Morgunblaðið - 05.10.1996, Blaðsíða 24

Morgunblaðið/Steingrímur
MARKAÐIRNIR í borgunum Bishkek og Osh eru litríkir og líflegir. Er markaðurinn í Osh sagður vera einn sá mest spennandi f Mið-Asíu allri.
armikil, kringlótt og með dæld í
miðju líkt og venja er í Austurlönd-
um nær. Yfirleitt allgróf og með
ögn súru bragði. Hins vegar eru
djúpsteikt brauð (ekki ósvipuð
soðna brauðinu í Þingeyjarsýslun-
um) og kleinur algeng sjón í suður-
hluta landsins. Að öðru leyti eru
súpur, hrísgrjón, lambakjöt og
lambapottréttir algengustu réttirn-
ir og svo að sjálfsögðu vodka og aft-
ur vodka með öllu sem fram er bor-
ið.
Híbýli Kyrgísa voru langt fram á
þessa öld stór og mikil tjöld er nefn-
ast „yurta“. Jafnvel eru til þriggja
hæða tjöld, þar sem hestar og önnur
dýr geta hafst við á jarðhæð. Flest
eru þó tjöldin á einni hæð og gólf
þakin fallegum litríkum teppum og
púðum.
Það fyrsta sem yfirleitt var borið
í mann eftir að sest var niður var te,
síðan vodkastaup og loks skál af
gerjaðri kaplamjólk, sem er þjóðar-
drykkur Kyrgísa. Mjólk þessi er
saklaus að sjá, ögn súr á lyktina og
á að vera allra meina bót. Áfengis-
magnið ögn minna en í bjór. Þá á
hún það sameiginlegt með flestu
öðni sem Kyrgísar borða að hún á
að hafa einstaklega jákvæð áhrif á
kyngetu karlmanna. Hún bragðast
hins vegar líkt og mysa sem keyrð
hefur verið með hangikjötsstykki í
matvinnsluvél. Mesta furða hvað
hún vandist.
Kjötsúpa ag
„kjöt í karrí“
Flestar máltíðir hefjast með súp-
um sem yfirleitt eru líkari kínversk-
um súpum en rússneskum en síðan
var oftar en ekki borin fram önnur
súpa, keimiík íslensku kjötsúpunni
þó að kryddnotkunin sé aðeins
djarfari. Þá er lambakjöt með
krydduðum hrísgrjónum, einn
þjóðarréttanna, grunsamlega líkur
kjöti í karríi. Með því er einnig bor-
in fram heimatilbúin jógúrt og yfir-
leitt eru skálar með þurrkuðum
ávöxtum, rúsínum og hnetum á
borðum alla máltíðina. Þegar góða
gesti ber að garði er sauðkind slátr-
að og kjötið nýtt til hins ítrasta.
Kjötið er sneitt niður samkvæmt
gömlum reglum og skipt niður á
diska samkvæmt virðingarstigi
gestanna. Tignasti gesturinn fær
höfuðið. Geitalifur með mör og
núðlur með kjöti steiktar í lamba-
feiti eru hins vegar öllu óíslenskari
réttir.
Við fyrstu sýn eru borðsiðir ólíkir
því sem við þekkjum, ekki síst
vegna þess að gjarnan er setið á
gólfinu. Eitt kom hins vegar kunn-
uglega fyrir sjónir: skálaræður.
Tignasti maðurinn eða aldursfor-
setinn í hópi gestgjafa nefnist
„tamatan" og það sama á við um
gestahópinn. Tamatan gestgjaf-
anna stjórnar ræðuhöldum og í
góðri veislu flytur hver maður að
minnsta kosti eina ræðu og skálar
fyrir góðu málefni í lokin. Síðustu
ræðuna flytur tamatan gestgjafa og
loks gestanna.
Stundum hafði maður á tilfinning-
unni að maður væri staddur á nor-
rænni samkomu.
Hirðingia-
fæði í
Hver þjóð hefur sína siði og á það ekki síst
við um matarmenningu og borðsiði.
Steingrímur Sigurgeirsson komst að því
á ferðalagi um Mið-Asíu að þótt flest það
sem fram var borið væri framandi á fæði
hirðingja í Kyrgistan ýmislegt sameigin-
legt með íslenskum heimilismat.
HVAÐ borðar fólk eiginlega í
Kyrgistan? Þrátt fyrir að
hafa velt þessari spurningu
fyrir mér fram og aftur áður en af
stað var haldið var ég engu nær. Það
er ekki auðvelt að nálgast upplýs-
ingar um þetta fyrrum Sovétlýð-
veldi, sem hlaut sjálfstæði árið 1991.
Það er afskekkt, einangrað og í hug-
um flestra einungis eitt allra þess-
ara ríkja í Mið-Asíu sem heita nöfn-
um er enda á „stan“. Ef hin land-
fræðilega skilgreining „Langt-
burtistan", sem mikið var notuð í
Andrésblöðunum hér áður, á ein-
hvers staðar við í dag, þá er það lík-
lega varðandi Kyrgistan.
Landið er helmingi stærra en ís-
land að flatarmáli. Gífurlega hálent
og þar búa um tvær milljónir
manna. Vilji menn ekki leggja það á
sig að fljúga með Aeroflot í gegnum
Moskvu er eina færa leiðin tvö flug
Turkish Airlines frá Istanbul í viku
hverri. Það er því kannski ekki að
undra að Kyrgistan sé ekki efst á
lista margra þegar ferðalög eru
annars vegar.
Fátt hefur verið ritað um matar-
menningu Kyrgisa og því kannski
ekki að undra að ég hefði ekki hug-
mynd um það, hvað væri í vændum.
Óneitanlega setti að mér nokkurn
kvíða enda er fyrri reynsla mín af
matarmenningu fyrrum Sovétríkj-
anna ekki þess eðlis að ég vilji upp-
lifa hana á ný. Kommúnisminn var
ekki einungis í andstöðu við allt það
sem heitir frjáls þjóðfélagsskipan
heldur einnig tilræði við matar-
menningu þeirra ríkja er urðu fyrir
barðinu á honum.
Fyrstu kynnin af matargerð í
Kyrgistan virtust ætla að staðfesta
þennan ótta. Það vantaði ekki að há-
degisverðarsalur „glæsihótelsins"
Dostuk væri tilkomumikill. Hring-
laga salur í stórfenglegum Sovétstíl.
Rauð teppi á gólfum, súlur og stein-
dir gluggar, lofthæðin tugir metra
og í miðjunni einhver sú stærsta
Ijósakróna er ég hef augum litið.
Svo ósmekklegt að það verður at-
hyglisvert. Matseðillinn reyndist
nokkrir sneplar og var einungis til á
rússnesku. Eftir ítrekaðar tilraunir
til að ná vitrænu sambandi við þjón-
ustufólk er ekki talaði neitt vest-
rænt tungumál taldi ég mig hafa
pantað kjúkling með kartöflum, sem
mér heyrðist vera árennilegasti
rétturinn á seðlinum. Kartöflumar
voru ágætar en kjúklingurinn
skorpin beinahrúga er virtist hafa
eytt síðustu viku ævi sinnar í bökun-
arofni. Ég lét mig þó hafa það enda
svo svefnlaus og örmagna eftir rúm-
lega sólarhrings ferðalag að ekki
einu sinni kakkalakkinn sem sat á
skjalatöskunni minni er ég tók hana
af gólfinu gat íarið í taugamar á
mér.
Snætt á
tvíhreiðum rúmum
Fall er hins vegar fararheill og á
næstu dögum komst ég að því að
meira að segja í Kyrgistan er hægt
að fá frábæran mat. Það gekk hins
vegar erfiðlega að fmna „kyrgískan"
veitingastað í höfuðborginni Bis-
hkek. Sá sem komst næst því var
undarlegur útiveitingastaður þar
sem gestir snæddu á tvíbreiðum tré-
rúmum með upphækkuðu borði í
miðjunni. Athyglisvert, en eini rétt-
urinn á seðlinum reyndist vera súpa
og kjúklingur með kartöflum.
Það reyndist auðveldara að fá
góðan tyrkneskan mat í Bishkek en
kyrgískan. Menningartengsl Tyrkja
og Mið-Asíuríkjanna eru sterk frá
fomu fari og tungumálið kyrgíska
áþekkt tyrknesku þó að Kyrgísar
séu mongólsk/kínverskir í útliti.
Réttir á borð við kebab, pita-brauð
og tyrkneskar flatbökur eru víða fá-
anlegir og oftar enn ekki ljúffengir.
Bishkek er samt sá hluti landsins
þar sem Sovétáhrifin em sterkust
og Rússar fjölmennastir. Það var
því ekki fyrr en komið var út fyrir
höfuðborgina að ég komst í snert-
ÞAÐ ber ýmislegt fyrir augu í markaðsferð.
AÐSTAÐA á veitingahúsum er stundum skrautleg. Hér var gestum
bókstaflega boðið upp í rúm.
ingu við kyrgíska þjóðmenningu og
kyrgíska gestrisni.
Kyrgísar era hirðingjar að upp-
lagi og hafa rekið hjarðir sínar um
hina himinháu fjallgarða landsins í
árþúsund. Þetta er opið fólk, þægi-
legt í umgengni og ótrúlega gestris-
ið. Er jafnvel talað um „hryðju-
verka-gestrisni“ þar sem gestir era
bókstaflega troðnir út af mat og
drykk.
Brauð uppistaðan
Brauð er uppistaða fæðu
Kyrgísa. Þau eru nokkuð fyrirferð-