Morgunblaðið - 06.10.1996, Blaðsíða 26

Upptök jaröskjálfta
Sunnan og
austan þessarar
línu verður
spennuiækkun
Bárðarbunga
- Gossprungan
'msvötn
Hiabung*
lungnaar-
V jokúii
MORGUNBLAÐIÐ
26 SUNNUDAGUR 6. OKTÓBER 1996
FRÉTTIR
megineldstöð /xöhlu-
/ kviilar-
\ jSkull ;
Jarbskjálftar ^
í norbvestanverbum
Vatnajök"
29. sept.
kl. 10.48 12.00
Skjálftar á Bárðabungu
en gy s við Grímsvötn
MEÐ þessum skýringamyndum er
reynt að skýra út frá jarðskjálfta-
mælingum atburðarásina sem
hófst með stórum jarðskjálfta í
Bárðarbungu sunnudaginn 29.
september sl.
Stuðst er bæði við það hvernig
upptök jarðskjálftanna breytast á
þessu tímabili en einnig við bráða-
birgðaniðurstöður rannsókna á
brotaeðli jarðskjálftanna. Jarð-
skjálftastöðvarnar sem unnt er að
nota við þessa athugun eru hinar
svokölluðu SIL stöðvar, sem til-
heyra nýja jarðskjálftanetinu ís-
lenska.
Mælanetið nær ekki enn upp í
hálendið að neinu marki, svo SIL-
jarðskjálftastöðvarnar eru allar
lengra en 100 km frá gosstöðvun-
um. Þetta gerir allar niðurstöður
óvissari en ella.
Samt sem áður getur úrvinnsla
skjálftamælinganna sæmilega
heilsteypta mynd af þróun spennu-
ástandsins á svæðinu, og því
hvemig gos, sem er nær Gríms-
vötnum en Bárðarbungu fer af
stað vegna jarðskjálfta sem urðu
í vesturhlíðum Báðarbungu.
Skýrslan sem byggt er á er
unnin af sérfræðingum Veðurstof-
unnar, þeim Ragnari Stefánssyni,
Gunnari B. Guðmundssyni og Sig-
urði Rögnvaldssyni.
—
Vatnshæð í Grímsvötnum
1930-1996
Vatnsborð
4.
1930
1940
1950
1960 1970
1980
1990 2000
Ísstífla við Grímsvötn
heldur aftur af hlaupi
YFIR Grímsvötnum liggur fljótandi
um 250 metra þykk íshella (sjá mynd
1) . Hún lyftist og sígur eftir því
hvort vatn er að safnast fyrir í vötn-
unum eða að renna úr þeim. Að jafn-
aði hefur hlaupið úr Grímsvötnum á
4-6 ára fresti sl. hálfa öld (sjá mynd
2) . Síðast gerðist það í apríl á þessu
ári.
Nú er hæð yfírborðs Grímsvatna
um 20 metrum hærri en hún hefur
áður verið frá því mælingar hófust.
Vatnshæðin árið 1938 er hins vegar
ekki þekkt, en þá urðu þar svipaðir
atburðir og nú eru að gerast. Það
sem heldur vatni í Grímsvötnum er
ísstífla framan við Grímsvatnaöskj-
una. Vatnið, sem safnast fyrir í
henni, þrýstir á stífluna. í hlaupum
síðustu áratuga hefur vatnið náð að
bijóta sér leið um veilur undir stífl-
una áður en til þess hefur komið að
það hefur lyft henni upp.
Núna hafa Grímsvötn fyllst miklu
hraðar en áður og þess vegna hefur
vatninu ekki tekist að hola sér leið
undir ísinn með venjubundnum hætti.
Vatnssöfnunin heldur þv( áfram. Það
kemur hins vegar að því að vatnið
nær að brjóta sér leið. Það gerist
annaðhvort þannig að það nær að
brjótast í gegnum veikleika í ísstífl-
unni eða ísstíflan mun hreinlega
fljóta upp. Vísindamenn vita ekki
hvort gerist fyrr að þessu sinni, en
miðað við óbreytt vatnsrennsli frá
gosstöðvunum í Grímsvötn má ætla
að ísstíflan fljóti upp fyrir miðja
næstu viku hafi hlaup ekki hafist við
það að vatn nái að finna sér leið um
veilur undir stíflunni.
Myndin sýnir skjálftavirknina fyrsta klukkutíma eftir að jarðskjálfti af stærðinni
5 mældist vestast í Bárðarbungu kl. 10.48 hinn 29. september sl.
Fyrsti skjálftinn var langmestur. Við jarðskjáiftann varð samgengi til norðvest-
urs (sjá örvar). Segja má að land fyrir suðaustan upptök stóra skjálftans hafi
gengið Irtillega til norðvesturs. Sunnar og austar verður spennulækkun og
hliðarþrýstingur á hina verðandi gosspmngu lækkar. Við lækkandi hliðar-
þrýsting á sprunguna fer kvika smám saman að streyma upp um hana.
Sunnudagur Mánudagur 30. sept.: Nú sést greinilega að kvika er
29. sept.: að þrýsta sér upp gossprunguna niðri í jarðskorpunni.
Dreifing jarð- Tiltölulega margir jarðskjálftar verða þar í nágrenninu
skjálfta eftir sem kvikan er að brjóta sér leið upp. Margir skjálftar
kl. 12 þann 29. hafa gliðnunareinkenni.
Þriðjudagur 1. okt.: Aðafaranótt 1.
október er kvika komin í samband
við jökulinn, suða og bráðnun á sér
stað, aska hleðst upp við gosopið
undir jöklinum og nú taka að mynd-
ast sigkatlar í jöklinum. Vatn rennur
í átt til Grímsvatna. Skjálftavirkni er
að mestu horfin þar sem kvikan er
komin upp gegnum skorpuna og
„smyr“ hana. Hins vegar eru skjálftar
rétt fyrir norðan sprunguna eins og
gliðnunin í sprungunni sé að reyna á
svæðið fyrir norðan og kvika sé að
byrja að þröngva sér upp þar.
Miðvikudagur 2. okt.: Nú eru
skjálftarnir hættir rótt norðan
við gossprunguna. Skýringin
gæti verið sú að kvika hafi
komist vel upp í skorpuna þar
og sé farin að smyrja hana.
Getur það verið hluti af
skýringunni.
Fimmtudagur 3. okt.: Skjálftar eru
aðeins norðaustur af eða norður
af Bárðarbungu. Gossprungan
hefur opnast lengra til norðurs
uppi á yfirborðinu og er orðin 6 til
8 km löng. Við vitum ekki hversu
langt til norðurs kvika er að
ryðjast inn í skorpuna. Ekki er
ólíklegt að gossprungan eigi eftir
að opnast einhverjum kílómetrum
noraðar en nú er. Þegar dregur
enn norðar virðist hafa skapast
spennujafnvægi eftir atburðina
sem hófust 29. september, og
eftir gliðnunina og gosið sem
fylgdi í kjölfarið.
1. október
2. október
3. október 1996
Tímaröð skjálftanna í Vatnajökli 29. sept til 4. okt.
6475
norðlasg
breidd
6470
64'65
64'60
64"55
64*50
64*45
Skjálftar f I Skjálftar hoppa til suöurs
Bárðarbungu j 'f _
Lengri tími líður
milli skjálfta
Gosið b
ryst
Gosið hefst
undi
Gossprungan liggur milli 64*50
skjálftavirknin ftyst um leið norðar
og 65°56N
ir ísnum og
t upp ur isnum
29. sept.
30. sept
1. okt.
2. okt.
3. okt.
Hæð,
m.y.s.
2.000
Grímsvötn
- NA V-
1.800 -
1.600
Grímsfjali
Fljótandi íshella
9/10 eru neðan valnsbarðs
Vatnsborð
4. okt. 1996
Jokulis
1.400
íshella
1.200 -
1.000-
Berggrunur
Teikiat ettir rissmynd
Helga Bjömssom