Morgunblaðið - 29.09.1996, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 29. SEPTEMBER 1996
Morgunblaðið/Sigurður Aðalsteinsson
SKUGGAHLÍÐARMELAR bera ekki lengur nafn með rentu. Gróskumikið gras þekur landið sem áður var stórgrýttur melur.
Stórgrýtis-
melur varð
að sælureit
Jón E. Hallgrímsson, bóndi að Mælivöllum
á Jökuldal, hefur staðið að merkilegu
uppgræðslustarfi á jörð sinni undanfarin
tuttugu og fjögur ár. Signrður Aðalsteins-
son heimsótti Jón og kynnti sér hvemig
gengið hefur að græða upp óræktarmela í
150 metra hæð yfir sjó.
JÓN hefur allt sitt líf verið
áhugamaður um uppgræðslu
lands. Fyrstu svæðin sem
hann græddi upp voru umhverfis
fjárhúsin á Hrafnabjörgum í Hlíð,
þar sem hann er fæddur og uppal-
inn. Jón var ekki nema átján ára
þegar hann byijaði að draga skít
á sleðagrind á sjálfum sér í mó við
fjárhúsin árið 1948. Moðið úr fjár-
húsgörðunum tók hann með sér
úr húsunum á kvöldin þegar hann
fór heim og dreifði á mela sem nú
um langt skeið hafa verið algróin
tún. Jón segist nú vera farinn að
sjá árangur erfiðis síns.
Strengdi
uppgræðsluheit
Jón flutti ásamt konu sinni,
Rannveigu Sigurðardóttur frá
Teigaseli, í Mælivelli frá Hrafna-
björgum árið 1971. Mælivellir eru
í 150 metra hæð yfir sjó. Strax
eftir að Jón og Rannveig fluttu í
Mælivelli hófu þau uppgræðslu
mela er náðu frá Mælishól heim
undir fjárhús, alls um 30 hektarar.
Síðan hafa bætst við um 10 hektar-
ar í Skuggahlíð innan við Hneflu,
sem er á er rennur gegnum Mæli-
vallaland. Eins hafa verið græddir
upp stórgrýtismelar í Halsendan-
um milli Mælivalla og Skuggahlíð-
ar, sem er eyðibýli þar sem nú eru
beitarhús og lagt var undir Mæli-
velli um það bil er Jón hóf þar
búskap. Alls eru þetta um 40 til
50 hektarar.
„Þessir melar voru ömurlegir að
sjá hér í neðra landinu þar sem í
öllu falli ætti að vera mesti gróður-
inn í landareigninni. Ég strengdi
þess heit þegar ég fluttist hingað
að rækta upp þessa mela frá
Mælishól heim að fjárhúsum,
ásamt Skuggahlíðarlandinu neðan
vegar utan frá Hneflu inn að
Skuggahlíð," sagði Jón.
Helmingurinn af þessum nær
50 hekturum er nú, tuttugu og
fjórum árum eftir að Jón hóf upp-
græðsluna, orðinn nytjaland. Jón
segir að það gefi sér mikið að sjá
árangur erfiðis síns og landið sem
hann strengdi heit að græða upp
hefur nú breytt um svip, komin
gróðurslikja á það mestallt. Þar
af eru fimm hektarar orðnir gott
beitiland fyrir kindurnar haust og
vor en Jón friðar það yfir sumarið.
„Draumurinn sem ég ól með mér
þegar ég kom hingað, að gera
þessa mela að nytjalandi, hefur því
ræst og er ég ánægður með það,“
segir Jón.
JÓN E. Hallgrímsson við eina lerkiplöntuna í Sælureitnum. Þessi
planta er tveggja ára gömul og virðist þrífast vel í skjóli steinsins.
Nýtir úrgang úr fjárhúsum
Jón hóf uppgræðsluna með því
að bera kindaskít ásamt moði og
úrgangsheyi á melana 1972. Seg-
ist Jón nota að jafnaði helminginn
af skítnum undan fénu ár hvert
til uppgræðslunnar ásamt öllu
moði og úrgangsheyi er til falli.
Hann hendir aldrei moði eða úr-
gangsheyi annars staðar en á mel-
ana.
Það var á árunum fyrir 1980
að Jón fór að nota tilbúinn áburð
á melana með skítnum og heyinu.
Hann keypti gallaðan áburð sem
skemmst hafði í flutningum, blaut-
an og kögglaðan, allt að 5 tonn á
ári. Þennan áburð fékk Jón á hálf-
virði en ekki fékkst hann öll ár.
Jón bar aðallega á með höndunum
og segir þetta hafa verið mikla
vinnu.
Það var síðan árið 1987 að Jón
og Rannveig girtu af 7 hektara
reit sem tengdadætur þeirra kalla
Sælureitinn. Þegar reiturinn var
girtur var vart stingandi strá í
honum. Þetta var mestmegnis stór-
grýtis melur með einu eða tveim
rofabörðum. Byijað var að stinga
niður rofabörðin og setja skít og
heyrusl í þau og settur var skítur
í rendur eftir reitnum.
Byijað var að planta lúpínu í
þetta land 1988 og sáð meiri lúp-
ínu 1989. Síðan hefur lúpínan ver-
ið látin að mestu sjálfráð og er nú
farin að sá sér út fyrir girðinguna.
Segir Jón fróðlegt að sjá hvort
MORGUNBLAÐIÐ
JÓN í gömlu réttinni við
Mælishól. Stefán, sonur
Jóns, heldur uppgræðslu-
starfinu áfram utan við
Mælishólinn.
sauðkindin lætur hana í friði. Jón
segir lúpínuna vera dásamlega jurt
til uppgræðslu og hún sé upplögð
til að græða upp mela á Jökuldal.
Um 1990 var fyrstu lerkitrján-
um plantað í Sælureitinn og þau
hæstu eru orðin 75 sentímetra há.
Árið 1994 var síðan plantað 2.400
lerkitijám í reitinn í átaki með
Jökuldalshreppi en krakkar í ungl-
ingavinnu unnu það verk. Þessar
plöntur eru nú tuttugu til þrjátíu
sentímetra háar. Við þessa plöntun
komu steinarnir í melnum sér vel
en reynt var að setja plönturnar í
skjóli við þá, og virðist það hafa
lánast vel því lítil afföll eru enn
sem komið er af lerkinu.
Jón og Rannveig hafa einnig
plantað ösp, birki og víði í reitinn.
Elsta plantan í reitnum er ösp sem
plantað var 1989 og er orðin rúm-
lega mannhæðar há. Alls konar
villigróður hefur fest rætur í Sælu-
reitnum, svo sem krækilyng, blá-
beijalyng, loðvíðir, grávíðir, fjalla-
grös, hreindýramosi og fjalldrapi
ásamt alls konar grasi.
Ættgengur áhugi
Landgræðsluáhugi Jóns virðist
vera arfgengur því tveir synir hans
eru líka liðtækir við uppgræðsluna.
Stefán sonur Jóns býr í Hnefilsdal
ásamt Halldóru Eyþórsdóttur.
Hnefilsdalur er næsta jörð við
Mælivelli og eru Mælivellir upphaf-
lega úr landi Hnefilsdals. Stefán
hefur tekið 20 til 30 hektara af
melum til uppgræðslu utan við
Mælishólinn og beitir sömu aðferð-
um og faðir hans við uppgræðsl-
una. Sigurður sonur Jóns býr
ásamt foreldrum sínum á Mælivöll-
um, með konu sinni, Eygló Orm-
arsdóttur. Sigurður hefur verið
áhugasamur um uppgræðsluna á
Mælivöllum og í Skuggahlíð.
Jón segir að það sem hamli helst
uppgræðslunni nú sé stífni Vega-
gerðarinnar að setja upp pípuhlið
við Húsá utan við lönd Mælivalla
og Hnefilsdals. Það mundi spara
mikinn girðingakostnað og loka
„smugu“ er nær inn í landgræðslu-
svæði þeirra feðga. Ef Jón girðir
meðfram veginum verður hann
skaðabótaskyldur gagnvart því
tjóni sem búfé veldur á milli girð-
inganna. Því þá á búfé enn aðgang
eftir veginum þar sem ekkert er
hliðið fyrir þvergirðingshátt Vega-
gerðarinnar. Jón trúir því ekki að
Vegagerðin sé á móti landgræðslu.
Breyttir búskaparhættir
Jón segist til með að hætta
sauðfjárbúskapnum og láta hann
í hendur sona sinna og snúa sér
alfarið að uppgræðslustörfunum,
ef honum verði gert það kleift fjár-
hagslega. Hann segir uppgræðsl-
una og sauðfjárbúskapinn fara
ágætlega saman, hægt sé að skipta
beitinni niður á hólf og friða til
skiptis.
Jón telur hins vegar að þetta
gróðurleysi þarna á melunum sé
að einhveiju leyti búsetunni að
kenna, en hafa beri í huga að bú-
skaparhættir hafi verið að breytast
undanfarna áratugi. Nú er fé ekki