Morgunblaðið - 16.10.1996, Page 16

16 MIÐVIKUDAGUR 16. OKTÓBER 1996
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
FRÍHÖFNIN á Kaupmannahafnarflugvelli. ESB-borgarar frá ríkj-
um sunnar í álfunni mega kaupa miklu meira áfengi £ Danmörku
til að hafa með sér til heimalanda sinna en dönskum borgurum
leyfist að flylja inn til Danmerkur frá öðrum ESB-ríkjum.
Norrænu ESB-löndin vilja halda inn-
fhitningstakmörkunum á áfengi
Dræmar undir-
tektir hjá ESB
Kaupmannahöfn. Morgunblaðið.
EVRÓPUSAMBANDIÐ er ekki til-
búið að fallast á að norrænu aðildar-
löndin þijú haldi undanþágu um
innflutning einkaaðila á áfengi um
ókomin ár, þegar hún rennur út um
áramótin. Þetta kom fram eftir
fund, sem fjármálaráðherrar ESB
héldu um seinustu helgi.
í samtali við sænska útvarpið
sagði Mario Monti, sem fer með
málefni innri markaðarins í fram-
kvæmdastjórn ESB, að sambandið
væri tilbúið að finna málamiðlun í
málinu. Óvíst er þó að sambandið
sé fúst til að gefa norrænu ríkjunum
lengri frest til aðlögunar en árslok
1999.
Erik Ásbrink íjármálaráðherra
Svía sagði eftir fundinn það blési
ekki byrlega fyrir norrænu sjón-
armiðunum. Ef fjármálaráðherrum
sambandsins tekst ekki að taka
ákvörðun fyrir áramót verður mál-
inu skotið til Evrópudómstólsins.
Ekki fallizt á að um
heilbrigðisstefnu sé að ræða
Samkvæmt ESB-reglum mega
einstaklingar taka með sér 1Ö h'tra
af vínanda, 20 lítra af sterku áfengi,
90 lítra af víni og 110 lítra af öli
frá öðru ESB-landi. í Svíþjóð, Finn-
landi og Danmörku eru reglunar
mun strangari, eða einn lítri af vín-
anda á mann, þrír lítrar af sterku
víni, fimm lítrar af víni og 15 lítrar
af öli. Norðurlöndin hefðu kosið að
fá að halda undanþágum, þar sem
rök þeirra eru að innflutningstak-
markanirnar séu ekki verzlunar-
******
EVROPA^
hindranir, heldur hluti af heilbrigð-
isstefnu stjórnvalda, en á það sjón-
armið hefur ekki verið fallizt.
Deilan stendur nú um hvernig
vinda eigi ofan af undanþágunni.
Svíar hefðu kosið að henni yrði
haldið í nokkur ár og síðan yrði
ákveðið hvað gera skyldi. ESB er
reiðubúið að framlengja undanþág-
una, en fer um leið fram á að ákveð-
ið verði nú hvenær hún renni út. I
því sambandi hafa árslok 1999 ver-
ið nefnd. Hins vegar er fram-
kvæmdastjómin til í að samþykkja
að löndin ákveði sjálf hvernig undið
verði ofan af undanþágunum.
Það var enginn bjartsýnistónn í
Erik Ásbrink fjármálaráðherra eftir
fundinn um helgina, en hann undir-
strikaði að aðilar hefðu ákveðið að
hittast aftur í næstu viku, sem
væri merki um að einhver grund-
völlur væri enn fyrir viðræðum.
Sænskri áfengisstefnu er einnig
ógnað á öðram vettvangi. Yfir
stendur mál, sem sænskur kaup-
maður höfðaði fyrir ESB-dómstóln-
um, til að láta reyna á hvort
áfengiseinkasala í Svíþjóð standist
innan ESB. Dóms í málinu er að
vænta síðar í haust.
Frakkar fíkta
við klukkuna
TILLÖGUR opinberrar nefndar á
vegum forsætisráðherra Frakk-
lands, um að afleggja sumartima
í Frakklandi, hafa valdið fjaðra-
foki í öðrum Evrópusambands-
ríkjum. í skýrslu nefndarinnar er
lagt til að hér eftir fari Frakkar
allt árið eftir núverandi vetrar-
tíma, sem er klukkustund á undan
Greenwich meðaltíma (GMT), sem
íslenzkar klukkur eru stilltar eft-
ir árið um kring.
Ástæða þess að önnur ESB-ríki
eru örg yfir þessu, er að nýlega
hafa verið lögð fram drög að til-
skipun Evrópusambandsins um
að skipti á milli sumar- og vetrar-
tíma skuli samræmd í ölium ríkj-
um ESB. Frakkland og flest önn-
ur ríki í Vestur-Evrópu fara eftir
klukku, sem er klukkustund á
undan GMT og er flýtt um aðra
klukkustund á sumrin. Klukka
Breta er að vísu einni stund á
eftir.
Philippe Fran^ois, öldunga-
deildarþingmaður og formaður
klukkunefndarinnar, segir að
upphafleg ástæða þess að menn
hafi byrjað að skipta yf:r í sum-
artíma, hafi verið að þeir vildu
spara orku í olíukreppunni á átt-
unda áratugnum. Sá spamaður
væri hins vegar ekki nema 0,5%
af orkunotkuninni nú orðið.
Fran?ois sagðist ekki óttast að
breytingin myndi skaða viðskipta-
hagsmuni Frakklands innan ESB.
„Á milli New York og San Frans-
isco eru fjögur tímabelti. Það
virðist ekki hafa hamlað hagþró-
un Bandaríkjanna," segir hann.
íslensk leikrit
verða að vera
Hver er staða íslenskrar leikrítunar nú þeg-
ar tvö hundruð ár eru liðin frá því skólapiltar
í Hólavallaskóla hófu að æfa fyrsta íslenska
leikritið, Hrólf, eftir Sigurð Pétursson. Reynt
var að svara þessari spumingu á umræðu-
fundi í Þjóðleikhúskjallaranum á mánudags-
kvöld. Þröstur Helgason segir hér frá því
sem fram kom, meðal annars skömmum til
íslenskra leikgagnrýnenda.
ISLENSK leikrit verða að vera,
sagði Hafliði Arngrímsson,
leiklistarráðunautur Leikfé-
lags Reykjavíkur, á umræðu-
kvöldinu á mánudagskvöld og tóku
allir viðstaddir undir þá fullyrðingu
með einum eða öðrum hætti. Haf-
liði setti svo fram aðra setningu
sem einnig var miðiæg í umræð-
unni: Islendingar geta
ekki skrifað leikrit. Vit-
anlega var setningin
ekki sett fram sem full-
yrðing, heldur sem til-
gáta sem menn reyndu
svo að ræða frá ýmsum
sjónahornum. Rætt var
um kennslu í leikritun
og starfsumhverfi ís-
lenskra leikskálda.
Einnig reyndu þátttak-
endur að komast að því
um hvað íslensk leikrit
fjölluðu en yfirskrift
kvöldsins var einmitt:
„Hvert er erindi okk-
ar?“. Að endingu var
hnippt eilítið í gagnrýn-
endur fyrir full harka-
leg tök á íslenskum
leikritum.
Lítil hefð en engir
komplexar
Ein rökin fyrir því
að íslendingar gætu átt
í erfiðleikum með að
skrifa leikrit eru að ís-
lenskt samfélag sé svo lítið að leik-
skáld eigi bágt með að athafna
sig. Á þetta bentu bæði Hafliði
Arngrímsson og Árni Ibsen, leik-
skáld, sem sagði einnig að íslensk
leikritun væri í raun afskaplega
fátæk, saga hennar væri stutt og
afraksturinn ekki mikill.
Starfssystir Árna, Hrafnhildur
Hagalín, tók í sama streng og
sagði að hefðin sem íslensk leik-
skáld hefðu á að byggja væri lítil
og veik. Að vissu leyti er það kost-
ur, að sögn Hrafnhildar, hefðin
er þá ekkert að flækjast fyrir þeim
sem eru að strögla við að koma
saman nýju leikriti; þannig væru
íslensk leikskáld að því er virtist
laus við komplexa á við þá sem
hijá íslenska skáldsagnahöfunda;
Njáls og Egils sögu komplexinn
og Heimsljóss og Gerplu komplex-
inn.
Önnur rök fyrir því að íslend-
ingar gætu ekki skrifað leikrit
voru þau að kunnáttuna skorti,
það er að segja kunnáttuna á frá-
sagnartækni leikhússins, á tækj-
um þess og tólum. I þessu sam-
hengi lagði Ólafur Haukur Símon-
arson, formaður Leikskáldafélags
íslands, til að stofnað yrði til náms
í leikritun, annaðhvort við Leik-
listarskóla íslands eða í samvinnu
við atvinnuleikhúsin og Háskóla
Islands. Margir tóku undir tillög-
una. María Kristjánsdóttir, leik-
listarstjóri Ríkisútvarpsins, sagð-
ist óttast neikvætt viðhorf íslend-
inga til kunnáttu og menntunar
og sagði að við þyrftum þvert á
móti að auka þekkingu okkar á
leikhúsinu og meðölum þess. Sum-
ir lýstu þó efasemdum um að
hægt væri að kenna leikritun, að
minnsta kosti skáldskapinn sjálf-
an.
Tekur því að vera íslendingur?
Islensk leikrit fjalla ekki um
neitt eitt efni, sagði Stefán Bald-
ursson, þjóðleikhússtjóri. Ólafur
Haukur taldi hins vegar að öll ís-
lensk leikrit fjölluðu um þá spurn-
ingu hvort það tæki því að vera
Islendingur.
Sumir bentu á að samtímaleik-
ritun endurspeglaði smæð samfé-
lagsins. Þórhildur Þorleifsdóttir,
leikhússtjóri Leikfélags Reykjavík-
ur, sagði að ef til vill endurspegl-
uðu íslenskir leikhöfundar hug-
myndasneyð samfélagsins sem þeir
væru sprottnir úr. Sagði hún að
höfundar hefðu ekki lengur sömu
valdastöðu innan samfélagsins og
áður þegar þeir höfðu mótandi
áhrif á vitsmunalega umræðu.
Varpaði hún fram þeirri spumingu
hvort höfundurinn væri kannski
dauður sem slíkur.
Að mati Hafliða Arngrímssonar
er staða leikhöfundarins í alþjóð-
legu samhengi að minnsta kosti
ekki jafn sterk og hún var fyrir
tvö hundruð árum, hvorki innan
leikhússins né utan. Og það mátti
skilja á Sveinbirni I. Baldvinssyni,
handritahöfundi, að staða hans
stéttar væri h'tið skárri, handrita-
höfundar væra eins konar hornrek-
ur í kvikmyndagerðinni, leikstjór-
arnir hefðu tekið öll völd í sínar
hendur.
María Kristjánsdóttir sagði að
samtímaleikritun hér á landi væri
ekki að fást við íslenskt samfélag
með nægilega skeleggum hætti,
hún væri miklu frekar á stöðugum
flótta undan umhverfi sínu, sam-
tímanum. Hávar Siguijónsson tók
undir það að íslensk leikritun ætti
að fjalla um samfélag sitt en hafði
jafnframt nokkra samúð með henni
þar sem samfélagið væri orðið svo
flókið og brotakennt að erfitt gæti
verið að taka á því, nema þá broti
og broti í senn.
Steinunn Jóhannesdóttir, leik-
skáld, sagði að hlutverk sitt væri
fyrst og fremst að reka erindi síns
kyns, að segja sögur af sálarlífi
systra. Hrafnhildur Hagalín taldi
að hlutverk leikritunarinnar væri
að ögra; spurningunni um það
hvaða brögðum hún ætti að beita
til þess í heimi sem léti sér bregða
við fátt var aftur á móti ekki svar-
að.
Fimmtán til fimmtíu
leikrit berast
Þjóðieikhúsinu á ári
Nokkuð var rætt um
starfsaðstöðu leik-
skálda. Settar voru fram
hugmyndir um að leik-
skáld fengju fleiri tæki-
færi til að vinna í eins
konar leiksmiðju innan
stóru leikhúsanna.
Ólafur Haukur sagði
að ef eðlileg þróun ætti
að geta átt sér stað í
íslenskri leikritun þyrftu
að vera skrifuð um það
bil fimmtán leikrit á ári
hér á landi. Til að standa
undir slíkri framleiðslu
þyrftu hins vegar þrjátíu
til fjörutíu leikskáld að
vera starfandi hér, leik-
skáld sem hefðu skrifin
að aðalstarfi.
Stefán Baldursson
upplýsti að í venjulegu
ári bærist Þjóðleikhús-
inu á milli fimmtán til
tuttugu ný leikrit en flest hefðu
þau orðið á milli fjörutíu og fimm-
tíu. Fæst þeirra eru hins vegar
fullbúin eða leikhæf. Sagði Stefán
að greinilega skorti allmikið á
þekkingu margra þeirra sem sendu
inn verk á leikritaforminu, á því
hvernig á að búa leikrit í hendur
leikhúss.
Grimmd gagnrýnenda
I lok umræðnanna vakti Stefán
Baldursson athygli á því sem hann
kallaði grimmdaræði leikgagnrýn-
enda. Sagði Stefán að ný íslensk
leikverk yrðu sérstaklega fyrir
barðinu á þessari grimmd gagn-
rýnenda sem tíðkaðist aftur á
móti ekki í gagnrýni á aðrar list-
greinar hér á landi. Sagði hann
að svo virtist sem leikdómarar
sæju hreinlega rautt þegar nýtt
íslenskt leikrit bæri fyrir sjónir
þeirra — með undantekningum þó.
Þessu til áréttingar taldi Stefán
upp nokkur leikskáld sem hefðu
hlotið litla náð fyrir gagnrýnendum
en hefðu hins vegar ýmist verið
vinsæl á meðal almennings eða
hampað mjög af síðari tíma mönn-
um, svo sem eins og Jökul Jakobs-
son og Guðmund Steinsson. Taldi
Stefán að gagnrýnendur þyrftu að
fara að skoða sinn gang og var
gerður góður rómur að máli hans
í Þjóðleikhúskjallaranum.
Morgunblaðið/Kristinn
ÓLAFUR Haukur Símonarson sagði í umræðunum
á mánudagskvöld að öll íslensk leikrit fjölluðu um
þá spurningu hvort það tæki því að vera íslendingur.
I
>
>