Morgunblaðið - 29.09.1996, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 29. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
I
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 29. SEPTEMBER 1996 29

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Inýrri skýrslu Ríkisendurskoð-
unar um Byggðastofnun felst
þungur áfellisdómur um starfsemi
stofnunarinnar. Hér er um að ræða
nýja stjórnsýsluendurskoðun á
Byggðastofnun, sem gerð var að
beiðni Egils Jónssonar, alþingis-
manns, þegar hann tók við stjórn-
arformennsku á síðasta ári. Al-
mennt er Ríkisendurskoðun þeirrar
skoðunar, að Byggðastofnun hafi
vanrækt að móta skýra stefnu um
hvar eigi að styrkja byggð í land-
inu, af- hvaða ástæðum og með
hvaða hætti eins og segir í skýrsl-
unni.
Ríkisendurskoðun upplýsir, að
fyrirgreiðsla Byggðastofnunar
nemi 17,6 milljörðum króna á 11
árum. Síðan segir:„Á þessu árabili
fækkaði fólki á landsbyggðinni um
0,2% meðan fólki á höfuðborgar-
svæðinu fjölgaði um 19,9%.“ Þess-
ar tölur benda ekki til þess, að sú
aðferð að veita fé til uppbyggingar
á landsbyggðinni með atbeina op-
inberrar stofnunar og þingkjörinn-
ar stjórnar hafi borið mikinn
árangur.
Ljóst er að mikið af því fé, sem
Byggðastofnun hefur veitt til upp-
byggingar er tapað. Þannig hafa
93% af lánveitingum til fiskeldis
verið afskrifaðar. Um 30% af öllum
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
lánum til Vestfjarða hafa verið
afskrifuð. Fram kemur að Byggða-
stofnun hefur veitt tæpar 850 millj-
ónir króna í beina styrki en engin
skipulögð athugun hafi verið gerð
á því, hvernig til hefur tekizt með
þau verkefni, sem styrkt voru.
Styrkveitingar Byggðastofnunar
hafa einungis verið auglýstar til
umsóknar í eitt ár af ellefu!
Dugnaður Byggðastofnunar við
að byggja yfir sjálfa sig vekur at-
hygli. Stofnunin hefur fjárfest í
húsnæði á öllum þeim stöðum, þar
sem hún starfar. Þannig hefur hún
lagt 270 milljónir króna í tæplega
2800 fermetra húsnæði yfir 35
starfsmenn, að því er Ríkisendur-
skoðun heldur fram. Hvernig má
þetta vera?
Forsvarsmenn Byggðastofnunar
verða að sjálfsögðu að svara fyrir
sig og vafalaust er það rétt, sem
Egill Jónsson, alþingismaður og
stjórnarformaður Byggðastofnun-
ar segir í samtali við Morgunblaðið
í gær, að „auðvitað byggist svona
skýrsla að hluta til á mati og álykt-
unum og mönnum getur sýnzt sitt
hvað í þeim efnum..." En stjórnar-
formaður Byggðastofnunar segir
ennfremur:„Við fyrstu athugun er
margt í þessari úttekt, sem gagn-
legt er að fá fram og getur þannig
orðið góð leiðsögn, þegar fjallað
er um málefni Byggðastofnunar".
I tilefni af þessari skýrslu
Byggðastofnunar er ástæða til að
spyija, hvort yfirleitt sé nokkur
þörf fyrir starfsemi af þessu tagi.
Margt hefur breytzt frá því að
Byggðastofnun, sem upphaflega
hét Framkvæmdastofnun og var
sett upp í tíð vinstri stjórnarinnar
1971-1974, hóf starfsemi sína.
Allt viðhorf hefur gjörbreytzt.
Mönnum er nú ljóst, að blómlegt
atvinnulíf á landsbyggðinni, sem
er forsenda þess, að fólk vilji búa
þar, byggist ekki á lánveitingum
og styrkjum, sem stjórnmálamenn
taka ákvarðanir um. Þvert á móti
fer ekki á milli mála, að það eru
öflug, einkarekin atvinnufyrirtæki,
sem lúta lögmáium markaðarins
og ftjálsrar samkeppni, sem eru
bezta tryggingin fyrir því að at-
vinna haldist á landsbyggðinni og
að afkoma fólks sé viðunandi. Það
er bezta tryggingin fyrir því, að
við höldum áfram að byggja ísland
allt.
Margfengin reynsla í áratugi
sýnir, að opinberir styrkir duga
skammt í þessum efnum. Þess
vegna er full ástæða til að ræða
það í alvöru í framhaldi af skýrslu
Ríkisendurskoðunar að leggja
Byggðastofnun niður. Einkafyrir-
tækin sjá um atvinnulífið og fjár-
magnsmarkaðurinn sér um eðlileg-
ar og heilbrigðar lánveitingar. Það
er til nóg af opinberum stofnunum
til að vinna að áætlanagerð. Eru
nokkur sérstök rök fyrir því, að
halda áfram þeirri starfsemi, sem
fram fer á vegum Byggðastofnun-
ar?
í þessu sambandi má kannski
rifja upp, að Sjálfstæðisflokkurinn
barðist hart gegn því á sínum tíma,
að Framkvæmdastofnunin, forveri
Byggðastofnunar yrði sett á stofn.
Það gerði Morgunblaðið reyndar
líka. Þær röksemdir sem talsmenn
Sjálfstæðisflokksins á sínum tíma
höfðu uppi gegn stofnun Fram-
kvæmdastofnunar eru í fullu gildi.
ÞUNGUR
ÁFELLISDÓMUR
ÉG HEF
• minnzt á
metsölubókina pínu
rosalega góðu eftir
Norðmanninn Jostein
Gaarder sem á að vera
skáldsaga en er þó
einkum afar haganlega gert sögu-
legt heimspekiyfírlit í skáldsögu-
búningi. í barokk-kaflanum er saga
um rússneskan stjörnufræðing og
rússneskan heilaskurðlækni og
samtal þeirra um trúmál. Skurð-
læknirinn var kristinn en ekki
stjörnufræðingurinn. Hann sagði:
Ég hef oft verið úti í geimnum og
aldrei séð hvorki Guð né englana.
En skurðlæknirinn sagði: Og ég hef
skorið upp marga gáfaða heila, en
aldrei séð eina einustu hugsun.
Þetta minnti mig hastarlega á
að ekkert er nýtt undir sólinni því
að rússneski geimfarinn Gagarin
sagði að hann hefði aldrei rekizt á
Guð úti í geimnum. Og í samtali
við hann sem ég birti í Hugleiðing-
um og viðtölum segir hann að sann-
ur kommúnisti biðji ekki til Guðs.
Og í samtalsgrein minni um sr.
Bjama Jónsson, Með séra Bjarna á
æskuslóðum, segir hann m.a. þessa
sögu, Kvöld eitt þegar nokkur hund-
ruð stúdentar voru saman komnir
(i Kaupmannahöfn), talaði mennta-
maður að nafni Rasmussen gegn
trú og kirkju og sagði: „Ég trúi
ekki því, sem ég hef ekki séð og
treysti ekki á það.“ Kennari minn
í kirkjusögu, Ammundsen prófess-
or, síðar biskup, tók til máls og
spurði með hógværð: „Segið mér,
herra Rasmussen, hafið þér séð
yðar eigin skynsemi?" Hinn svar-
aði: „Nei.“ Ammundsen sagði: „Við
hinir höfum ekki heldur séð hana,
hvar er hún þá?“ Dynjandi lófa-
klapp. (Séra Bjarni, 54. bls.)
Við Kristján Karlsson vorum eitt
sinn sem oftar að tala um Njálu.
Hann var nýbúinn að endurlesa
söguna og við vorum eitthvað að
bera saman bækur okkar um skáld-
sagnagerð - þá segir hann mér að
hann hafí lesið það einhvers staðar
að sextíu þúsund
skáldsögur hafi verið
skrifaðar á Viktoríu-
tímabilinu í Englandi,
eða um þúsund skáld-
sögur á ári! Ég kann
ekki betri lýsingu á
þessu flóði en þá sem Kristján
bætti við: Þetta er mikill framburð-
ur, sagði hann. Nú eru kannski lesn-
ir tíu höfundar og innan við hund-
rað skáldsögur frá þessum árum.
Það hlýtur að vera skáldsagna-
höfundum þónokkurt íhugunarefni,
svo mikla vinnu sem þeir leggja í
þessi verk sín, hvað þau hafa ríka
tilhneigingu til að gleymast. Sízt
af öllu geta þeir treyst mati sam-
tíma síns. En bókmenntasagan
skrifar sig sjálf, án klikunnar sem
alltaf heldur að hún eigi síðasta
orðið. Þegar ég sagði ungum raun-
vísindamanni frá skáldsögunum
sextíu þúsund, svaraði hann: Mikið
er ég feginn að mér skyldi aldrei
hafa dottið i hug að skrifa skáld-
sögu! Þá getur maður dáið án þess
hafa áhyggjur af þessum fimmtíu
og níu þúsund níu hundruð níutíu
og níu sögum! Eða vænta neins í
þessu happdrætti sem hefur m.a.
þá annmarka að vinningurinn verð-
ur aldrei sóttur hvort sem er! Bingó-
ið er betra, sagði þessi ungi raunvís-
indamaður.
En ég hugsaði með mér. Hvað
skyldi maður eiga eftir að lesa
margar skáldsögur sem skrifaðar
hafa verið frá upphafi vega? Það
er líklega orðið jafn vonlaust að
kynna sér þessi verk og ætla sér
að lesa himintunglin.
Þannig er bókmenntafræðin oft
eins konar stjömuspá, sem miðar
allt við þekktar stærðir og það sem
við blasir í samtímanum; þessar
glænýju uppákomur sem gleymast
einsog rokktónleikar. Og þeir fræð-
ingar sem stjórna þessum uppá-
komum fara að sjálfsögðu á mis
við margvíslegan leyndardóm hins
óþekkta, því miður. Margir þeirra
eiga annað og betra skilið. En fæst-
ir þora að fara ótroðnar slóðir. Þeir
kunna bezt við sig á alfaraleið tízku
og áróðurs. Þeir em fastir í viðtek-
inni afstöðu til bókmmennta og
lista. Gera sig jafnvel seka um að
þegja um verk mikilvægra höfunda.
Áhugamenn um bókmenntir eru
einatt einungis áhugamenn um
sumar bókmenntir og vinna einsog
andlegir Kremlveijar. Og skáldin
geta ekki flúið þá. Fá ekki einu
sinni tækifæri til að vera landflótta!
Aðrir eru útvaldir, án fyrirvara.
Þeir eru teknir á hyglum einsog
sauðfé í gamla daga.
Líklega er kominn tími til að
kortleggja bókmenntasöguna á ný.
Mér skilst það sé mesta eftirvænt-
ing stjarnfræðinga að fínna nýjar
stjörnur, sem enginn hefur áður
komið auga á.
En hvaða máli skiptir þetta svo-
sem? Hveijir eiga að njóta stjarn-
anna, þegar sól og jörð hafa lokið
hlutverki sínu? Að því kemur einnig
að sól tér sortna og fold sígur í
mar (hvernig svo sem það má
verða!)
Ég fór þá að velta því fyrir mér
handa hveijum þessi skáldskapur
allur væri, öll þessi hugsun, allur
þessi framburður í ómælanlegt haf
gleymskunnar? Steinaldarmaðurinn
skrifaði ekki bækur. Jörðin er hans
bók. Við þekkjum hann ekki sem
einstakling, heldur hjörð. Og mér
er til efs að bókin eigi eftir að
breyta hjörðinni í einstakling; sjón-
varpið áreiðanlega ekki. Þó þekkj-
um við einstaka höfunda úr forn-
öld. Þó engan frá ísöld.
1 /»0 ÉG HEF MINNZT Á
X »skáldskap af handahófi.
Biðst ekki afsökunar á því. Ástæðan
er sú að ég er þess fullviss, að það
er rétt sem Kierkegaard segir um
handahófið, að það er betra en
regla. Og skerpir hugarflugið.
■j í?q ÞEIR ERU MARGIR
X vlO *salíerarnir í bókmennt-
um. Sumir skrifa inn í tízkuna.
Aðrir stjórna henni.
HELGI
spjall
+
RE Y KJ AVÍKU RBRÉF
Athyglin BEINDIST
að Emmu Bonino, þeim
fulltrúa í fram-
kvæmdastjórn Evrópu-
sambandsins, sem
fjallar um sjávarút-
vegsmál á ráðstefnu
ESB og sjávarútvegs-
ráðuneytisins í gær, föstudag, en kannski
má segja, að Þorsteinn Pálsson, sjávarút-
vegsráðherra hafi „stolið senunni“ með
efnismikilli og greinargóðri ræðu, þar sem
ráðherrann gerði grein fyrir þeim þáttum
í sjávarútvegsstefnu ESB, „sem gera hugs-
anlega aðild íslands að sambandinu erfíða
eins og sakir standa“, eins og Þorsteinn
Pálsson komst að orði.
Ráðstefna á borð við þessa er mikilvæg-
ur þáttur í að stuðla að upplýstum umræð-
um hér á íslandi um Evrópusambandið og
ýmsa þætti í starfsemi þess, sem varða
hagsmuni okkar íslendinga. Hún hefur
engu breytt um þá afstöðu flestra jieirra,
sem um hafa fjallað, að full aðild Islands
að ESB sé óhugsandi að óbreyttri sjávarút-
vegsstefnu Evrópusambandsins. Hins veg-
ar er eðlilegt að hér hefjist almennar
umræður um kosti og galla aðildar. Við
getum ekki lokað augunum fyrir þeirri
þróun, sem stendur yfir í Evrópu og gerum
það ekki á öðrum sviðum Evrópusamstarfs.
Framvindan er ör á öllum sviðum í
Evrópu. Miklar umræður standa yfir um
Qölgun aðildarríkja Atlantshafsbandalags-
ins og ýmsar skoðanir eru uppi um að
aðild að Evrópusambandinu ætti að nægja
sumum nágrönnum Rússa, sem sækja stíft
eftir aðild að NATO. Þá er augljóslega
stefnt að stækkun ESB til austurs en lang-
stærsta og mikilvægasta málið, sem nú
er á dagskrá ESB-ríkja, er að sjálfsögðu
sú ákvörðun þeirra að taka upp sameigin-
lega mynt eftir örfá ár. Þrátt fyrir miklar
deilur innan ESB um sameiginlega mynt
er ekki annað að sjá, en hún verði að veru-
leika, þótt það verði ekki með þátttöku
allra aðildarríkja ESB fyrst í stað. Sú
ákvörðun getur hins vegar snert hagsmuni
okkar íslendinga með ófyrirsjáanlegum
hætti og valdið því að nýir og veigamiklir
þættir koma inn í umræður um afstöðu
okkar til Evrópusambandsins.
Emma Bonino ræddi nokkuð um samn-
ingaviðræðurnar við Norðmenn á sínum
tíma og sagði m.a.: „Grundvallarforsenda
inngöngu er að umsækjandi samþykki það
sem nefnt er „sameiginlegu reglurnar“,
sem gilda í sambandinu: Innganga merkir
að reglurnar eru samþykktar. Þessi for-
senda var undirrót hressilegra skoðana-
skipta við Norðmenn, sem voru með annað
skipulag á fiskveiðum sínum en samband-
ið og voru ófúsir að kasta því fyrir róða.
Undir lok aðildarviðræðnanna fundu samn-
ingsaðilar lausn, sem báðir voru ánægðir
með: Norðmenn fengu leyfí til að nota sína
tilhögun í norskri lögsögu norðan við 62.
breiddarbaug fram til 30. júní 1998. Þaðan
í frá yrði skipulag þeirra fellt inn í sameig-
inlega fiskveiðistefnu Evrópusambandsins,
að teknu tilliti til markmiða stjómunarinn-
ar og aðferða við hana, gerð var grein
fyrir þessu í sameiginlegri yfirlýsingu."
Þessi þáttur í samkomulagi ESB og
Norðmanna, sem síðar felldu samninginn
í þjóðaratkvæðagreiðslu eins og menn
muna, var auðvitað gersamlega óaðgengi-
legur fyrir okkur íslendinga, eins og Morg-
unblaðið benti á, þegar þessir samningar
voru til umræðu hér.
Emma Bonino sagði ennfremur: „Síð-
asta atriðið sem var mjög athyglisvert var
umræða um það, sem nefnt er í samband-
inu „aðgangur að hafsvæðum" eða réttur-
inn til að veiða úr fiskistofnum, sem ekki
eru háðir kvóta. Öll veiðiskip sambandsins
sem hafa veiðikvóta á tilteknu veiðistjórn-
arsvæði mega veiða þar þær tegundir, sem
ekki eru háðar kvóta. Þetta byggist á sam-
eiginlegu reglunum í sambandinu og hefði
því átt við norsk skip á hafsvæðum sam-
bandsins og öfugt. Þegar það kom í ljós,
að Norðmenn myndu ekki geta sætt sig
við að skip frá öðrum ríkjum sambandsins
mættu veiða úr stofnum utan kvóta í
norskri lögsögu var þessum hluta sameig-
inlegu fiskveiðistefnunnar ýtt til hliðar um
sinn meðan beðið væri þess, að mótuð
yrði sérstök stefna sambandsins er hefði
það markmið að koma á jafnvægi í veiðun-
um á umræddu svæði.“
Við íslendingar skiljum þessa afstöðu
Norðmanna mæta vel enda ekki hægt að
sjá með hvaða hætti hægt væri að tryggja
að fiskveiðiskip ESB veiddu ekki aðrar
fisktegundir en utan kvóta tegundir, ef
þeim væri á annað borð heimilt að fara
hér um fiskveiðilögsögu okkar að vild sinni.
Veiðar okkar utan íslenzkrar fiskveiðilög-
sögu síðustu ár gætu hins vegar vakið upp
spurningar um, hvort við gætum hagnýtt-
okkur þessar reglur með góðum árangri
innan fiskveiðilögsögu ESB-ríkjanna, ef
við hefðum á annað borð veiðikvóta þar.
En jafnvel þótt þau tækifæri væru til stað-
ar má telja víst, að okkur mundi ekki
hugnast að sjá flota spænskra fískiskipa,
sem fræg eru fyrir óprúttnar veiðiaðferð-
ir, innan okkar lögsögu við veiðar á utan
kvóta tegundum. Fleira mundi fylgja með.
Hér hefur verið vitnað til tveggja þátta
í samningaviðræðunum við Norðmenn,
sem Emma Bonino fjallaði um, sem engin
breyting hefur orðið á af hálfu Evrópusam-
bandsins og ekki fyrirsjáanlegt að við
mundum ná betri árangri í viðræðum um
heldur en Norðmenn. Það má hins vegar
vel vera, að breyting geti orðið á þessum
þáttum við endurskoðun á fiskveiðistefnu
ESB og jafnframt er auðvitað hugsanlegt
að við Islendingar, sem aðilar að ESB
gætum eignast öfluga bandamenn, sem
hafa svipaðra hagsmuna að gæta og við.
mmmmmmm en það var sem
Ræða Þor- fyrrsegirræðaÞor-
. t» -1 steins Pálssonar,
stemsrals- sem vakti einna
sonar mesta athygii á
ráðstefnu ÉSB og
sjávarútvegsráðuneytis um sjávarútvegs-
mál. í ræðu þessari rakti hann þá þætti í
sjávarútvegsstefnu ESB, sem valda mundu
erfíðleikum í viðræðum um hugsanlega
aðild íslands að ESB og sagði m.a.:
„Hjá Evrópusambandinu eru ákvarðanir
um leyfílegan heildarafla teknar sameigin-
lega af ráðherraráði sambandsins. Ólíklegt
er að íslendingar teldu sér fært að fram-
selja ákvörðunarvaldið á þessu sviði til ráð-
herraráðs sambandsins ... Ef samkomulag
mundi nást í aðildarsamningum um afla-
hlutdeild sem íslendingar gætu sætt sig
við, þá þyrfti jafnframt að tryggja að ekki
yrði hægt að breyta þeirri aflahlutdeild síð-
ar nema með samþykki íslendinga. Engar
slíkar tryggingar er hins vegar unnt að fá
... Reglur um aðgang fiskiskipa til veiða
eru all ólíkar á íslandi og í ESB ... Ákvörð-
un um stærð fískiskipaflotans innan ESB
er miðstýrð ... Mismunandi aðstæður á ein-
stökum hafsvæðum kalla oft á ólíkar ráð-
stafanir hvað varðar tæknilegar ráðstafanir
í fiskvemdarmálum ... Það á sérstaklega
við um skyndilokanir veiðisvæða og aðrar
ráðstafanir til að veijast því að stundaðar
séu skaðlegar veiðar. Eins og staða mála er
í dag hjá Evrópusambandinu er ekki hægt
að taka ákvarðanir á þessu sviði með skjót-
um hætti. Þannig er t.d. ekkert fyrirkomu-
lag þar sem gert er ráð fyrir að hægt verði
að gn'pa til skyndilokana ... Samkvæmt
gildandi íslenzkum lögum geta þeir einir,
sem uppfýlla þjóðernis- og búsetuskilyrði
átt íslenzk fiskiskip og fískvinnslufyrir-
tæki, sem stunda frumvinnslu afla ... Ymis
ríki innan ESB hafa reynt að koma í veg
fyrir svokallað kvótahopp með því að setia
reglur sem takmarka eignarhald á fiskiskip-
um. Hætt er við að slíkar reglur gætu tak-
markað hagræðingarmöguleika íslenzkra
fyrirtækja.“
Þorsteinn Pálsson, sjávarútvegsráð-
herra, nefndi nokkur fleiri dæmi um það,
sem erfíðleikum mundi valda í aðildarvið-
ræðum við ESB. Ræða ráðherrans er þýð-
ingarmikil vegna þess, að þetta er senni-
lega í fyrsta sinn, sem tilraun er gerð til
þess að skilgreina nokkuð nákvæmlega
þau álitamál, sem upp mundu koma af
okkar hálfu í slíkum viðræðum við Evrópu-
Laugardagur 28. september
VIÐ HVERFISGOTU
Morgunblaðið/Ásdís
sambandið. Með þessari framsetningu auð-
veldar sjávarútvegsráðherra umræður hér
heima fyrir um það á hvað við gætum
hugsanlega fallizt í viðræðum við ESB og
hvað er ófrávíkjanlegt af okkar hálfu.
Það er hægt að halda því fram, að
umræðum um þessi málefni hafi lengi
verið haldið uppi með tilfinningalegum
rökum og að nú sé tímabært að skoða
málin frá öðru sjónarhorni. í því sambandi
mega menn ekki gleyma því, að hinn 1.
desember nk. eru ekki nema 20 ár liðin
frá því, að síðasti brezki togarinn sigldi á
brott frá íslandsmiðum. Þá voru að baki
harðvítug átök um útfærslu fiskveiðilög-
sögunnar, sem staðið höfðu í aldarfjórðung
frá því að lögsagan var færð út í 4 mílur.
Á þeim aldarfjórðungi háðum við þijú
þorskastríð við Breta. Þegar hér var kom-
ið sögu höfðu erlend fiskiskip áratugum
og öldum saman farið ránshendi um auð-
lindir okkar. Það var enginn munur á þeirri
erlendu nýtingu okkar auðlinda og ný-
lendustefnu gömlu evrópsku heimsveld-
anna í Afríku og Asíu.
Sú unga kynslóð, sem nú hefur mestan
áhuga á aðild að ESB og virðist tilbúin
til að ganga býsna langt í því að semja
um nýtingu auðlinda okkar upplifði þessi
átök ekki af eigin raun. Hún á þess vegna
af eðlilegum ástæðum erfitt með að skilja
varkárni þeirra, sem eldri eru. Það breytir
ekki þvl, að tímabært er að ræða efnislega
þá þætti, sem Þorsteinn Pálsson vék að
og væntanlega verður ræða sjávarútvegs-
ráðherra upphafið að slíkum umræðum.
ÞÓTT ENGIN SÚ
breyting hafi orðið
á sjávarútvegs-
stefnu Evrópusam-
gjaldmiðill bandsins, sem
hugnast okkur Is-
lendingum er samstarf ríkjanna innan þess
í stöðugri þróun og þýðingarmesti þáttur
þeirrar þróunar þessa stundina er undirbún-
ingur að sameiginlegum gjaldmiðli Evrópu-
Sameigin-
legur
sambandsríkjanna. Eins og mál standa nú
má telja nánast víst, að hann verði að veru-
leika. Sameiginlegur gjaldmiðill er mesta
bylting í samstarfí Evrópuríkjanna frá því
að Evrópubandalagið var stofnað.
Það er nánast ómögulegt að gera sér
grein fyrir þeirri gífurlegu breytingu, sem
verður á daglegu lífi fólks í Evrópulöndum,
þegar sami gjaldmiðillinn verður ráðandi
í flestum þeirra. Þetta verður bylting en
ekki breyting. Beinn sparnaður verður gíf-
urlegur og augljóst, að fyrirtæki sem
starfa á því svæði, þar sem gjaldmiðill er
sameiginlegur ná miklu forskoti fram yfir
keppinauta sína. Margvíslegar hindranir,
tafír og kostnaður, sem leiðir af mismun-
andi gjaldmiðlum hverfur og ganga má
út frá því sem vísu að það verði mikil vít-
amínsprauta fyrir fyrirtæki á því svæði.
Það skapast alveg ný vídd í viðskiptum
hveiju nafni sem nefnast. Daglegt líf hins
almenna borgara gjörbreytist. Hann getur
farið allra sinna ferða milli Evrópuríkja
án þess að þurfa að huga að gjaldmiðils-
skiptum og losnar við ótrúlega mikinn
kostnað af þeim sökum.
Gjörbreyting verður á almennri efna-
hagsstjórn. Ríkin, sem hyggjast gerast
aðilar að hinum sameiginlega gjaldmiðli,
lúta ströngum aga, sem þegar til lengri
tíma er litið mun stuðla að batnandi lífs-
kjörum í þeim löndum, þótt tímabundnir
erfiðleikar geti steðjað að á meðan þau
eru að aðlagast nýjum kröfum.
Við íslendingar getum ekki horft fram
hjá þessum þætti í samstarfi Evrópuríkja,
þegar við ræðum hugsanleg tengsl okkar
við Evrópusambandið í framtíðinni. Og að
því vék Þorsteinn Pálsson, sjávarútvegs-
ráðherra, einnig í ræðu sinni á fyrrnefndri
ráðstefnu. Hann sagði m.a.: „Nauðsynlegt
er ennfremur að huga sérstaklega að því
hvaða áhrif sameiginleg evrópumynt
mundi hafa á íslenzkt efnahagslíf. Á und-
anförnum árum höfum við með markvissri
efnahagsstjórn tryggt hér stöðugleika og
lága verðbólgu. Stöðugleiki í gengismálum
hefur verið lykilatriði í að ná þeim ár-
angri. Hitt er ljóst, að uppistaðan í verð-
mætasköpun íslendinga er með öðrum
hætti en hjá stærstu iðnríkjum Evrópu-
sambandsins. Sameiginleg evrópumynt
mundi því taka mið af hagsmunum þeirra
ríkja en ekki íslenzkum hagsmunum. Fast-
lega má reikna með, að í framtíðinni verði
áfram meiri sveiflur á matvælamörkuðum
en almennum mörkuðum fyrir iðnaðarvör-
ur. Það gæti því skert möguleika okkar
til almennrar hagstjórnar, ef við hefðum
ekki eigin mynt. Það yrði óásættanlegt
að lífskjör hér tækju mið af jaðarsvæðum
annars staðar í Evrópu.“
Spurning er, hvort ráðherrann leggur
of mikla áherzlu á hina neikvæðu þætti í
hugsanlegri þátttöku okkar í sameiginleg-
um gjaldmiðli Evrópuríkja í þessum orðum.
Sameiginleg evrópumynt verður einfald-
lega ekki að veruleika, ef fjöldi aðildar-
ríkja Evrópusambandsins telur að gömlu
stórveldin taki um of mið af eigin hags-
munum, þegar grundvöllur er lagður að
henni. Og hvað á ráðherrann við með því
að lífskjör okkar tækju mið af „jaðarsvæð-
um annars staðar í Evrópu"?
Það sjónarmið sjávarútvegsráðherra að
það gæti skert möguleika okkar til al-
mennrar hagstjórnar, ef við hefðum ekki
eigin mynt fær varla staðizt. Ástæðan er
einfaldlega sú, að það örlitla hagkerfi, sem
við rekum hér er að verulegu leyti og í
vaxandi mæli háð þeim efnahagssveiflum,
sem verða í helztu nágranna- og viðskipta-
löndum okkar eins og dæmin sanna. ís-
lenzka krónan gerir okkur ekki kleift að
komast undan þeim áhrifum. En hún hjálp-
ar okkur að vísu til að stinga höfðinu í
sandinn, ef við veljum þann kostinn! Þegar
ráðherrann talar um „skerta möguleika til
almennrar hagstjórnar" á hann væntan-
lega við þetta.
Sameiginlegur gjaldmiðill Evrópuríkja
opnar okkur sýn inn í nýja öld. Það er
ekki sízt sú sýn, sem veldur því, að við
þurfum að skoða tengsl okkar við Evrópu-
sambanaið frá nýjum sjónarhóli á næstu
árum.
„Ræða ráðherr-
ans er þýðingar-
mikil vegna þess,
að þetta er senni-
lega í fyrsta sinn,
sem tilraun er
gerð til þess að
skilgreina nokkuð
nákvæmlega þau
álitamál, sem upp
mundu koma af
okkar hálfu í slík-
um viðræðum við
Evrópusamband-
ið. Með þessari
framsetningu
auðveldar sjávar-
útvegsráðherra
umræður hér
heima fyrir um
það á hvað við
gætum hugsan-
lega fallizt í við-
ræðum við ESB
og hvað er ófrá-
víkjanlegt af okk-
ar hálfu.“
M