Morgunblaðið - 02.10.1996, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 2. OKTÓBER 1996 C 5
Uthafsveiðikvótar verði
einnig framseljanlegir
SVEINN Hjörtur Hjart-
arson, hagfræðingur
Landssambands ís-
lenskra útvegsmanna,
telur mikilvægt að þær
veiðiheimildir, sem koma í hlut íslands vegna úthafsveiða, verði tengd-
ar aflamarkskerfinu með framseljanlegum hætti, líkt og fiskveiðistjórn-
unarkerfið innan landhelginnar er nú byggt upp.
Sveinn H. Hjartarson
hagfræðingur hjá LÍÚ
Sveinn Hjörtur ræddi um efna-
hagslegt mikilvægi fiskveiðistjórn-
unar á ráðstefnunni og sagði í
þessu sambandi m.a.: „Úthafsveið-
ar okkar hófust ekki af alvöru
fyrr en upp úr 1990. Einn helsti
hvatinn að aukinni sókn í úthafið
hefur byggst á því að útgerðir
hafa notað vannýtta afkastagetu
til að leita nýrra tækifæra í úthaf-
inu, sem áður var notuð innan lög-
sögunnar. Fiskveiðistjórnunar-
kerfið hefur tvímælalaust auðveld-
að útgerðum þessa sókn. Skipin
hafa átt sínar veiðiheimildir á
heimamiðum til góða eða framselt
þær til annarra og þannig minnkað
áhættuna af úthafsveiðum.“
Að mati Sveins Hjartar hefur
efnahagslegur ávinningur físk-
veiðistjórnunar skilað sér í ríkum
mæli. Bein afleiðing af stjómkerf-
inu er að rekstrareiningar í sjávar-
útveginum hafa í auknum mæli
verið sameinaðar, m.a. með kaup-
um eða samruna, aukinni samvinnu
fyrirtækja með kaupum á hluta-
bréfum og sameiginlegri þátttöku í
áhættuverkefnum.
Hann segir að sameining þurfí
aftur á móti ekki alltaf að vera
besta úmæðið. „Aukin sameining
fyrirtækja hefur enn ekki leitt til
verulegra vandamála fyrir byggðar-
lögin við sjávarsíðuna. Þvert á móti
hefur hún oft haft jákvæðar afleið-
ingar í för með sér. Það er aftur á
móti ljóst, ef gæta á fyllsta raun-
sæis, að þorpin eiga ekki öll sömu
möguleika í framtíðinni.
Þorpin eiga ekki sömu
möguleika
Það er engin málamiðlun til
milli annars vegar kröfunnar um
að fyrirtækin séu rekin með hagn-
aði og hinsvegar að veita ákveðn-
um fyrirtækjum fjárhagslega
styrki vegna þess að þau starfa
í ákveðnu þorpi eða landshluta.
Meðal íslenskra fjárfesta er mik-
ill áhugi á að fjárfesta í sjávarút-
veginum. Ef höfð er í huga sú
ávöxtunarkrafa, sem almennt er
gerð um áhættufjármagn, er ljóst
að því verður varið þar sem fjár-
festar telja aðstæður bestar til
þess að reka fyrirtækin.
Sjávarþorp, sem uppfylla ekki
nýjar og vaxandi kröfur varðandi
rekstur sjávarútvegsfyrirtækja,
standa frammi fyrir stöðnun og
fólksfækkun ef íbúum þeirra
tekst ekki að byggja tilveru sína
á einhverju öðru. Til þess að
standast alþjóðlega samkeppni í
sjávarútvegi, þar sem helstu
samkeppnislönd okkar beita
ríkulegum styrkjum til þess að
styðja eigin fyrirtæki, eigum við
ekki annan kost en þann að
leggja höfuðáherslu á arðsemi í
atvinnugreininni. Það er okkar
eina haldreipi í harðri samkeppni
á markaðnum. Þess vegna verð-
um við að kappkosta með öllum
tiltækum ráðum að sjávarút-
vegurinn sé rekinn með arðbær-
um hætti. Jafnframt verðum við
að gæta þess að leikreglur innan
atvinnugreinarinnar og í þjóðfé-
laginu taki mið af heildarhags-
munum þjóðarinnar. Þetta tel ég
að sé grundvallarforsenda fyrir
því að við getum haldið áfram
eðlilegri uppbyggingu í landinu,“
sagði hagfræðingur LÍÚ og bætti
við að það væri mikill misskiln-
ingur að störf glötuðust við það
eitt að leggja áherslu á arðsemis-
sjónarmið atvinnugreinar. Þvert
á móti teldi hann að með því að
viðhalda einhvers konar óbreyttu
ástandi, myndi það leiða fyrr en
síðar til þess að störf glötuðust
varanlega.
EES-samningurínn var
of dýru verði keyptur
Ari Skúlason
framkvæmdastjóri ASÍ
ARI Skúlason, fram-
kvæmdastjóri Alþýðu-
sambands íslands,
segir það vera skoðun
íslenskra sjómanna og
íslensks fiskverkafólks að greiðsla fyrir EES-samninginn með þijú
þúsund tonnum af karfa af íslandsmiðum hafí verið mjög dýru verði
keypt. Hann telur sömuleiðis að það yrði mjög erfitt fyrir íslenska
stjórnmálamenn og íslenskt atvinnulíf að fara í gegnum umræðu af
því tagi aftur.
„Niðurstaða mín varðandi sam-
skipti íslands og ESB eru því þau,
að óbreytt sameiginleg sjávarút-
vegsstefna ESB og áframhaldandi
krafa ESB um fiskveiðiheimildir í
staðinn fyrir markaðsaðgang komi
í veg fyrir áframhaldandi aðlögun
íslands að ESB og nánari sam-
vinnu við sambandið og jafnvel
aðild okkar að því.“
Ríkis-, rekstrar- og fjárfest-
ingastyrkir, sem eru nær óþekktir
í íslenskum sjávarútvegi, skekkja
mjög samkeppnisstöðu okkar
gagnvart fyrirtækjum innan ESB
og í Noregi í sömu grein, að sögn
Ara. Þessar aðstæður ber að hafa
í huga þegar litið er til tengsla
og samskipta á milli íslands og
ESB.
„Að taka þátt í umfangsmikilli
samvinnu eins og EES- samstarf-
inu á þeim grundvelli að þurfa að
keppa við niðurgreidda framleiðslu
á sameiginlega markaðnum og
njóta ekki fullkomlega eðlilegra
tollakjara fyrir þessa framleiðslu
er mjög erfitt fýrir litla þjóð með
einhæfa framleiðslu. Sameigin-
lega sjávarútvegsstefnan kemur í
veg fyrir aðild að ESB þannig að
við getum ómögulega komist inn
í þennan styrkjaheim. Við njótum
ekki sömu kjara á útflutningi okk-
ar til ESB og ESB-ríkin njóta í
innflutningi iðnaðarvara til okkar.
Miðað við þessa stöðu mála þarf
ekki að koma neinum á óvart að
viðhorf almennings til ESB og
aðildar að sambandinu eru frekar
neikvæð,“ segir Ari.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Skiptar skoðanir
SKOÐANIR um hugsanlega að-
ild Islands að Evrópusamband-
inu voru mjög skipta á ráðstefn-
unni íslenzkur sjávarútvegur og
Evrópusambandið. Ráðstefnan
var haldin í lok síðustu viku og
var Emma Bonino, fram-
kvæmdastjóri sjávarútvegsdeild-
ar ESB meðal ræðumanna. Hún
sagðist reyndar ekki vera komin
til Islands til að hvetja íslend-
inga til inngöngu. Heldur benda
þeim á hvað væri að gerast inn-
an ESB og hve langt væri hægt
að ná í samningum, væri í þá
farið með jákvæðum og góðum
vilja. Ari Skúlason, fram-
kvæmdasljóri ASÍ, telur á hinn
bóginn hina sameiginlega sjáv-
arútvegsstefnu ESB koma I veg
fyrir aðild okkar að sambandinu.
Hér fer á eftir frásögn af erind-
um fjögurra ræðumanna á ráð-
stefnunni.
„Ég tel það óráð
að ganga í ESB“
„ÉG TEL óráð fyrir íslenskan sjávarútveg að ganga í ESB. Það er hægt
að byggja sterka brú í átt til framtíðar með réttum aðgerðum. íslensk
stjórnvöld geta með fáeinum pennastrikum og nokkrum útstrikunum á
núverandi lögum styrkt enn frekar það frábæra kerfí, sem við höfum svo
góða reynslu af. Samvinna allra íslendinga um þróun stjórnkerfis með
framseljanlegum aflakvótum er okkar leið til að sigla í átt til framtíðar
undir fullum seglum," sagði Einar Svansson, framkvæmdastjóri Fiskiðju-
samlags Húsavíkur hf. í erindi sem hann nefndi „Okkar leið. Stjórnkerfí
með framseljanlegum aí'lakvótum."
Hann benti á nokkur ráð handa
íslenskum stjórnvöldum til að festa
íslenskan sjávarútveg í sessi, önnur
en aðild að ESB. í fyrsta lagi þyrfti
að treysta aflamarkskerfið með
auknu framsali kvóta, leggja þyrfti
niður Þróunarsjóð sjávarútvegsins,
hækka ætti ekki tryggingargjald á
sjávarútveginn og lækka þyrfti raf-
orkuverð til fiskvinnslunnar. Sam-
eina þyrfti lánasjóðina og stofnaður
áhættulánasjóður. Efla þyrfti ijár-
magnsmarkaðinn, menntun og rann-
sóknir í matvælaiðnaði.
Markaðsverð skráðra
fyrirtækja
stefnir í 100 milljarða
Einar sagði að á síðustu örfáu
árum hafi komið glögglega í Ijós
hversu óhemju sterkt íslenska kvóta-
kerfið væri hagfræðilega. Á sama
tíma og helstu botnfísktegundir
hefðu verið skertar mjög verulega,
hefði íslenskur sjávarútvegur lifað
þrengingarnar af og aukið útflutn-
ingsverðmæti. Við sambærilegar að-
stæður í öðrum greinum eða öðrum
löndum væri atvinnugrein sem lenti
í slíku löngu dauð og gjaldþrota.
Framsal veiðiheimilda væri lykillinn
að þessari sterku vörn. Sveiflujöfnun
ætti sér stað innan fyrirtækjanna
sjálfra með stærri heildum, samruna
og samstarfi.
Á sama tíma hefði það gerst að
íslenski hlutabréfamarkaðurinn væri
að verða að alvöru markaði og hefði
stutt mjög vel við sjávarútveginn.
Markaðsverðmæti skráðra íslenskra
fyrirtækja stefndi nú í 100 milljarða.
Miðað við þróun hlutabréfamarkaða
á Norðurlöndum gæti þessi tala
fimmfaidast á næstu tíu árum. Nýtt
áhættufjármagn kæmi þannig inn í
sjávarútveginn og hjálpaði til við að
gera fyrirtækin sterkari og betur
undir það búin að taka á sig náttúru-
legar sveiflur og sveifmr á heims-
markaði sjávarafurða.
Breyttar forsendur skapa umræðu á ný
UMRÆÐA um hugsanlega aðild ís-
lands að ESB hefur orðið minni en
skyldi vegna deilna um ESB, að mati
Þórarins V. Þórarinssonar, fram-
kvæmdastjóra Vinnuveitendasambands
íslands, sem segir að sannast sagna hafi hún lagst af í kjölfar úrslita þjóðaratkvæða-
greiðslu um aðild í Noregi. „Við tökum nú við stærstum hluta af reglusafni Evrópusam-
bandsins og lútum þeim án þess að eiga minnstu möguleika á að hafa áhrif á innihald
reglnanna eða þróun.
Þórarinn Y. Þórarinsson
framkvæmdastjóri VSÍ
Þessi staðreynd hlýtur að vera okkur um-
hugsunarefni og raunar stöðugt tilefni til að
gaumgæfa á hvern veg hagsmuna íslensks sam-
félags verði best borgið. Ég hygg þó að um-
ræða um kosti og galla hugsanlegrar aðildar
íslands að ESB muni ekki komast á dagskrá á
nýjan leik fyrr en mikið breyttar samkeppnisfor-
sendur blasa við þeim, sem standa utan Évrópu-
samstarfsins. Eins og sakir standa nú verður
það fyrst þegar meta má hvaða ávinning aðild-
arríki ESB og atvinnulíf þeirra kann að hafa
af sameiginlegri mynt og því nána samstarfi á
sviði efnahags- og ríkisfjármála sem ein mynt
hlýtur óhjákvæmilega að kalla á.“
Mismunandf áherzlur
Þórarinn skýrði í framsögu sinni mismun-
andi áherslur í sjávarútvegsstefnu okkar ís-
lendinga annars vegar og ESB hins vegar og
staldraði við forsendur, sem stæðu í vegi aðild-
ar íslendinga. Tvímælalaust bæri þar hæst
hina sameiginlegu sjávarútvegsstefnu ESB
sem byggðist á þeirri grunnforsendu að fiski-
stofnar utan 6-12 mílna marka væru sameig-
inleg auðlind bandalagsins, sem sæta skyldi
sameiginlegri stjórnun og afar sérkennilegum
reglum um skipulag veiða og sölu á sjávar-
fangi. Þá miðuðust reglurnar við afar um-
fangsmiklar millifærslur og styrki við sjávar-
útveg, bæði veiðar og vinnslu. Reglur þessar
væru okkur um margt framandi enda miðaðar
við allt annan efnahagslegan veruleika en
þann, sem við byggjum við.
Sérstaða íslendinga
Ef leiðir íslands og Evrópusambandsins eiga
að liggja saman á næstu árum væri, að mati
Þórarins, áhugavert fyrir sambandið að hafa
íslenska kerfið óbrenglað áfram svo sem til
hliðsjónar við mótun almennra reglna fyrir
önnur hafsvæði fyrir ströndum aðildarríkjanna.
Samkeppni um árangur af mismunandi stjórn-
kerfum yrði báðum aðilum örvun til að gera
betur.
„Við fáum ekki séð að fiskveiðistefna ESB
hafi náð að skila sama árangri og við sjáum
nú hér við land þar sem fiskistofnamir rétta
nú óðum við eftir að nýtingin færðist nær
náttúrulegri afkastagetu stofnanna. Við horf-
um einnig til þess að fiskistofnar við landið
eru að langmestu leyti staðbundnir og ekki
sameiginlegir með ESB og fiskveiðilögsagan
liggur ekki saman. Allt markar þetta sérstöðu,
raunar afar mikla sérstöðu frá þeim sjávarút-
vegshagsmunum, sem Evrópusambandið hefur
að veija í dag.
Fyrir liggur að endurskoða beri hina sam-
eiginlegu sjávarútvegsstefnu ESB fyrir árið
2002. Verulegum fjármunum er nú varið til
að auka arðsemi veiða og vinnslu í Evrópu-
sambandinu. Takist það er þess vænst að sjáv-
arútvegsstefnunni verði sett ný markmið og
dregið verði úr vægi styrkja og stuðningsað-
gerða. Það jafnar þá samkeppnisstöðu ís-
lensks sjávarútvegs frá því sem nú er og
ætti að draga úr ótta manna hérlendis við
að leyfa fjárfestingar útlendinga í íslenskum'
sjávarútvegsfyrirtækjum.
Raunar hafa íslenskir sjávarútvegsmenn
ekki óttast samkeppni í því efni heldur hitt
að opinberir styrkir geri samkeppni um hrá-
efni eða aðstöðu ójafna. Þegar þeirri hættu
er bægt á braut er fátt sem mælir gegn því
að afnema takmarkanir á heimildum annarra
Evrópumanna til að fjárfesta í íslenskum sjáv-
arútvegi," sagði Þórarinn.