Morgunblaðið - 15.10.1996, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
ÞRIÐJUDAGUR 15. OKTÓBER 1996 25
UNDRAHEIMUR margmiðlunarinnar sækir á í Frankfurt.
James Seamus Nuala Ní
Joyce Heaney Dhomhnaill
Roddy Michael Mario Vargas
Doyle Larsen Llosa
Einar Fríða Á. Wislava
Kárason Sigurðardóttir Szymborska
spænskan höfund, Javier Marías,
Hjarta svo hvítt. Forlagið
Klett-Cotta sem selt hefur bókina í
230.000 eintökum í Þýskalandi hefur
nú látið preftta 30.000 í viðbót. Hún
er nú í öðru sæti á metsölulista Der
Spiegel, fyrstur er John Grisham.
Reich-Ranicki telur að frásagnarlist
á borð við þá sem Marías hefur á
valdi sínu sé óþekkt í Þýskalandi og
jafnvel öðrum Evrópulöndum.
Bækur eftir Marías hafa komið eða
koma á næstunni út í 18 löndum.
Spænska forlagið Alfaguara
kynnti væntanlega bók eftir Arturo
Pérez-Reverte sem hann hefur
skrifað ásamt dóttur sinni Carlotu.
Bókin sem nefnist Ævintýri
Alatriste höfuðsmanns gerist á
átjándu öld og er ævintýraleg
frásögn í anda Roberts Louis
Stevensons og fleiri ævintýra-
höfunda. Lofað er spennu og
sagnfræðilegri innsýn. Dóttirin sem
er 13 ára er sögð gefin fyrir Sherlock
Holmes og dulræn efni. Pér-
ez-Reverte er efstur á metsölulistum
á Spáni fyrir bækur sínar og er ein
þeirra væntanleg í íslenskri þýðingu
Kristins R. Ólafssonar: Refskák —
eða bríkin frá Flandri.
Spænskt og suður-amerískt naut
sín í Frankfurt því að Friðarverðlaun
þýskra útgefenda og bóksala lentu
að þessu sinni hjá Mario Vargas
Llosa sem er reyndar frá Perú en
hefur gerst spænskur ríkisborgari.
Vargas Llosa er ágætur skáldsagna-
höfundur eins og íslenskir lesendur
hans vita og glæsilegur fulltrúi
rómanskra bókmennta og mann-
úðarstefnu. Hann hefur eins og
dómnefnd verðlaunanna segir í
greinargerð talað máli frelsis og
réttlætis og verið skorinorður
ritgerða- og greinahöfundur.
Kaffibollinn kom ekki
Nágrannar Spánveija, Portú-
galar, yerða í brennidepli á næstu
bókastefnu. Þeir ætla að sýna fram
á að portúgalskar bókmenntir eru
ekki bara höfuðskáldið Fernando
Pessoa sem kom fram í gervi margra
skálda og var fáskiptinn einfari í lífi
sínu og hræddur við fólk. Pessoa er
sífellt umfjöllunarefni og er mikið
lesinn. Hann er sögupersóna í
nýlegri skáldsögu ítalans Antonio
Tabucchi, einu helsta trompi ítala
við hliðina á Umberto Eco.
Helstu skáldsagnahöfundar
Portúgala nú eru José Saramago og
António Lobo Antunes. Portúgalar
hafa að kjörorði að þeir bjóði upp á
bolla af kaffi í Frankfurt á leið sinni
út í heim. Eftir kynningarfund með
blaðamönnum á bókastefnunni var
því kaffibollans beðið. Hann kom þó
aldrei, en í staðinn nóg af víni.
Ljóðlist og fagurfræði
Bás Mondadori-forlagsins ítalska
vekur alltaf athygli fyrir hve
smekklega honum er komið fyrir og
ekki er bókavalið síðra. Forlagið
kynnti sérstakiega nýja myndabók
um ævi skáldsins Eugenio Montale
sem var áhrifamikið ljóðskáld þótt
ekki liggi mikið eftir hann. Hann
fékkst meðal annars við tónlistar-
gagnrýni og hlaut Nóbelsverðlaun
fyrir skáldskap sinn. Þau fékk
Salvatore Quasimodo líka. Aftur á
móti auðnaðist Sænsku akademíunni
ekki að heiðra Giuseppe Ungaretti
en hann átti líka verðlaun skilið sé
skáldskapargildi eitt látið ráða
ferðinni. Gamlar fasískar gælur
spilltu eflaust fýrir honum.
Handhægar útgáfur heildarverka
skálda frá ýmsum löndum setja svip
á útgáfustefnu Mondadori. Gaman
var að fletta fjölbreyttum flokki
ljóðabóka með eftirtöldum skáldum:
Hikmet, Neruda, Rimbaud, Buk-
owski, Saffó, Dickinson, Ungaretti,
Machado, Kavafis, Majakovskí, Lee
Masters, Saba og Borges.
Þótt ljóðlist og fagurfræði eigi
víða erfitt uppdráttar og ekki síst á
markaðinum í Frankfurt þar sem
vel stílaðar miðlungsbækur njóta
hylli er augljóst að útgefendur vilja
skreyta bása sínum með alvöru-
skáldum.
Daginn sem pólska skáldkonan
Wislava Szymborska fékk Nóbels-
verðlaun gerði ég mér ferð í skálann
þar sem Austur-Evrópuþjóðir sýndu
og funduðu sameiginlega. Jafnan
var fullt af fólki á umræðufundum.
Einn fremsti bókmenntasöguhöf-
undur Pólveija, Karl Dedecius, hafði
nýlokið fyrirlestri og nú gerðu blaða-
menn hríð að honum. Hann átti fullt
í fangi með að svara spurningum
um lágvöxnu feimnu skáldkonuna
frá Kraká sem yrkir opin og auðskil-
in ljóð og þykir ekki jafndjúp og
Tadeusz Rósewicz sem er af sömu
kynslóð og hún og taldist líklegri til
verðlaunanna. Stóri pólski básinn
skartaði aðeins einni þýddri bók eft-
ir hana, kveri frá Forest Books á
Englandi: People on a Bridge. í
formála er haft eftir Szymborsku
að hún skrifi sögur ef henni sýnist
svo, langi hana hins vegar til að
skrifa ritgerð þá skrifi hún ritgerðar-
ljóð. Ég þekkti ljóð Szymborsku af
þýðingum á norræn mál og hef séð
mikið um hana í sænskum bók-
menntablöðum undanfarin ár. Að
gengið væri fram hjá Rósewiez kom
mér engu að síður á óvart. Stað-
reyndin er aftur á móti sú að hann
kann ekki vel við sig í sviðsljósi og
forðast blaðamenn. Þegar hann kom
til Svíþjóðar í hittifyrra til að lesa
upp á bókmenntahátíð neitaði hann
öllum viðtölum og hafnaði meira að
segja að spjalla við þýðanda sinn í
útvarpsþætti. Hann kom að minnsta
kosti tvisvar til Svíþjóðar í byijun
sjöunda áratugar og í seinna skiptið
ráðlögðu sænsku skáldin Göran
Sonnevi og Göran Palm honum að
taka ekki við Nóbelsverðlaunum
stæðu þau til boða. Skýring þeira
var sú að verðlaunin væru smáborg-
araleg umbun.
Á sjöunda áratugnum náðu pólsk
samtímaljóð til lesenda í öðrum lönd-
um. íslensk skáld þýddu þá ljóð eft-
ir nokkur þeirra, einkum Zbigniew
Herbert og Rósewicz. Röðin kom
síðan að ' Nóbelsskáldinu Czeslaw
Milosz 1980. Við kynningu pólskra
skálda tók svo Geirlaugur Magnús-
son sem þýðir úr frummáli. Ávöxtur
þýðinga hans er þýðingasafnið í
andófinu sem Hörpuútgáfan gaf út
1993. Þar er að finna ljóð eftir Szym-
borsku.
Mark tekið á íslendingum
Bókaútgefendumir Ólafur Ragn-
arsson hjá Vöku-Helgafelli, Halldór
Guðmundsson hjá Máli og menningu
og Jóhann Páll Valdimarsson hjá
Forlaginu virtust ánægðir með sinn
hlut á bókastefnunni. Þeir töldu að
„norræna bylgjan" hefði komið sér
vel fyrir ísíendinga. Þjóðveijar eru
sérstaklega áhugasamir um íslenskar
bækur og Frakkar sýna æ meiri
áhuga.
Jóhann Páll Valdimarsson sagði
að honum virtist leitin að metsölu-
höfundinum ekki eins áberandi í
Frankfurt og áður. Nú væri meira
spurt um skáldskap. Halldór Guð-
mundsson tók í sama streng og sagði
að áhuginn beindist að fleiri höfund-
um en væntanlegum stórstjörnum,
þetta væri ekki „messa sérstakra
metsölubóka". Ólafur Ragnarsson
var að vonum ánægður með dóma
um Fyrirgefningu syndanna eftir
Ólaf Jóhann Ólafsson í Frakklandi,
Halldór Guðmundsson himinlifandi
yfir að fá Djöflaeyju Einars Kárason-
ar í kilju í Þýskalandi og Jóhann
Páll stoltur af Fríðu Á. Sigurðardótt-
ur. Hann vitnaði í sænskan gagnrýn-
anda sem hélt því fram í umsögn
um I luktum heimi sem kom út í
Svíþjóð í sumar að í Svíþjóð væri
enginn rithöfundur sem gæti talist
jafnoki Fríðu, Svíar ættu ekki svo
góða höfunda. „Við íslendingar höf-
um mikið að bjóða og erum ekki
lengur nein útkjálkaþjóð á bókavett-
vangi,“ sagði Jóhann Páll Valdi-
marsson.
Frami Einars Más Guðmundsson-
ar virðist tryggður víða og sama er
að segja um höfunda eins og Thor
Vilhjálmsson, Guðberg Bergsson,
Steinunni Sigurðardóttur, Stefán
Hörð Grímsson og Gyrði Elíasson
svo að fáeinir séu nefndir. Líka er
skylt að nefna Vigdísi Grímsdóttur
en hún kemur út á öðru forlagi en
fyrrnefndir höfundar. Barna- og
unglingabókahöfundar vekja eftir-
tekt, utan Norðurlanda einkum í
Þýskalandi. Guðrún Helgadóttir sem
er þekkt á Norðurlöndum nær lík-
lega til meginlandsins fljótlega.
Matreiðslubækur, kynningarbækur
um land og þjóð og bækur um eld-
gos heilla útlendinga. íslenskar bæk-
ur þykja fallegar og vandaðar eins
og Jóhann Páll Valdimarsson vék
að með dyggum stuðningi Guðrúnar
Sigfúsdóttur konu sinnar og koma
jafnvel út í upplagi sem aðeins þekk-
ist hjá stórþjóðum.
Áður hefur verið sagt frá land-
vinningum íslendinga í Frankfurt
hér í blaðinu og óhætt er að fullyrða
að hlutur þeirra er alls ekki smár.
Það hlýtur að vera rétt hjá Halldóri
Guðmundssyni að persónuleg kynni
og með þeim aukin sambönd eru
hvað veigamest í útgáfumálum.
Fleirt' forlög þyrftu að vera með í
Frankfurt, en skýringin er ekki síst
mikill kostnaður. Þótt íslensk bóka-
útgáfa hafi safnast á færri hendur
en áður er brýnt að kynna og freista
þess að greiða fyrir fleiri íslenskum
höfundum erlendis. íslensk bók-
menntakynningarstofa gæti að
þessu leyti gert gagn, sérstaklega
yrði henni ekki fijótlega stýrt beint
eða óbeint af fulltrúum stærstu for-
laganna, þeim sömu og ráða ferðinni
í Frankfurt.
Málið er viðkvæmt og siglingin
erfið, en eitthvað þarf að gera svo
að sömu höfundarnir, oft sama kyn-
slóð höfunda og útgefenda gerist
ekki nær einráð.
Meðal þeirra sem tekið hafa undir
hugmyndir um bókmenntakynning-
arstofu er Halldór Guðmundsson sem
lét þau orð falla í Frankfurt nú að
ljóðabækur mættu sín lítils í mark-
aðskeppninni þar en nefndi dæmi um
gleðilegan vott hins gagnstæða, belg-
íska útgefanda sem falaðist eftir ljóð-
um Stefáns Harðar Grímssonar.
Bókmenntakynningarstofur eða
bókmenntamiðstöðvar nágranna-
þjóða, Dana, Finna og Norðmanna,
hafa stuðlað mjög að því að efla
norrænt á erlendum vettvangi. Eig-
um við einhvern höfund sem mætti
setja í flokk Hoegs og Gaarders?
Svari hver fyrir sig.
Norski gagnrýnandinn og menn-
ingarblaðamaðurinn Kjell Olaf Jens-
en sem ég hitti í Frankfurt eins og
oft áður sagðist skilja velgengni ís-
lenskra höfunda erlendis. Þeir væru
víðförlir og hefðu löngum vakið at-
hygli. Hann skrifaði lofsamlega um
Fyrirgefningu syndanna og kvaðst
hrifmn af verkinu. Einhvers konar
vitfirring einkenndi söguefni ís-
lenskra skáldsagnahöfunda og væri
Einar Már Guðmundsson gott dæmi
um það í Englum alheimsins, en líka
Ólafur Jóhann í lýsingu sinni á hatri
og biturð í Fyrirgefningu syndanna.
Kannski er Sweeney, hinn vitskerti
konungur íra, ekki óskyldur okkur,
hugsaði ég, en fann um leið til frænd-
semi við Gúlliver Jonathans Swifts.
Jensen taldi að íslensk Ijóðskáld
væru ekki síður en skáldsagnahöf-
undar að hasla sér völl erlendis.
Hann nefndi í því sambandi Matthí-
as Johannessen og sagði að skáld-
skapur hans væri vel kunnur í Nor-
egi, einkum bókin Morgunn í maí.
Aðspurður sagðist Kjell Olaf Jens-
en ekki kannast við Michael Larsen
og bækur hans. Meðal norrænna
prósahöfunda sem hann taldi eiga
erindi við umheiminn setti hann
Ingmar Bergman í fyrsta sæti.
Rafrænt — margmiðlun
Fyrir nokkrum árum komu raf-
rænir miðlar til sögu í Frankfurt og
voru á litlu sýningarsvæði. Nú hafa
þeir ásamt margmiðlun tvær hæðir
í stórum skála. Fyrirtækin sem sýna
eru 1.500 frá 52 löndum. Þrívíddin
blómstrar. Bjartsýnir útgefendur
telja þetta viðbót en ekki ógnun við
bækur. Þær muni halda velli.
Kannski er ástæðulaust að óttast
um bókmenntir á bókastefnu. Til eru
smáir útgefendur sem leita fyrst og
fremst bókmenntaverka til útgáfu
og kynna höfunda sem hafa eitthvað
til bókmennta að leggja. Hættan
gæti falist í því að í ofurkappinu að
kynna og selja bækur sem höfða
beint til almennings yrðu bókmennt-
irnar útundan.
Þess sjást þó ailtaf merki að bók-
menntirnar séu í fyrirrúmi. Mér
verður í því sambandi hugsað til
Ungveija sem verða í brennidepli
1999. Þeir stefndu saman í Frank-
furt fjölda rithöfunda til skrafs við
gesti, meðal þeirra voru Péter Ester-
házy, Péter Nádas, György Petri og
Zsuzsa Rakovszky.
Nokkur þýsku forlaganna eru
fyrst og fremst bókmenntaforlög
með mikinn metnað og rekast má á
útgefendur sem eingöngu gefa út
bækur í anda nýbreytni og tilrauna.
Oft er þá byggt á fordæmi dadaista
og súrrealista.
Ekki verður kvartað yfir fjöl-
breytni sýnenda sem voru um 9.000
frá 100 löndum, en margir básar
voru þó keimlíkir og sumir jafnvel
tómir. Eg leitaði að Afganistan en
fann hvergi.