða hefur
hag af því nema við sjálf. Það era
okkar hagsmunir að það verði gert.
Það er okkar að bera kostnaðinn -
það er burðargjaldið sem við verð-
um að greiða fýrir að koma íslensk-
unni lifandi til upplýsingasamfé-
lagsins. Er það valkostur að skera
á rætur okkar, gleyma arfleiðinni
og týnast í enskumælandi flöldan-
um? Viljum við setjast að í upplýs-
ingasamfélagi þar sem íslenska er
ekki hluti lífsgæðanna?
Höfundur er eðlisfræðingur og
starfar að þróunarverkefnum hjá
Skýrr hf.
Gagnrýni eða fordómar?
ÞAÐ VAR haustlegt
sunnudaginn í miðjum
september í henni
Reykjavík, suðaustan
slagveður, rok og rign-
ing. Veðurguðimir
yggldu sig en á annað
hundrað manns, sem
-^goru komin saman á
Kaffi Reykjavík, létu
það ekki á sig fá. Þau
sötruðu kaffi með bros
á vör, ræddu um lífið
og tilveruna og það
sem skiptir okkur svo
miklu í lífinu, sam-
skipti. Þeim hafði verið
boðið að fylgjast með
frumsýningu á leik-
þætti um samskipti kynjanna eftir
Eddu Björgvinsdóttur. Leikþáttur-
inn er byggður á bókinni Karlar
gra frá Mars, konur era frá Venus,
eftir dr. John Gray. Allir voru í
góðu skapi, að ég hélt. Það reynd-
ist misskilningur. Á meðal vor var
gagnrýnandi sem á þriðjudag hafði
allt á hornum sér í Morgunblaðinu.
Sló um sig með sleggjudómum og
lítt rökstuddum fullyrðingum. Mér
er næst að halda að gagnrýnand-
ihn, Soffía Auður Birgisdóttir, sé
uppfull af fordómum, súr og gangi
um bæinn með saman-
bitnar varir. Að hún
sé reið.
Hún segir leikþátt-
inn „ ... lýsa alkunn-
um klisjum um sam-
skipti karls og konu. í
Bandaríkjunum seljast
bækur sama sama
tagi, sem heitar lumm-
ur enda áhugi þar-
lendra á léttsoðinni
sálfræði með afbrigð-
um mikill. I slíkum
bókum er boðið upp á
patenlausnir ... mat-
reiddar af auðmeltan-
legum klisj-
um ... eflaust má
draga nokkrar ályktanir um áhrif
bandarískrar dægurmenningar á
íslenskt samfélag."
Þetta kallast heilsteypt, vel rök-
studd gagnrýni, ekki satt? Þetta
teljast ekki fordómar, er það? Það
er á þessum nótum sem vel lesnir,
fordómalausir gagnrýnendur setja
fram skoðanir sínar, ekki satt? Og
svo gullkorn eins og: „Einhvern
veginn finnst mér að það hefði átt
hafa samsetninginn bitastæð-
ari...“ Dæmi hver fyrir sig en
„einhvern veginn fínnst mér“ að
Mér er næst að halda,
segir Hallur Hallsson,
að gagnrýnandinn sé
uppfullur af fordómum.
Soffía Auður afhjúpi eigin fordóma.
Það verður að taka verki
Draumasmiðjunnar eins og það er.
Þetta er lítill, smellinn leikþáttur
um samskipti kynjanna. Spaugileg-
ar uppákomur til umhugsunar um
hvernig við bregðumst við atvikum
í lífínu byggðar á bókinni Karlar
eru frá Mars, konur eru frá Venus.
Það eru engar „patenlausnir" og
stendur ekki til að leysa vandamál
lífsins í eitt skipti fyrir öll. Eingöngu
verið að brydda upp á umræðum
og rækta falleg samskipti. Sjálfur
leggur John Gray áherslu á að hver
og einn verði að vega og meta fyr-
ir sig. Það einmitt sé leiðin til árang-
urs í lífinu, taka inn hugmyndir og
ræða hlutina. Það er andstæðan við
að skella hurðum og dæma grimmt
og afgreiða hlutina sem klisjur og
patentlausnir a la Soffía Auður.
Sýnu stórkostlegast er niðurlag-
ið í ritdómi Soffíu. Hún blandar
Hallur
Hallsson
Hjálp sem
ber árangur
í ALDARAÐIR hafa
þjóðir búið við mis-
munandi kjör. Nær
óteljandi þættir valda
slíku. Horfum til nokk-
urra landa.
Bangladesh liggur
lágt að sjó. Þar eru
fellibyljir tíðir. Þeir
valda oft flóðbylgjum
sem drepa menn í þús-
undatali á nokkrum
augnablikum. Þúsund-
ir dauðra dýra menga
vötn og í kjörfarið
fylgja drepsóttir.
Sri Lanka heitir
sjálfstæð eyja i Ind-
landshafí. Þar leysa
mismunandi trúarbrögð æðis-
gengna grimmd úr læðingi. Þegar
Tamílum, sem era minnihlutahópur
innflytjenda frá Indlandi, var neitað
um sjálfstæði stofnuðu þeir morð-
ingjasveitir sem einskis svífast.
Allir hafa ástæðu til að óttast um
líf sitt.
Búrúndí og Rúanda heita sam-
liggjandi lönd í Afíku. Þar valda
ættbálkadeilur innan landanna
morðæði. Á tveimur áram hefur
um ein og hálf milljón manna verið
myrt.
Eftir Víetnam-stríðið ákváðu
nokkrir menn, með hinn morðóða
Pol Pot í fararbroddi, að færa
Kambódíu á miðaldastig. Allir sem
ekki gátu sannað að þeir hefðu
ekkert lært, eða pössuðu ekki í
myndina, voru myrtir. Það var á
aðra milljón manna. Helmingur
þjóðarinnar.
Balkanskagi er púðurtunna
Evrópu. Þar, eða nánar tiltekið í
Sarajevo, varð morðið á erfíngja
austurrísku krúnunnar neistinn að
fyrra heimsstyijaldarbálinu.
Fjörutíu og fímm árum eftir seinni
styrjöld liðaðist Júgóslavía, litla
heimsveldið á skaganum, í sundur
við fráfall Títós forseta. Þar eru
mismunandi trúarbrögð. Serbar,
sem eru langfjölmennastir, hófu
innrás í þau ríki sem vildu sjálf-
stæði frá ríkjasambandinu.
Grimmdaræði þeirra og óhugnan-
legar þjóðernishreinsanir fengu
fólk til að óttast að sigur hins illa
væri í nánd. Sameinuðu þjóðirnar,
Menningar- og fræðslusambandi
alþýðu inn á málið, og gerir stuðn-
ing þess tortryggilegan. Hún gerir
því skóna að það sé ekki normalt
af því leikþátturinn sé „ ... löng
auglýsing fyrir téða bók . .. Dæmi
nú hver fyrir sig.“ Svo mörg voru
þau orð. Það tíðkast hin breiðu
spjótin. Samkvæmt þessu hefði
aidrei átt að kvikmynda Kristnihald
undir Jökli vegna þess að myndin
auglýsti bók Nóbelsskáldsins. Og
Friðrik Þór Friðriksson hlýtur að
vera á hættulegri braut því kvik-
mynd hans um Djöflaeyju Einrs
Kárasonar gæti auglýst bókina.
Friðrik verður að skila stuðningsfé
°K leggja filmurnar upp á hillu,
Soffía Auður hefur kveðið upp dóm.
En auðvitað er ekki hægt að
skilja við málið öðruvísi en með
ásetningi um að bæta mannlífið og
rækta kærleiksrík samskipti. I
október hefjast námskeið um sam-
skipti karla og kvenna á vegum
Vaxtar - fyrir fólk. Leibeinendur
eru í fremstu röð, Anna Valdimars-
dóttir sálfræðingur og Bragi Skúla-
son sjúkrahúsprestur. Markmið
með þeim er að skapa umræðu og
rækta kærleiksrík samskipti.
Soffíu Auði Birgisdóttur er hér
með boðið á námskeið. Hún mun
læra mikið og njóta vel með góðu
fólki.
Höfundur er stjórnarformaður
Vaxtar - fyrir fólk.
með liðónýtan fram-
kvæmdastjóra, misstu
kjarkinn. Hugleysi
Breta og ósamkomu-
lag Frakka og Þjóð-
vetja gerði NÁTO
gagnslaust. Banda-
ríkjamönnum má
þakka það sem komið
er.
Milljónaþjóðir búa
ýmist við einræði of-
stækisfullra bókstafs-
trúar hópa, eða dæmi-
gerðra einræðisherra
sem líkja má frekar við
glæpamenn en pólitík-
usa.
Þarf nokkurn að
undra þótt flótti bresti á hjá hinum
almenna borgara sem við slíkt er
neyddur að búa. Hvað geta fá-
mennar þjóðir Norðurlanda gert
til hjálpar þeim hundruðum millj-
óna sem svo er komið fyrir? Best
er flestum að búa í heimahögum.
Það sem ber að gera,
segir Albert Jensen, er
að hjálpa þjóðum til að
hjálpa sér sjálfar.
Það gerir tungumálið, siðirnir, trú-
in, landið, ættingjar og vinir. Það
er hið versta mál, þegar fólki er
ekki vært á heimaslóðum og það
þarf að leita á náðir gerólíkra
þjóða. Landa þar sem allt þetta
er svo ólíkt. Sérstaklega eru landa-
skipti erfið þeim sem ólíkastir eru
viðtökuþjóð ef þeir geta ekki sam-
lagast en kjósa, á framandi slóð-
um, að breyta og þvinga eins og
þeir sjálfir voru í og með að flýja.
Maður sem getur unnið vill ekki
ölmusu. Hann vill læra að bjarga
sér en ekki leggjast upp á aðra
eins og nú er að færast í tísku.
Norðurlönd tóku að sumu leyti
rangt á vandræðum milljónaþjóð-
anna. Það fólk sem þarf á hjálp
að halda skiptir hundraðum millj-
óna. Hvar á að setja mörk við inn-
flutningi? Norðurlöndin hafa lítið
eða ekkert gagn gert en skapað
vandræði heima fyrir.
Það sem ber að gera er að hjálpa
þjóðunum til að hjálpa sér sjálfar.
Einn tæknimaður til hjálpar þjóð
er henni meira virði en að losna
við fólk. Líka þvingun á einræðis-
glæpamenn. Það þarf að leysa
vandræðin. Ekki dreifa þeim.
Fyrir nokkrum árum kom til
landsins lítill hópur frá gerólíkum
menningarheimi. Við vorum heppin
hvað það fólk hefur reynst vel að
nokkrum undanskildum sem virð-
ast miður gerðir að eðlisfari og
munu, ef að líkum lætur, valda
áframhaldandi vandræðum. Okkar
er að vernda fólkið sem kom með
þeim, fyrir illmennsku þeirra. Sá
hópur flóttafólks sem ég býð sér-
staklega velkominn og er sannan-
lega réttmætt að bjóða til vistar,
eru nýju ísfirðingarnir. Allt mundi
það fólk í bráðri hættu víðar en í
Júgóslavíu heitinni. Trúarlega
blönduð hjónabönd eiga ekki upp á
pallborðið þar sem siðleysi, trúar-
og þjóðernisofstæki ríkir. Einstæð
börn í neyð eru hvarvetna. Þeim á
að hjálpa með öllu mögulegu móti.
Þau samlagast vandræðalaust.
Fyrri hluti greinarinnar er til að
opna augu manna fyrir því, hvað
hættulegt er að fara offari. Mann-
ijöldinn er svo óskaplegur. Hjálp-
um, en gerum það með reisn. Ger-
um ekki fólk að þurfalingum.
Hjálpum því til að hjálpa sér sjálft.
I sínu heimalandi umfram allt, ef
mögulegt er.
Höfundur er byggingameistari.
Albert
Jensen.