Morgunblaðið - 05.10.1996, Blaðsíða 26

26 LAUGARDAGUR 5. OKTÓBER 1996
AÐ TJALDABAKI MED
VALGEIRI GUÐJÓNSSYNI
Skemmtí-
iegt inniegg
í erfíBa
umræðu
Það er ýmislegt sem gerist baksviðs og
værí efni í annað leikrit. Það fannst Hildi
Einarsdóttur að minnsta kosti þegar hún
leit baksviðs á miðnætursýningu á söng-
leiknum Sumar á Sýrlandi sem sýndur
er í Loftkastalanum.
HVAR er heftiplásturinn?"
kallar unga leikkonan ergi-
leg yfir hóp af samleikurum,
sem eru í óðaönn að gera sig klára
fyrir sýninguna.
„Þetta er dæmigert,“ tautar annar
leikari, „plásturinn týnist íyrir
hverja sýningu.“
Leikkonan unga heldur áfram að
leita því þennan húðlita heftiplástur-
inn verður hún að hafa til að festa
hljóðnemann við sig. Loksins finnur
hún plásturinn og áður en yfir lýkur
hefur snúran á hljóðnemanum hring-
að sig eins og snákur upp eftir bak-
inu á henni og alveg út á kinn, þar
sem hljóðneminn mun skila söng
hennar til áhorfenda.
Leikarar og dansarar eru mættir
tveim tímum fyrir sýningu til að gera
sig klára. Sumir þeirra sitja við upp-
lýstan spegil og láta greiða sér. Hár-
greiðslukona er að prófa nýja
greiðslu á einum dansaranna sem lík-
ar bara vel.
„Ég er samt svakalega ýkt,“ segir
dansarinn.
„Þú þarft að vera svona,“ segir
hárgreiðslukonan og heldur kunn-
áttusamlega áfram með greiðsluna.
„Þetta er ekki ég,“ heldur dansarinn
áfram. „Þetta á heldur ekki að vera
þú,“ svarar hárgreiðslukonan sef-
andi. Loks kórónar hún verkið með
því að úða ótæpilega af glansefni í
hárið; „svo það virki ekki muskulegt
á sýningunni“.
Nokkrir leikaranna eru að farða
sig. Það er búið að kenna þeim
hvernig þeir eiga að bera sig að. Þeir
flínkari hjálpa hinum sem ekki hafa
náð jafngóðu valdi á faginu. Einn
leikaranna kvartar þó yfir því að
förðunardaman skuli ekki vera á
staðpum;
„Á ég að vera ósminkaður?" spyr
hann og horfir vonleysislega í spegil-
inn.
„Eru ekki allir í stuði?“ kallar þá
einhver.
Hvar er
prapsið mitt?
„Hafið þið séð propsið mitt, það er
lítið vasaljós," kallar ung stúlka sem
gengur óróleg um gólfin. Það er eng-
in furða þótt ýmislegt týnist á þess-
um stað því þarna er þröng á þingi.
Slár með fotum taka drjúgan hluta af
rýminu svo eru þarna stólar og borð
en þar hefur fötum og ýmsum mun-
um verið staflað saman og þarf að
kafa ofan í hrúguna til að fmna það
sem leitað er að.
Leikstjórinn Valgeir Skagfjörð er
mættur baksviðs til að hvetja sitt
fólk og passa upp á að allir geri sitt.
Hann er líka kominn til að styðja við
bakið á nýtri leikkonu sem í kvöld er
að taka við hlutverki Stínu Stuð
yngri, hún heitir Guðrún Óla Jóns-
dóttir. Sú sem hafði hlutverkið í
fyrstu sex sýningunum er farin til
London í leiklistarskóla.
Guðrún Óla er merkilega róleg
þótt hún segist aðeins hafa æft hlut-
verkið tvisvar sinnum. Hún kveðst
vera vön. Syngur í kór í Fjölbrauta-
skólanum í Breiðholti og kom fram í
Hryllingsbúðinni og í Jesus Christ
Superstar.
Flestir hafa krakkarnir reynslu af
því að koma fram opinberlega og
SUMAR á Sýrlandi er sýning tveggja kynslóða.
hvítu sem undirstrikar sakleysi hans.
Svo er það Meskalídó sem líður um
svartur og ógnvænlegur.
Ennþá höfum við ekkert séð til
Valgeirs Guðjónssonar, fyrrverandi
Stuðmanns, en hann útsetti Stuð-
mannalögin upp á nýtt í þessu verki.
í kvöld er hann í hlutverki sviðs-
manns og er frammi að setja upp
leiktjöldin.
Það er merkilega rólegt yfir hópn-
um. Það er varla hægt að merkja
stress á nokkrum manni enda þýðir
ekki að vera með læti á þessum stað,
það er ekki pláss fyrir þau. Leikend-
urnir þurfa ekki annað en stíga eitt
vitlaust skref í einhverri innkomunni
þá geta leiktjöldin dúndrað niður,
það gerðist víst á einni af fyrstu sýn-
ingunum.
Valgeir Guðjónsson er kominn
baksviðs til að tilkynna að sýningin
byrji eftir tvær mínútur.
Það gæth' örlítils phrings hjá þeim
sem eru ekki alveg tilbúnir. „Eru
ekki allir á sínum stað,“ kallar Val-
geir eftir stutta stund.
Svo hefst sýningin.
Ungt fálk
Það er fyrst eftir að sýningin er
hafin að við náum tali af Valgeiri og
við byrjum að spyrja hann hvert sé
markmiðið með sýningunni?
„Hugmyndin er sú að virkja krafta
ungs fólks til að fjalla um eitt af okk-
ar brýnustu málefnum sem eru fíkni-
efnamálin og flétta tónlistinni okkar
sem er barn síns tíma inn í verkið.
Koma þannig með skemmtilegt og
fjörugt innlegg inn í annars erfíða
umræðu.
— Var það félagsráðgjafinn sem
kom upp í þér þegar þú fórst af stað
með þessa hugmynd? spyrjum við til
að stríða honum svolítið.
„Já, hann gaf mér duglegt oln-
bogaskot. Ef satt skal segja var það
sýning Fjölbrautaskólans í Breið-
holti á Sumri á Sýriandi sem kveikti
hugmyndina að verkinu."
Það gefst ekki mikið næði til að
tala saman því leikararnir eru að
MESKALÍDO er táknmynd fíknarinnar, i hlutverki hans
er Bjartmar Þórðarson.
TIL að koma söngnum tU skila þarf Hulda Dögg Proppé
að festa á sig hfjóðnema.
mörg þeirra eru í skóla. Að leika,
syngja og dansa í Sumri á Sýrlandi
er bara kvöldvinnan þeirra.
Bjartmar, sem fer með hlutverk
Meskalido, táknmyndar fíknarinnar,
kom meðal annars fram í söngleikj-
unum Cats og Rocky Horror. Hann
segist hafa farið í Versló bara af því
að þar eru settir upp söngleikir.
Svona er áhuginn mikill á því sem á
að heita tómstundargaman.
„Þótt þau hafi vissa reynslu eru
þau ennþá ung og óreynd en þau eru
skapandi og hugmyndarík. Við höf-
um leitast við að laða það besta fram
í þeim,“ segh- Valgeir leikstjóri.
Enginn áberandi
stressaður
Þegar líða tekur að sýningu eru
flestir komnir í gervið sitt. Að for-
skrift búningahönnuðarins eru Stína
stuð og Höddi Geirs komin í rautt af
því að þau eru svo ástfangin. Dópsal-
arnir eru í bláu sem vísar til grimmd-
ar þeirra og Kalli á Kagganum er í
grænu af því að hann deyr í lokin og í
Spurning: Ég er orðinn 55 ára
gamall og mér finnst að mér sé
að fara aftur. Hugsunin er ekki
eins skýi' og áður og ég á það til
að gleyma ýmsu, sem betur fer
oftast smávægilegum hlutum,
t.d. hvar ég lagði frá mér eitt og
annað. Eru þetta byrjandi elli-
glöp?
Svar: Eiginleg elliglöp koma
sjaldnast fram fyrr en eftir sjö-
tugt nema sjúkdómar eða slys
valdi truflunum á miðtaugakerf-
inu fyrr. Hins vegar er það eðli-
leg þróun að hæfileikar fari dofn-
andi með aldrinum. Fólk tekur
ekki svo mjög eftir þessum hæg-
fara breytingum, en það er þó
einmitt á þessum aldri sem
margir fara að verða varir við
minni háttar afturför, einkum
hvað snertir minni.
ítarlegar rannsóknir með
greindar- og hæfileikapróf hafa
sýnt hvemig þessi þróun verður.
Er mér að fara aftur?
GYLFI ÁSMUNDSSON SÁLFRÆÐINGUR FJALLAR UM FURÐUR SÁLARLÍFSINS
Gi-eind er skilgreind sem hæfni
til að leysa ný verkefni og laga
sig að nýjum aðstæðum. Hún er
samsett úr mörgum hæfileikum
sem haldast í hendur og hafa inn-
byrðis áhrif hver á annan. Vöxtur
þeirra og þroski er mismunandi
eftir aldursskeiðum, mjög hraður
í bernsku, en síðar hægir á fram
eftir unglingsárum uns fullum
greindarþroska er náð um tví-
tugsaldur. Á milli tvítugs og þrí-
tugs verða litlar breytingar á ein-
stökum hæfileikum og greind al-
mennt, en þótt ótrúlegt megi
virðast fer að verða mælanleg
hnignun á greind um þrítugt,
jafnvel fyrr hvað snertir suma
hæfileika, en síðar hvað snertir
aðra. Þeir hæfileikar sem fyrst
fer aftur eru t.d. snerpa í skynj-
un, vinnuhraði, útsjónarsemi og
hæfileiki til að setja saman hluta
í heildir. Það getur vafist fyrir
eldra fólki að setja saman hill-
urnar eða skápinn sem það
keypti í IKEA, en unglingurinn
er fljótur að átta sig og koma því
saman. Þeir hæfileikar sem halda
sér best eru þeir sem byggjast á
málnotkun og félagslegri aðlögun
og skilningi, enda hefur nám og
reynsla meiri áhrif á þá en aðra
hæfileika. Skammtímaminni, þ.e.
að muna það sem hefur nýlega
gerst, fer mælanlega minnkandi
eftir 45 ára aldur að jafnaði, en
langtímaminni heldur sér vel
fram eftir öllum aldri. Hæfileik-
inn til að festa sér eitthvað í
minni hefur dofnað, en það sem
fyrir er situr sem fastast. Oft er
þess getið hvað gamalt fólk hefur
ótrúlega gott minni, þegar það er
að rifja upp löngu liðna atburði,
en man samt ekki stundinni leng-
ur hvar það lagði frá sér gleraug-
un.
Á sama hátt og líkaminn
hrörnar eftir lögmálum náttúr-
unnar verður afturför á hæfileik-
um. Þegar gi'eind er mæld er
hins vegar alltaf tekið tillit til
eðlilegrar hnignunar hennar og
greindarstig viðkomandi er því
borið saman við fólk á svipuðum
aldri. Ef hins vegar óeðlilega
mikil hnignun greindar mæhst
hjá gömlu fólki stafar það venju-
lega af hrörnunarsjúkdómum í
miðtaugakerfi, t.d. Aizheimer, og
er þá nefnt elliglöp.
Það er þó huggun harmi gegn
að reynslan vegur upp á móti
þessari eðlilegu hnignun og trú-
lega gott betur. Almenn lífs-
reynsla, þekking, kunnátta,
áunnin leikni og fagleg þjálfun
skila sér í daglegu lífi og starfi,
en hæfileikinn til að læra nýja og
framandi hluti og laga sig að nýj-
um aðstæðum, sem er hinn eigin-
legi mælikvarði á greind, fer
minnkandi með aldrinum. Þess-
vegna á eldra fólk erfiðara með
að tileinka sér nýjar aðferðir eða
tækni, eins og t.d. tölvunotkun,
heldur en þeir yngri. Þótt þar
geti einnig fyrri reynsla komið
þeim að góðum notum og vegið
upp á móti, er margt eldra fólk
farið að treysta sér minna en
áður til að fást við nýjungar.
Fólk sem treystir sér í nám á
gamalsaldri sýnir oft engu minni
námsárangur en hinir yngri og
byggir þá á ltfsreynslu sinni og
uppsafnaðri þekkingu og kunn-
áttu.
•Lesendur Morgunblaðsins geta spurt
sálfræðinginn um það sem þeim liggur
Á bjarta. Tekið er á móti spumingum á
virkum dögum milli klukkan 10 og 17 í
síma 569 1100 og bréfum eða símbréf-
um merkt: Vikulok, Fax 5691222.