Morgunblaðið - 15.10.1996, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 15. OKTÓBER 1996
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
IRAR voru í forystu á Bóka-
stefnunni í Frankfurt sem lauk
mánudaginn 7. október og var
hin 48. í röðinni. írar eru mik-
il bókmenntaþjóð og hafa af mörgu
að taka í þeim efnum. Hæst gnæfir
James Joyce, síðan koma William
Butler Yeats, John Millington Synge,
Samuel Beckett og margir fleiri áður
en staðnæmst er við Seamus Hean-
ey, Paul Muldoon og Nuala Ní
Dhomhnaill. Einhverjir vilja eflaust
ekki gleyma Jonathan Swift, Oscar
Wilde og Brendan Behan. Nær enda-
laust er hægt að ausa úr írabrunni.
Skáli íra í Frankfurt mótaðist af
því að lögð var áhersla á fáa rithöf-
unda og var tómlegur og í anda eins
konar naumhyggju. írar eða fólk af
írskum uppruna er dreift um allan
heim, mest er af þeim í Bandaríkjun-
um, Kanada, Nýja-Sjálandi og Astr-
alíu. Fátækt og neyð heima fyrir
stuðlaði að þessari sundrungu íra.
Kólumkilli og Sweeney
Nóbelsskáldið Seamus Heaney
sem hélt ræðu við setningu bóka-
stefnunnar rakti sögu Ira frá dögum
heilags Kólumkilla (1400 ár eru frá
dauða hans) og varð tíðrætt um
James Joyce og skáldsögu hans
Ódysseif. Heaney sýndi það með
mörgum dæmum að Joyce var ekki
eini rithöfundurinn sem túlkaði
brottför og flótta, reikula vegferð
mannins í þeim straumi sem kallaður
er tími. Hann leiddi þar til öndvegis
hinn vitskerta konung Sweeney sem
írsk skáld hafa kveðið svo mikið um,
m. a. hann sjálfur og W. B. Yeats.
í ljóðinu Harmatölur Svignis yrkir
Heaney:
Sjáið mig, auman
og illa til reika,
Svigni frá Rósarkinn.
Sjáið mig,
á eilífu flökti
bý mér ný ból
ávalit að nóttu.
(Þýðing Karl Guðmundsson)
Eins og Heaney benti á hafa titlar
margra bóka írskra höfunda í sér
fólgna kennd útlegðar og vegleysis.
Þar á meðal eru bækur eftir John
Montague, Michael Longley, Derek
Mahon, Evan Boland, Paul Muldoon
og Eiléan Ní Chuilleanáin. Ættjörð
og alheimur hafa löngum verið írsk-
um rithöfundum ofarlega í huga.
í mörgum sýningarbásum mátti
sjá Ódysseif í þýðingum, bókina sem
allir tala um, en fáir hafa lesið. Þeir
sem ekki hafa þolinmæði til að fylgja
söguhetjunni Leopold Bloom eftir
um hvern afkima Dublinborgar geta
til dæmis látið nægja að lesa hina
löngu samfaralýsingu sem er meðal
hátinda á rithöfundarferli Joyce og
eitt besta dæmið um vitundarflæðið.
Mál stjúpmóður
í írska skálanum var ekki
eingöngu hægt að fá Guinness og
írskan lax. Þar voru dagskrár með
rithöfundum og umræður um
bókmenntir. Skáldkonurnar Nuala
Ní Dhomhnaill (f. 1952) og Paula
Meehan (f. 1955) röbbuðu um Ijóðlist
kvenna og fluttu nokkur sýnishorn.
Meehan sagði að flókið væri að tala
um skáldskap kvenna. Amma
hennar kenndi henni að meta ljóð.
Hún lýsti fyrir móður skáldkonunnar
drauminum um að ferðast, þurfa
ekki að vera bundin á heimaslóð.
Draumurinn varð fyrst að veruleika
í fjölskyldunni þegar skáldkonan fór
til Liverpool á Englandi. Ferðin varð
ekki draumur um frelsi sem rættist.
Það eina sem hún man nú er fallið
haustlauf, úti og jafnvel inni.
Nuala Ní Dhomhnaill er að verða
þekkt utan írlands. Hún ólst upp í
Kerry, írskumælandi umhverfi á
Vestur-írlandi, en býr nu í nágrenni
Dublin. Hún yrkir á írsku. Paul
Muldoon og Seamus Heaney hafa
þýtt ljóð hennar á ensku. írsk
náttúra er yrkisefni hennar. Hún
sagði að skáld sem ortu á gelísku
væru vanmetin á írlandi. Sjaldgæft
væri að ljóð þeirra fengju rúm í
sýnisbókum írskra ljóða. Konur væru
aiskiptar. Ritstjórar sýnisbóka væru
allir karlmenn, þar annaðist engin
kona val Ijóða og skálda.
Undir þetta tók Paula Meehan
sem ekki talar mál langömmu
HVAÐ fer fram í sýningarbásunum í Frankfurt?
Ferð til Risalands bókanna í Frankfurt
Vel stílaðar miðl-
ungsbækur og al-
vöruskáldskapur
Nær endalaust er hægt að ausa úr Ira-
brunni þar sem gesturinn er í hlutverki
Gúllivers á stærstu bókastefnu heims, skrif-
ar Jóhann Hjálmarsson, sem rölti um sýn-
ingarsvæðin í Frankfurt þar sem miðlungs-
bókum er hampað, en útgefendur vilja þó
skreyta bása sína með frægum skáldum.
sinnar, tungu ömmu Nuala Ní
Dhomhnaill heldur „stjúpmóður
minnar, ekki móðurmál" eins og hún
komst að orði og beindi þá spjótum
sínum að enskunni. Gelískan er
málið sem stendur í skugganum.
Nuala Ní Dhomhnaill er rauðhærð
með sítt hár og brosmild, líkari
sveitastúlku en alvörugefinni þjak-
aðri skáldkonu. Meehan er nær þeirri
ímynd. Hún var spurð að því hvernig
væri að yrkja um kynlíf á írsku. Hún
svaraði 'að það væri náttúrlegt,
írskan ætti orð yfir hinar mjúku
mannlegu tilfínningar og minnti í
framhaldi af því á rætur íra í
goðafræði heiðninnar.
Roddy Doyle las úr verkum sínum
í Bókmenntahúsi Frankfurtborgar.
Skáldsögur hans sem gerast í verka-
mannahverfum Dublinborgar þykja
fyndnar og eru vinsælar. Þær hafa
METSÖLUBÆKUR og
aðrar bækur takast á loft.
flestar verið kvikmyndaðar, til
dæmis The Snapper. Fyrir eina
þeirra, Paddy Ciarke Ha! Ha! Ha!,
fékk hann Booker-verðlaunin
bresku. Nýjasta bókin, The Woman
Who Walked into Doors, fjallar um
Paulu, fráskilda drykkjusjúka konu
um fertugt.
Mest selda bók heimsins
Veröld Soffíu eftir Norðmanninn
Jostein Gaarder er mest selda bók í
heimi. Gaarder er annar þeirra
Norðurlandahöfunda sem lagt hafa
bókaheiminn að fótum sér og náð til
lesenda um allan heim, hinn er
Daninn Peter Heeg. Báðar þessar
bækur eru vel skrifaðar og
athyglisverðar. Lesið í snjóinn eftir
Hoeg er vandaður reyfari, en getur
varla talist minnisstætt bókmennta-
verk. Gaarder er meistari í því að
setja heimspeki eða heimspeki-
fræðslu í aðgengilegt form og búa
til spennu.
í fyrra og reyndar áður leituðu
menn á bókastefnunni að væntan-
legum metsöluhöfundum, stjörnum
sem líkt og Hoeg og Gaarder gætu
höfðað til sem flestra. Menn fundu
Danann Michael Larsen og nú er
skáldsaga hans, Svikinn veruleiki,
að_ koma út í tuttugu löndum, m. a.
á íslandi. Erfiðlega hefur gengið að
finna Svía. Finnar tefia fram bók-
menntaverkum, skáldsögunni
Urwind eftir Bo Carpelan og
Underbara kvinnor vid vatten eftir
Moniku Fagerholm. Bók Carpelans
hefur verið sérstaklega vel tekið af
Frökkum og Englendingum og
konur Fagerholms eru að koma út
í tíu löndum utan Finnlands.
Carpelan verður sjötugur í þessum
mánuði, Fagerholm er 35 ára.
Að sögn Maiju-Leenu Rautálin
forstöðumanns
Bókmenntamiðstöðvarinnar í
Helsingfors, er það helst rúmlega
fimmtugur rithöfundur, Arto Paasil-
inna sem ekki er bókmenntalegur
en skrifar um venjulegt fólk og oft
óvenjulegar aðstæður þess, sem
kemur til móts við óskir fólks um
nýjan Heeg eða Gaarder. Paasilinna
er sískrifandi, eftir hann hafa komið
30-40 bækur og margir útgefendur
á bókastefnunni hafa keypt
útgáfurétt bóka hans.
Rautalin svaraði þeirri spurningu
hvernig gengi að kynna finnskar
bókmenntir í Frankfurt að það
gengi, forleggjarar sýndu áhuga og
nokkrar dyr hefðu opnast finnskum
rithöfundum og bókum þeirra.
Bókmenntapáfinn og
bókmenntakvartettinn
Það er gróska í þýskri bókaútáfu,
en ekki mikið um nýjar stjörnur á
bókahimninum. Christa Wolf,
Patrick Súskind, Peter Handke og
Elfriede Jelinek eru ekki splunkuný.
Klassískir höfundar eins og Thomas
Mann og eldri höfundar eins og
Gúnter Grass, Siegfried Lenz, Heinz
G. Konzalik, Martin Walser og Luise
Rinser njóta alltaf vinsælda og
seljast í stórum upplögum. Höfundar
frá Austur-Þýskalandi sækja á,
einkum þeir sem rita ævisögur sínar
og koma með ýmsar sögulegar og
persónuiegar uppljóstranir. Meðal
þeirra er Gúnter de Bruyn. I básum
Austur-Þjóðveijanna gat þó að líta
ýmsar leifar sósíalismans og
alþýðulýðveldisins.
Það er með ólíkindum hve
landafræði, náttúra og dýralíf eiga
greiða leið að Þjóðveijum. Hand-
bækur af öllu hugsanlegu tagi renna
út í Þýskalandi.
Kannski vegna þess hve lítið gerist
í þýskri skáldsagnagerð eru
Þjóðveijar önnum kafnir við að
uppgötva nýja erlenda höfunda. Hoeg
og Gaarder mælast vel fyrir í
Þýskalandi og tijóna enn hátt á
metsölulistum. Norðmaðurinn Erik
Fosnes Hansen er líka ofarlega, en
hann fer sér afar hægt og nýtur
áfram álits fyrir skáldsögur sínar
Fálkaturninn og Sálm að leiðarlokum
sem sækir efni í Titanie- slysið.
Bókmenntapáfinn Marcel Reich-
Ranicki, einn hinna fjóru vitringa
Bókmenntakvartetts þýska sjón-
varpsins, sem reif bókstaflega
sundur nýjustu skáldsögu Grass í
fyrra, er enn mjög virkur og það
virðist tekið mark á honum. Nýlega
hóf hann til skýjanna bók eftir