Morgunblaðið - 15.10.1996, Blaðsíða 32

32 ÞRIÐJUDAGUR 15. OKTÓBER 1996
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Gjaldþrot, aðdrag-
andi og eftirmálar
Leiðarvísir til þess að komast hjá dómi
NÝ FYRIRTÆKI eða
fyrirtæki í nýsköpun
þurfa oft að búa við tap
fyrstu árin, en geta síð-
an vænst verulegs
hagnaðar, þegar þróun-
ar- og markaðsstarf fer
að skila sér. Útgerðar-
og fiskvinnslufyrirtæki
búa við tap, þegar afli
er lélegur og markaðs-
verð eða gengi óhag-
stætt. Á hinn bóginn
geta þau búið við góðan
hagnað, þegar afli,
gengi og markaðir eru
hagstæðir. Sömu lög-
mál gilda um iðnað og
þjónustu. Það skiptir því
miklu máli, að eigið fé eða hlutafé
sé nægilegt á fyrstu árum rekstrar
til þess að unnt sé að glíma við tap-
rekstur án þess að til stöðvunar eða
gjaldþrots komi. Þetta er viðvarandi
^vandi fjölda íslenskra fyrirtækja.
Oft minnkar áhugi fjárfesta og lána-
stofnanir draga úr eða hætta lán-
veitingum. ef árangur verður ekki
jafnskjótur og menn væntu eða erf-
iðleikatímabil verða lengri en gera
mátti ráð fyrir.
í þeirri stöðu kemur til kasta
stjórnenda fyrirtækjanna að meta,
hvort þeir eigi að halda áfram rekstri,
með skuldasöfnun, eða hætta rekstri
og lýsa yfír gjaldþroti fyrirtækisins.
Ef árangur er í sjónmáli er niðurstað-
,an í flestum tilfellum að haldið er
^&fram og reynt að komast yfir erfið-
leikana. Má jafnvel líkja því við mann
á sundi, sem neytir ýtrustu krafta
til þess að ná landi.
Sem betur fer tekst ætlunarverkið
í mörgum tilfellum, og
þijóskan og úthaldið
skilar sér. A hinn bóg-
inn gengur dæmið oft
ekki upp og geta legið
fyrir því ýmsar ástæð-
ur. Aðalatriðið er, að
stjómendurnir meti
stöðuna yfirvegað og
taki ákvarðanir byggð-
ar á því stöðumati og
með það að leiðarljósi
að ná árangri, hvort
sem það er með sigri
eða að lágmarka tjón,
ef illa fer.
Þegar ekki fæst
lengur lánsfé frá lána-
stofnunum eða aukið
eigið fé, en stjómendur ákveða eigi
að síður að skynsamlegast sé samt
að reyna að þrauka frekar, er ekki
Aðalatriðið er, að stjórn-
endur meti stöðuna yfir-
vegað, segir Jóhann G.
Bergþórsson, ogtaki
ákvarðanir byggðar á
því stöðumati.
um annað að ræða en safna skuldum
annars staðar en hjá lánastofnunum,
þe. hjá viðskiptaaðilum, svo sem
launþegum, birgjum, undirverktök-
um, hinu opinbera, lífeyrissjóðum og
stéttarfélögum. Slíkt gengur þó ekki
til lengdar án samþykkis eða aðgerð-
arleysis lánardrottnanna.
Vangoldin laun varða
ekki við lög
Vinnuveitendum ber skv. lögum
að leggja á virðisaukaskatt við sölu
á vöru og þjónustu og skila til ríkis-
sjóðs á ákveðnum tíma. Ennfremur
að draga af starfsmönnum stað-
greiðslu skatta og skila til innheimtu-
manns. Fýrir vanskil á þessum inn-
heimtum til ríkissjóðs er atvinnurek-
andanum refsað. í fyrsta lagi eru
vegna VSK 2% viðurlög á dag fyrstu
10 dagana og síðan venjulegir drátt-
arvextir. Verði þannig vanskil í 10
daga eru komin 20% viðurlög á
skuldina, sem svarar tii 730% árs-
vaxta.
Á vanskil staðgreiðslu eru hins
vegar ,aðeins“ 1% viðurlög á dag
fyrstu 10 dagana og síðan venjulegir
dráttarvextir. Fyrstu 10 dagana eru
því „aðeins" 365% ársvextir. Fyrir
þessum kröfum eru fjárnámsheimild-
ir og heimild til stöðvunar atvinnu-
rekstursins með innsigli. Ekki verður
annað sagt en sýslumaður hafi
öfluga stöðu til innheimtu og að-
gerða. Þó njóta þessar kröfur ekki
forgangsréttar við nauðasamning
eða gjaldþrot.
Samkvæmt samningum við stétt-
arfélög ber vinnuveitendum að draga
af launþegum ýmis gjöld, svo sem
félagsgjöld, lífeyrissjóðsgjöld ofl. Um
vanskil á greiðslu slíkra gjalda sem
njóta forgangsréttar og ríkisábyrgð-
ar í allt að 18 mánuði gilda ekki
sérlög, en þau hafa verið felld undir
almenn hegningarlög.
Aðrar almennar skuldir njóta ekki
sérstakrar lögvemdar, og þannig
varðar ekki við lög að greiða ekki
JóhannG.
Bergþórsson
Vítahringfur
hækkana R-listans
VERÐLAG hefur
verið stöðugt hér á landi
síðustu tvö ár. Verð-
* bólga hefur verið minni
en í nágrannalaöndun-
um. Þessar aðstæður
hafa skapað forsendur
fyrir aukna fjárfestingu
fyrirtækja og lægri
vaxtabyrði heimilanna.
Til að stöðugleikinn
haldist ber ríki og sveit-
arfélögum að halda
sköttum heimila og fyr-
irtækja í lágmarki.
Aukin skattlagning og
skuldasöfnun eru þvi
alvarieg hættumerki á
tímum stöðugleikans.
Ríkið áttar sig fyllilega á þessu.
Það gera einnig mörg sveitarfélög.
‘“'Áðstæður eru nú slíkar að eftir nokk-
ur ár skuldasöfnunar sveitarfélaga
ráðgera 23 af 30 stærstu sveitarfé-
lögunum að stöðva skuldasöfnun eða
lækka skuldir sínar á þessu ári.
Reykjavíkurborg er því miður ekki í
þessum hópi. Þar kýs R-listinn að
hækka skatta, hækka arðgreiðslur
fyrirtækja í borgarsjóð, hækka gjald-
skrár þeirra og jafnframt að auka
skuldir borgarsjóðs. Þetta eru vissu •
lega hættumerki sem ógna markmið-
um um stöðugt verðlag og verðbólgu
undir 3%.
^ Á sama tíma og vísitölur hækka
af völdum pólitískra ákvarðana, eru
hækkanir á gjaldskrám fyrirtækja
borgarinnar skýrðar út frá hækkun
j á vísitölum. Þetta er vítahringur.
Með tilkomu holræsaskattsins í
} Reykjavík í fyrra hækkuðu útgjöld
; hvers heimilis um 10-40 þúsund
krónur á ári. Þessi skattur hækkaði
i vísitölu neysluverðs um 0,23% og
1 hafði þannig áhrif á verðlagsþróun
á öllu landinu. Það ættu
því allir að sjá hversu
óraunhæft er að vísa
síðan í þörf á hækkun-
um á gjaldskrám hjá
fyrirtækjum borgarinn-
ar vegna þess að vísitöl-
ur hafí hækkað. Sam-
kvæmt þessum aðferð-
um hækkar borgin
gjaldskrár fyrir ýmsa
einokunarþjónustu á
grundvelli vísitölu-
hækkana, vegna auk-
innar skattheimtu eða
hærri þjónustugjalda
borgarinnar.
Sé nógu langt seilst
aftur er hægt að sýna
fram á hvemig leikskólagjöld frá
1980, verð á rafmagni, köldu eða
heitu vatni, hefur ekki hækkað í hlut-
Skattahækkanir, vísi-
töluviðmiðanir og gjald-
skrárhækkanir óffna
stöðugleikanum. Árni
Sigfússon segir sjálf-
stæðismenn verða að
grípa til varnaraðgerða.
falli við þróun vísitölu neysluverðs
eða byggingarkostnaðar. Þar með
telja menn sig hafa fundið afsökun
til hækkana.
Þessi vandi kemur fyrst og fremst
til vegna þess að umrædd fyrirtæki
og stofnanir skortir viðmið sem önn-
ur fyrirtæki fá í samkeppni. Þetta á
bæði við um verð og kröfur um arð-
greiðslur til eigenda. Aðeins fyrir-
tæki með einokunaraðstöðu eða í
fákeppni horfa til vísitölunnar þegar
verð er ákveðið. í samkeppni fer
verð eftir því hvemig tekst til að
halda kostnaði í lágmarki og gæðum
í hámarki til að viðskiptavinurinn
vilji nýta sér þjónustuna. Þar snýst
verðlagning um allt annað en vísi-
töluhækkanir. Þar getur vísitala að-
eins verið til vísbendingar um hvem-
ig hefur tekist til. Þessi notkun á
vísitölum verður enn hjákátlegri þeg-
ar haft er í huga að á sama tíma
og Reykjavíkurborg hækkar gjald-
skrár Hitaveitu, Vatnsveitu eða Raf-
magnsveitu, eru arðgreiðslur þessara
fyrirtækja í borgarsjóð stórauknar.
Vinnuveitendasamband Islands
ritaði borgarstjóm nýlega athyglis-
vert bréf þar sem varað er við vísi-
töluleiknum, einokunaraðstöðunni og
háum arðgreiðslum. Þar er bent á að
á síðasta ári greiddu 3 veitufyrirtæki
arðgreiðslur í borgarsjóð, sem nemur
307 milljónum króna meira _en öll
fyrirtæki á Verðbréfaþingi Islands
greiddu í arð til eigenda sinna, sama
ár. Hitaveitan er að greiða 27% tekna
sinna í arð til borgarsjóðs. Þetta á
sér ekki hliðstæðu í atvinnulífi lands-
manna. Og svo er gjaldskrá hækkuð
eftir viðmiðunum við vísitölur.
Vítahringur skattahækkana, vísi-
töluviðmiðana og gjaldskrárhækk-
ana, sem R-Iistinn hefur skapað,
ógnar stöðugleikanum í þjóðfélaginu.
Við sjálfstæðismenn munum leggja
áherslu á að til sérstakra vamarað-
gerða verði gripið við gerð næstu
ljárhagsáætlunar borgarinnar.
Höfundur er oddvití
sjálfstæðismanna í borgarsljórn
Reykjavíkur.
Árni Sigfússon
laun, aðeins það að skila ekki þeim
hluta launanna, sem fara á til skatts-
ins, lífeyrissjóða og stéttarfélaga.
Ef launþeginn fær ekkert greitt er
engin krafa um að hinum hlutanum
sé skilað. Sama gildir um greiðslu
til verktaka. Þeir njóta engrar sérs-
takrar lögvemdar.
Jafnræði varðar við
hegningarlög. Þrjár leiðir.
Fyrirtæki í rekstrarerfíðleikum
hefur um nokkrar leiðir að velja,
þótt ekki fáist lán hjá Iánastofnunum
eða aukið eigið fé. Skoðum þijár leið-
ir.
Leið A. Stjórnendur leitast við að
jafndreifa tekjum sínum á lánar-
drottna og virða þannig jafnræði.
Með því bijóta þeir skattalög og al-
menn hegningarlög hvað varðar inn-
heimtu lífeyris og stéttarfélaga-
gjalda. Þeir fá viðurlög samkv. lögum
á vangreiðslur og eiga á hættu að
verða ákærðir og dæmdir í háar fjár-
sektir og jafnvel refsivist. Þessi leið
er ekki fær nema með samþykki eða
aðgerðarleysi lífeyrissjóðanna og
innheimtumanns hins opinbera, sem
hefur jú hinar fyrrnefndu öflugu inn-
heimtuleiðir.
Leið B. Stjórnendur gera verk-
takasamninga við launþega sína og
greiða þeim eftir efnum og ástæðum.
Launþegamir bera þá alla ábyrgð á
skattskilum svo og skilum til stéttar-
félaga og lífeyrissjóða. Jafnhliða
gæta stjórnendur þess að skila ávallt
virðisaukaskattinum á réttum tíma.
Öðrum viðskiptavinum er greitt eftir
getu hveiju sinni. Ljóst er að laun-
þeginn og hinn almenni viðskiptavin-
ur fær hlutfallslega minna en ríkis-
sjóður, og jafnræðisregla íslenskra
laga er brotin. Launþegarnir njóta
engrar tryggingar vegna launa eða
lífeyrissjóða og fá heldur ekki at-
vinnuleysisbætur ef illa fer. Þeir eru
jafnframt ábyrgir vegna staðgreiðslu
og annarrar innheimtu og gætu
þannig orðið brotlegir við lög. Vinnu-
veitandinn eða fyrirtækið hefur hins
vegar ekki brotið þau lög, sem nýver-
ið er byijað að ákæra fyrir
Leið C. Stjórnendur gæta þess
fyrst og fremst að greiða af þeim
tekjum, sem fyrirtækið hefur, til líf-
eyrissjóða, stéttarfélaga, stað-
greiðslu og virðisaukaskatt. Greiðsl-
ur til annarra viðskiptavina og jafn-
vel launagreiðslur era látnar sitja á
hakanum. Jafnræðisregla íslenskra
laga er gróflega brotin en viðurlög
eru engin. Hætt er við að reksturinn
stöðvist fyrr en ella, en stjórnendur
eiga ekki á hættu dóm ef illa fer.
Ríkið greiðir ógreidd laun og lifeyris-
sjóðsgjöld í uppsagnarfresti. Áðrir
viðskiptavinir sitja eftir með minnst-
ar greiðslur.
Hér hafa verið raktar þijár leiðir,
sem famar eru þegar fyrirtæki eru
komin í þrot með eigið fé og lánsfé
frá lánastofnunum, en hafa samt sem
áður ákveðið að þrauka í þeirri von
að úr rætist. Ef illa fer er sagt að
sjá hefði mátt það fyrir. Ef dæmið
gengur upp er mönnum hrósað fyrir
þrautseigjuna og litið framhjá brot-
um á lögum, hvaða leið svo sem far-
in hefur verið.
Samkvæmt dómi yfír undirrituð-
um varðar það sektum og refsivist
að skila ekki afdregnum launatengd-
um gjöldum á gjalddaga, og breytir
þá engu, hvort þau greiðast að hluta
eða að fullu síðar. Á hinn bóginn er
ekki refsivert að greiða alls ekki
launin til iaunþegans.
Margfaldur réttur ríkisins
Þessar mismunandi leiðir og mis-
munandi eftirmálar ef til gjaldþrots
kemur ættu að vekja löggjafann,
launþegahreyfínguna og vinnuveit-
endur til umhugsunar um hvort ekki
er þörf úrbóta á lögunum. Standast
lögin kröfur um sanngimi, réttlæti
og siðferði? Hvaða afleiðingar hafa
nýuppkvaddir dómar eftir gjaldþrot
fyrirtækja á möguleika til þess að
fá menn til stjórnunarstarfa í fyrir-
tækjum, sem þurfa að glíma við erf-
iðleika? Er eðlilegt að ríkisvaldið
hafi margfaldan rétt á við aðra í
þjóðfélaginu hvað varðar innheimtu
og viðurlög? Svo ekki sé minnst á
refsingar.
Ennfremur vakna spurningar um,
hvort ekki eigi það sama yfir alla
að ganga. Nokkrar sjúkrastofnanir
á vegum hins opinbera hafa nýverið
lýst því yfir að vegna rekstrarerfið-
leika (sem ríkisvaldið er sagt bera
ábyrgð á) hafí þær ekki getað greitt
nema laun og skuldir, lögboðin gjöld.
Þetta eru yfírlýsingar um lögbrot
samkvæmt þeim dómi sem ég hef
nýverið hlotið. Á ekki að leiða for-
svarsmenn sjúkrahúsanna fyrir dóm?
Ólög
Lögmaður ákæruvaldsins lýsti því
yfir við mig, að hefði ég búið í Dan-
mörku hefði ég hvorki verið ákærður
eða dæmdur vegna þess hvernig ég
stýrði rekstri fyrirtækisins. Erum við
sátt við að hér gildi lög, sem fjöldi
lögmanna hefur í mín eyru kallað
ólög? Getur fyrirtæki í reynd ekki
orðið gjaldþrota án þess að stjórn-
endur þess bijóti lög?
Ég valdi leið A og hlaut dóm, sem
ég hef áfrýjað.
Með von um að einhver hafí gagn
af.
Höfundur er verkfræðingur og
fyrrverandi forstjóri.
Alþjóðlegur dagur
hvíta stafsins í dag
BLINDRAFÉLAG-
IÐ, samtök blindra og
sjónskertra á íslandi,
býður almenningi að
samgleðjast sér í Borg:
arleikhúsinu í dag. í
tilefni af alþjóðlegum
degi hvíta stafsins
verður í dag kl. 17 há-
tíðar- og skemmtidag-
skrá í Borgarleikhús-
inu.
Um 57 ára skeið hef-
ur Blindrafélagið notið
velvildar almennings í
mörgu. Við hvetjum því
almenning til að koma
í Borgarleikhúsið í dag
Blindrafélagið býður
almenningi, segir Helgi
Hjörvar, að sam-
gleðjast sér í Borgar-
leikhúsinu í dag.
og njóta með okkur skemmtunar og
veitinga. Formaður félagsins, Ragn-
ar R. Magnússon, ávarpar gesti.
Össur Skarphéðinsson, sem í dag les
Morgunblaðið með
bundið fyrir augun og
gengur í vinnuna með
hjálp hvíta stafsins, lýs-
ir reynslu sinni. Það
verður söngur, harmon-
ikkuleikur, Radíus-
bræður skemmta, o.fl.
Gestum okkar gefst
einnig færi á að kynna
sér fjölmarga skemmti-
lega hluti. Þar má nefna
talandi tölvur, fjalla-
stafi, hljóðbækur, o.fl.
Starfsemi Blindrabóka-
safns íslands, Sjón-
stöðvar Islands og
Blindrafélagsins verður
kynnt. Gestir geta próf-
að að vera blindir eða sjónskertir,
með þar til gerðum gleraugum, eiga
m.a. kost á að fá nafn sitt á blindra-
letri og lesa með hjálp talgervils.
Hvíti stafurinn er í senn tákn
blindra og helsta hjálpartækið. Það
er afar mikilvægt að almenningur
sé meðvitaður um það og geti sýnt
þörfum blindra tillitsemi og þó um-
gengist þá sem hveija aðra jafn-
ingja.
Höfundur er framkvæmdastjóri.
Helgi Hjörvar