Morgunblaðið - 16.10.1996, Qupperneq 18

18 MIÐVIKUDAGUR 16. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Frábær samleikur
TÓNUST
Sigurjónssafn
BRISK-FLAUTU-
KVARTETTINN
13. okt. kl. 20.30. Flytjendur: Marj-
an Banis, Jantinen Westerveld,
Alide Verheij og Bert Honig.
ÞESSI hópur hollenskra
listamanna er á leið til Banda-
ríkjanna til tónleikahalds og
mun hafa verið kyrrsettur hér,
sem betur fór, því hér var um
frábært tónlistarfólk að ræða,
og það eina sem miður var, var
að íslenskir áheyrendur fengu
ekki tíma til að átta sig á hversu
ágætt fólk var hér á ferðinni,
því í stað þess að aðeins örfáir
áttuðu sig á því hverjir voru
hér á ferð, hefði Siguijónssafn
átt að vera nokkrum sinnum
fullsetið a.m.k. En svona er það
gjarnan, að ef hávaðinn mælist
ekki í hástemmdum desibelum
þá heyrir fjöldinn ekki. Blokk-
flautan hefur n.l. ekki hátt,
ekki hægt að trylla neinn með
hávaðanum, ekkert svindl leyn-
ist, hér stendur maðurinn og
hljóðfærið nakið frammi fyrir
áheyrendum, hvert feilspor
hrópar á mann og hver falskur
tónn sker í eyrað.
BRISK-flautukvartettinn hef
ég ekki fyrr heyrt nefndan, sem
auðheyrilega er einskonar af-
sprengi niðurlensku skólanna
frá 16. og 17. öld, skólanna sem
voru afgerandi fyrir alla tónlist-
arþróun í Evrópu, þar sem pólí-
fónían var dýrkuð og iðkuð á
svo háu stigi að t.d. engum
venjulegum söngnemum þýddi
að reyna við þann stíl, sem
byggðist á feikn nákvæmri
ryðmakennd, mjög nákvæmri
heyrn og vandaðri tónmyndun.
Þessum ágætum voru þessir
fjórir blokkflautuleikarar
gæddir í ríkurr, mæli. Tæplega
greindist óhreinn tónn, þau
önduðu sem einn maður og
hefði ryðminn ekki verið ná-
kvæmur hefði það sem á undan
var talið, ekki verið í lagi.
Efnisskrá tónleikanna var
eðlilega að mestu eftir höfunda
frá blokkflaututímabilinu, svo
sem Stamitz, Senfi, Sweelinck,
Scheidt og svo enska, Dowland,
Handel, verk sem hugsuð voru
fyrir hljóðfæraskipan sem
blokkflauturnar, svo og kóralar.
Tvö nútímaleg verk voru á efnis-
skránni, annað eftir Ron Ford
(f. 1950), Sequentia heitir það,
þar sem leikið er með viðkvæma
þrönga hljóma, síðara verkið
eftir ennþá yngri mann Michael
Fiday, (f. 1961), þrír dansar,
ólíkir mjög hver öðrum, mjög
vel unnir bæði frá hendi höfund-
ar og flytjenda sem sýndu fram
á ýmsa möguleika blokkflaut-
unnar.
Lokaverk tónleikanna voru
eftir Bach, m.a. Liebster Jesu
og kontrapunktur úr Kunst der
Fuge og síðast Tema con Var-
iazioni eftir Mozart, sem var
frábærlega fallega spilað.
Um 30 ólíkar flautur hafði
hópurinn með sér og ótrúlega
mörgum blæbrigðum náðu þau
með því að skipta stöðugt um
flautur og minntu oft á drottn-
ingu hljóðfæranna, orgelið.
Vonandi heyrist þessi hópur
aftur hér og að þá fari kynning-
in vonandi ekki fram hjá nein-
um. Eitt í lokin. Þrátt fyrir frá-
bæran fiutning, verður að passa
sig á að tónleikar sem þessir á
slík hljóðlát hljóðfæri, verði
ekki of langir, því hvort sem
æskilegt er eða ekki, þá hefur
heimurinn skroppið nokkuð
saman á síðustu tvö hundruð
árunum.
Ragnar Björnsson
LEIKARAR í „Stalín er ekki hér“ ásamt leikstjóra.
„Stalín er ekki hér“
NÚ standa yfir æfrngar á leikritinu
„Stalín er ekki hér“ eftir Véstein
Lúðvíksson hjá Leikfélagi Hafnar-
fjarðar. Leikstjóri er Hanna María
Karlsdóttir og er áætlað að frum-
sýna um næstu mánaðamót.
„Leikfélagið er 60 ára í ár og
þótti það viðeigandi að ljúka afmæl-
isárinu með íslensku verki. Leikfé-
lag Hafnarfjarðar hefur starfað
með nokkrum hléum síðan 1936.
Síðan félagið var endurvakið 1983
eftir nær 20 ára dvala hefur það
sýnt u.þ.b. 25 verk og þar af nokk-
ur ný íslensk verk.
„Stalín er ekki hér“ er verk sem
fjallar um uppgjör æskunnar við
kreddur gamla tímans og hve erfitt
það er að endurskoða hugsjónir sín-
ar og skoðanir. Sögusvið verksins
er í Reykjavík árið 1956 þegar
ameríska rokkið og unglingatískan
er að halda innreið sína í íslenskt
samfélag.
Þorgerður
sýnir í Gall-
eríi Hominu
NÚ stendur yfir sýning á trérist-
um Þorgerðar Sigurðardóttur í
Galleríi Horninu, Hafnarstræti
15. Sýningu sína nefnir hún „Bæn-
ir og brauð“ og er hugmyndin
sótt í gömul brauðmót á byggða-
söfnum og í Þjóðminjasafni. Verk-
in eru bæði þrykkt á pappír og
brauð.
Þorgerður útskrifaðist 1989 úr
grafíkdeild Myndlista- og hand-
íðaskóla íslands og hefur nær ai-
farið starfað að myndlist síðan,
haldið 19 einkasýningar og tekið
VERK eftir Þorgerði.
þátt í fjölda samsýninga, m.a. í
Kína.
Hún hefur síðastliðin ár sótt
myndefni í islenska helgilist mið-
aida. Sýningin stendur til mið-
vikudagsins 30. október og er
opin alla daga kl. 11-23.30.
Fyrirlest-
ur og
skyggnur
ANNA María Sigurjónsdóttir
Ijósmyndari sýnir skyggnur í
Ljósmyndamiðstöðinni Mynd-
ási fimmtudaginn 17. október
kl. 20. Hún mun fjalla um
myndirnar sem hún sýndi í
Gallerí Sóloni í mars sl. Þá
mun hún ræða almennt um
aðferðirnar sem hún notar í
ljósmyndun. Myndirnar sýna
þróun hennar frá upphafi til
dagsins í dag og endurspegla
lífsviðhorf hennar.
Anna María lauk marster-
námi í ljósmyndun vorið 1995
frá Savannah College of Art
and Design og starfaði þar
sem aðstoðarkennari með
náminu. Hún hefur tekið þátt
í samsýningum erlendis og
haldið nokkrar einkasýningar.
Aðgangseyrir á fyrirlestur-
inn er kr. 400 en kr. 200 fyrir
meðlimi í Ijósmyndaklúbbnum
Loka.
Fyrirlestur
um vefnað
JOY Boutrup flytur fyrirlestur
í dag miðvikudag kl. 16-17 í
Barmahlíð, Skipholti yngra,
4. h.
I fyrirlestrinum ræðir Bou-
trup um mismunandi vefnað
og sýnir dæmi um verk og til-
raunir nemenda sinna og sam-
starfsmanna þar sem sú tækni
er hún kynnir er útfærð í
myndlist og hönnun.
Boutrup er textílverkfræð-
ingur og starfar við Danmarks
Designskole. Hún kemur hing-
að til lands sem gestakennari
í textíl, -en hún hefur verið
gestakennari víða á Norður-
löndum og Bandaríkjunum síð-
asta áratug.
_______Bækur__________
FRÆDIRIT
HUGARFAR OG
HAGVÖXTUR
eftir Stefán Ólafsson. Félagsvísinda-
stofnun Háskóla íslands,
1996,355 bls.
ÞAÐ gerist ekki oft að íslenzkir
fræðimenn fáist við grundvallar-
spurningar fræða sinna í viðamiklum
bókum. Það hefur þó færst í vöxt á
síðustu árum og sérstaklega á þetta
við um ýmsa fræðimenn í félagsvís-
indum, að því er mér virðist. Dr.
Stefán Ólafsson, prófessor við Há-
skóla íslands, hefur sent frá sér
grundvallarrit um innviði vestræns
samfélags. Hann skoðar samband
lífsskoðunar við hagsæld. Hann rek-
ur í þessari bók sinni ýmsar stórfróð-
legar niðurstöður um þetta efni bæði
í ljósi sögunnar og í ljósi lífsgilda-
könnunar sem gerð var hér á landi
árið 1990.
Höfundur skiptir bókinni í þijá
hluta. I fyrsta hlutanum eru dregnar
útlínur viðfangsefnis höfundarins.
Hann skoðar upphaf iðnaðar- og
markaðssamfélags og veltir fyrir sér
af hveiju sumum þjóðum vegnar
betur en öðrum. Hann skoðar það
hvort skipulag samfélags og leikregl-
ur eru einu þættimir sem stjórna
velgengni. Hann rökstyður þá aðferð
að beita því líkani að lífsskoðun hljóti
að vera jafn mikilvæg og skipulag
og leikreglur til að skýra hagsæld.
Þetta er sennileg skoðun vegna þess
að lífsskoðun hlýtur að stjóma því
hvemig skipulag verkar á einstakl-
ingana en um leið mótar skipulagið
auðvitað lífsskoðunina, þótt erfitt sé
að segja að hve miklu leyti það ger-
ist. En vikið er að sambandi þessa
tvenns víða í bókinni.
Annar hlutinn segir frá þróun
hinnar veraldlegu lífsskoðunar sem
mótar okkur nútímamenn, að
minnsta kosti þá sem búa á Vestur-
löndum, og hefur verið sterkasta
aflið í að móta hagsældasamfélag
nútímans. Þetta er nokkuð flókin
saga þar sem þarf að skoða vísinda-
byltinguna sem náði hámarki sínu á
sautjándu öld, átök um samfélags-
skipan á Englandi og meginlandi
Evrópu, sérstaklega um konungs-
valdið, það þarf að líta til upplýs-
ingarinnar, þróunar kenninga um
markaðssamfélag, sérstaklega Ad-
ams Smiths, uppgang neyzluhyggju.
Stefán skoðar líka gagnrýni á þenn-
an hugmyndaheim sem hefur verið
að mótast síðustu aldimar, gagnrýni
frá marxistum, íhaldsmönnum, hann
athugar þá tilgátu að markaður og
lýðræði geti ekki farið saman og
gh'mu Emiles Durkheims við ráðgát-
una um að ýmsar hneigðir nútíma-
samfélag reynist sjálfskæðar, samfé-
lagið sé þannig að það grafi undan
sjálfu sér. I lokakafla þessa hluta
bókarinnar er sagt frá ýmsum kenn-
ingum um hningnun vinnunnar.
Meginhugmyndin er sú að vegna
aukinnar auðlegðar sjái menn á Vest-
urlöndum æ minni ástæðu til að
vinna. í kaflanum er skoðað hvernig
þessi hugsun er útfærð með ýmsum
hætti svo sem þeim að aukin tækni
dragi úr þörf á mikilli vinnu, velferð-
arríkið stuðli að því að menn sjái
minni ástæðu til að vinna og einnig
er litið til þess að efnahyggjunni
hnigni, menn sjái minni ástæðu en
áður til að eignast veraldlega hluti
eða efnisleg gæði og þeir sækist frek-
ar eftir öðrum tegundum gæða. Það
er einnig hugað að þeirri kenningu
að öll gæði neyslusam-
félagsins hafi táknrænt
gildi umfram allt og
þess vegna eigi að
skoða neyslusamfélagið
eins og táknakerfi.
Þessi kenning er nefnd
póst módemismi og
þykir heldur fín um
þessar mundir.
í þriðja og síðasta
hluta bókarinnar grein-
ir Stefán frá niðurstöð-
um úr lífsgildakönnun
sem unnin var árið
1990. Þetta var fjöl-
þjóðleg rannsókn sem
gerð var í mörgum
vestrænum þjóðfélög-
um samtímis. Félagsvísindastofnun
Háskóla Islands framkvæmdi þessa
könnun á íslandi. Höfundur tengir
saman upplýsingar um hagsældar-
stig og lífsgildi í þessum hluta bók-
arinnar dOllmeð því að reikna
fylgnitölur. Það mliser verið að fást
við sömu ráðgátuna og áður sem
er að skýra hagsæld vestrænna
þjóða, en nú er komið að henni í
ljósi upplýsinga úr þessari könnun.
Fyrst er skoðað samband á milli
vinnumenningar og hagsældar.
Nokkrir þættir vinnumenningar eru
skoðaðir eins og trú á að samband
sé á milli vinnusemi og velgengni
einstaklinga annars vegar og hag-
sældar eða á milli hagsældar og ósk-
ar um minnkandi mikilvægi vinnu í
lífi fólks. Næst er skoðuð viðskipta-
menning og hagsæld. Athugaðir eru
þættir hagsældar á borð við áherslu
á aukna einkaeign atvinnulífsins og
hagsældar og áhersla á
átvinnulýðræði og hag-
sæld, stuðningur við
sameignarrekstur
starfsmanna og hag-
sæld. Þessi sambönd
eru flest eins og við er
að búast: öll samböndin
sem nefnd hafa verið
hér að ofan eru jákvæð
nema tvö þau síðustu.
Það er ekkert samband
á milli hagsældar og
áherslu á atvinnulýð-
ræði og það er öfugt
samband á milli hag-
sældar og trúar á sam-
eign.
Það virðist vera
sterkt samband á milli framfara-
hyggju og hagsældar en í kaflanum
um framfarahyggju kemur fram
sterkt jákvætt samband á milli trúar
á gildi vísindalegra framfara og hag-
sældar og sömuleiðis á milli íhalds-
semi og hagsældar. Samfélags-
hyggja er síðasti þáttur hinnar ver-
aldlegu lífsskoðunar sem höfundur
skoðar. Það sem átt er við með sam-
félagshyggju er traust á stofnunum
þjóðfélagsins. Það kemur í ljós að
eindregið jákvætt samband er á milli
trausts á samfélagsstofnunum og
hagsældar eins og maður býst við.
Þó kemur í ljós að ekkert samband
er á milli trausts á menntakerfinu
og hagsældar og sömuleiðis á milli
trausts á verkalýðshreyfingunni og
hagsældar. Sama á við um samband
þjóðerniskenndar og hagsældar.
í lokakafla bókarinnar eru reifaðar
niðurstöður og ályktanir. Þar eru
dregnar saman mæiingar á hveijum
þætti og kemur í ljós sterkt jákvætt
samband á milli allra umræddra
þátta og hagsældar. Þar er sérstak-
lega rökstutt af hveiju hugarfar er
mikilvægt til skýringar á hagsæld
ekki síður en skipulag. Höfundur
vísar á bug þeirri skoðun að efna-
hagslíf lifí algerlega sjálfstæðu lífi í
samfélaginu heldur haldist markaðs-
skipulagið í hendur við ýmis útbreidd
sjónarmið meðal almennings sem
bæði komi á og viðhaldi þessu skipu-
lagi. I lokin víkur höfundur að ís-
landi í samanburði við önnur lönd.
ísleiidingum svipar mjög til hagsæld-
arlandanna í lífskoðunum en ýmis-
legt virðist skorta á skipulag í efna-
hags- og atvinnulífí til að við náum
sama árangri og aðrar þær þjóðir
sem bezt gera.
Megin niðurstaða könnunarinnar
og bókarinnar er að lífsgildi vest-
rænna þjóða standi traustum fótum
og styðjist við góð og gild rök. Það
má kannski orða það svo að öllum
skoðunum um róttækt endurmat á
ríkjandi gildismati vestrænna þjóða
sé gefið langt nef í lífsgildakönnun-
inni. Marvísleg rök höfundar gegn
þeim kenningasmiðum sem hafa leit-
azt við að rökstyðja róttækar breyt-
ingar á lífsviðhorfi vesturlandabúa
eru sannfærandi. Það þýðir ekki að
búið sé að afgreiða slíkar skoðanir
í eitt skipti fyrir. öll heldur hitt að í
þessari bók eru leidd fram þungvæg
rök og mikilvægar staðreyndir sem
ekki er hægt að gánga fram hjá.
Þetta er grundvallarrit sem enginn
hugsandi íslendingur getur látið
fram hjá sér fara.
Eg sá enga hnökra á handverki
bókarinnar, stafsetningarvillur fann
ég engar, gallar á stíl voru hvergi
verulegir. Það er ástæða til að óska
höfundinum til hamingju með vel
unnið verk.
Guðmundur Heiðar
Frímannsson
Undirstöður hugmynda-
heims samfélaga nútímans
Stefán Ólafsson