Morgunblaðið - 16.10.1996, Page 26
26 MIÐVIKUDAGUR 16. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREIIMAR
Eru íslendingar
siglingaþjóð?
ÞAÐ MÁ til sanns vegar færa
að um 3-400 störf til sjós og lands
hafi tapast á undanfömum 10 árum,
vegna samdráttar í umfangi ís-
lenskrar kaupskipaútgerðar. Þetta
eru sláandi tölur á ekki stærri vinnu-
markaði en á íslandi og hjá eyríki
sem í raun á allt sitt undir flutning-
um á sjó komið. Á sama tíma og
stéttarfélög farmanna á íslandi hafa
setið ráðalaus á höndum sér, und-
anfarin 15-20 ár hvað varðar fersk-
ar hugmyndir og tillögur til aðgerða
til að spyma við því sem verður að
kaliast hægfara dauðastríð íslensks
kaupskipaflota og farmannastéttar
eru nágrannaþjóðirnar eins og
Norðmenn og Danir með víðtækri
og þverpólitískri samstöðu stjórn-
valda og viðkomandi stéttarfélaga
enn að hugsa upp nýjar leiðir til
þess að bæta í haginn hjá sínum
alþjóðlegu skipaskráningum. En
;>stofnun NIS (Norwegian Internati-
onal Skipsregister) og DIS (Danish
International Skipsregister) þóttu
þó byltingarkenndar ráðstafanir
þegar þær voru kynntar á sínum
tíma með það að markmiði að
stemma stigu við útflöggun og sam-
drætti.
En sem dæmi um hversu mikil-
vægan Norðmenn telja flotann og
skipaiðnaðinn samþykkti Norska
stórþingið þann 19. júní síðasliðin lög
sem gera útgerðum undir hinni ca
10 ára gömlu alþjóðlegu skipaskrá
* kleift að njóta skattleysis að uppfyllt-
um ákveðnum skilyrðum. Skattur á
útgerðir sem kosið hafa að sigla
undir NIS skráningu hefur verið um
28% undanfarin 10 ár, hefur nú ver-
ið felldur niður með öllu. I staðinn
hafa stjómvöld í Noregi ákveðið að
leggja á mjög hógværan tonna skatt,
sem er fast gjald, rukk-
að er inn árlega og
byggt á brúttórúmlesta-
tölu skipa í eigu útgerð-
anna. Þau skilyrði eru
þó sett fyrir skattfrels-
inu að útgerðir endur-
fjárfesti hagnaðinn inn-
an iðnaðarins í Noregi,
þ.e. vegna t.d. stækkun-
ar flotans eða til ný-
byggina og breytinga.
En Norðmenn vonast til
að með þessari ráðstöf-
un hafi þeir gefið norsk-
um skipasmíðaiðnaði
öfluga vítamínsprautu
sem eigi eftir að skapa
þúsundir nýrra starfa á
næstu ámm.
Norðmönnum er mjög umhugað
um arfleifð sína sem siglingaþjóð
og hafa þeir haft vissar áhyggjur
af fækkun nemenda sem sækja sjó-
mannaskóla þar í landi. En sam-
kvæmt tölum frá Sambandi norskra
kaupskipaútgerða eru um 8.500
norskir yfírmenn skráðir á kaupskip
undir norskum og NIS fána í dag.
Talið er að um 5.000 þeirra muni
hætta störfum eða fara á eftirlaun
innan næstu 10 ára, þannig að
meðalaldur þeirra er orðinn nokkuð
hár. Menn hafa verið hræddir um
að af þessu skapist alvarlegur skort-
ur á vei menntuðum norskum yfir-
mönnum á næstu árum ef ekkert
verður aðhafst. En einn þátturinn í
fyrrnefndum aðgerðum stjórnvalda
í sumar var að samþykkja að veita
verulega auknum fjármunum til efl-
ingar og kynningar sjómanna-
menntunar i Noregi.
Sem óbein afleiðing af stefnuleysi
í stjórnun siglingamála á íslandi á
undanförnum 20 árum
eða svo hefur Sjó-
mannaskólinn í
Reykjavík beðið alvar-
legt afhroð í gegnum
íjársvelti og skilnings-
leysi flárveitingavalds-
ins. Skólinn hefur þurft
að beijast heldur von-
lausri baráttu um lrjár-
magnið við misvitra
stórnmálamenn sem
talið hafa þessa mennt-
un betur setta heima í
héraði í áfangakerfi
flölbrautaskólanna.
Áfleiðingin er einfald-
lega sú að hin sérhæfða
menntun, þekking og
tækjakostur sem byggð hefur verið
upp á einum stað í Reykjavik í gegn-
um árin er smám saman að þynnast
út sem hlýtur á endanum að leiða
til þess að gæði íslenskrar sjó-
mannamenntunar verða dregin í efa
og íslensk réttindi verða ekki lengur
viðurkennd á alþjóðlegum vinnu-
markaði. Nemendum sem sækjast
eftir fullu sjómannaskólanámi (far-
mannadeild) hefur einnig fækkað
vegna lélegra atvinnumöguleika að
námi loknu.
Þær þjóðir sem stigið hafa þau
skref að opna fyrir svokallaðan
„offshore register" til þess að halda
í flota sinn og laða að erlendar út-
gerðir og þjónustufyrirtæki með
rekstur sinn, hafa gert það með eitt
markmið í huga og það er til að
hagnast á því. Einhver kann að
spytja, hvers vegna ættu slík fyrir-
tæki að vera undanþegin skattlagn-
ingu og hvar liggur hagnaðurinn
ef þau eru ekki skattlögð?
I fyrsta lagi er rekstur skipafé-
Sigurður
Sigurgeirsson
lags mjög „hreyfanlegur" rekstur
og tiltölulega lítið mál að fiyjta
skráningu slíks fyrirtækis milli
landa þar sem hagkvæmast er að
reka það og eru margar þjóðir um
hituna þar sem eftir töluverðum
fjármunum er að slægjast af slíkum
rekstri. Rekstur og útgerð kaup-
skipa hefur nokkra sérstöðu, um-
fram aðrar atvinnugreinar í útflutn-
ingsiðnaði, því hann getur skapað
viðkomandi þjóð gjaldeyristekjur
vegna þjónustu sem framkvæmd er
alfarið erlendis fyrir þriðja aðila og
skilar sér inn í hagkerfi viðkomandi
lands. Þetta er að því leyti til ólíkt
öðrum útflutningiðnaði s.s. fiskiðn-
aði, ferðamannaiðnaði eða olíuiðnaði
þar sem „varan“ eða þjónustan sem
verið er að selja er annaðhvort land-
ið sjálft (ferðamenn) eða er urppr-
unnin í viðkomandi landi (t.d. fisk-
ur, olía).
Sjúkdómseinkenni á stjómun ís-
lenskra siglingamála á síðustu ára-
tugum hafi verið mjög svipuð og hjá
Eigi íslendingar að taka
þátt í skiparekstri á al-
þjóðlegum markaði,
segir Sigurður Signr-
geirsson, verða þeir að
geta boðið upp á sam-
keppnishæft rekstrar-
umhverfi.
nágrannaþjóðunum, þ.e. áður en þær
gripu til aðgerða fyrir u.þ.b. 10 árum.
Munurinn á okkur ísiendingum er
hins vegar sá að sjúkdómurinn geis-
ar enn á íslandi og lifír góðu lífi við
fásinni flestra þeirra sem hagsmuna
eiga að gæta. Til þess að stíga á
bremsuna og snúa þessari þróun við
verða íslendingar að opna þessa
umræðu og skoða vandlega þann
möguleika að opna fyrir alþjóðlega
skipa- og fyrirtækjaskráningu þar
sem boðið er upp á róttæk skattfríð-
indi útgerða og sjómanna. Fordæmin
eru fyrir hendi allt í kringum okkur
þar sem í flestum tilfellum hefur
tekist vel til.
Borgþór S. Kærnested, fram-
kvæmdastjóri Norræna flutninga-
verkamannasambandsins, ritaði ág-
ætt innlegg í þessa umræðu þegar
hann svaraði fyrri grein minni um
sama málefni og birtist í Morg-
unblaðinu í júní í sumar. Það eru
þijú atriði í grein Borgþórs sem ég
vil staldra við. Borgþór telur að að-
gerðir þær sem ég legg til stuðli að
algjöru atvinnuleysi íslenskrar far-
mannastéttar, og annað sem hann
nefnir er það að með þeim sé verið
að taka af farmönnum samnings-
réttinn og það síðasta er það að með
því að leyfa blandaðar áhafnir sé
verið að fórna stöðum háseta hjá
slíkum útgerðum. I fyrsta lagi, Borg-
þór, með því að aðhafast ekkert, þá
smám saman fækkar skipum undir
íslenskri skráningu, þar til ekkert
stendur eftir, og með sama hraða
og þeim hefur verið flaggað út að
undanförnu, þá er skammt í það
ástand. Og gangi það fram verður
lítið til þess að semja um hvort eð
er. Í þriðja og síðasta lagi er það
síst ósk mín sem fyrrverandi sjó-
manns til margra ára að fórna einni
stétt á kostnað annarrar. Staðreynd-
in er hins vegar sú að þessi hefur
þróunin verið í skiparekstri á alþjóð-
legum markaði og ætlum við íslend-
ingar að vera með í þeirri hörðu
keppni verðum við að geta boðið upp
á samkeppnishæft rekstrarumhverfi,
og helst gera aðeins betur en hinir
til að ná þar frumkvæði.
Að lokum verður að segjast að
sú kyrrstaða og stöðnun sem ríkt
hefur í stjórnun íslenskra siglinga-
mála og sjómannamenntunar á und-
anförnum árum er í raun óþörf og
okkur sjálfum að kenna.
Ástæðan er kannski sú að þjóðfé-
lagið er lítið og menn kannski
hræddir við að hreyfa viðkvæmu
máli, sem dæmt er til þess að vera
hitamál áður en niðurstöðu er náð.
En eins og staðan er í daga getur
ísland varla staðið undir nafninu
siglingaþjóð, langt frá því.
Höfundur er forstöðumaður
skiparekstrardeildar hjá bresku
skipafélagi í London.
Fj ölmenningarstefnan og
skrif Helga Hálfdanarsonar
og Claudés Lévi-Strauss
FJÖLMENNINGARSTEFNA -
multiculturalismi og pluralismi -
menningarieg fjölhyggja, gerir
engan gildismun á hinum margvís-
legu menningarheimum mann-
heima og ekki heldur mismunandi
menningarástandi innan ríkja og
landa. Skiigreiningu hugtaksins
varðandi ísienskan menningarheim
frá sjónarmiði fjölmenningarstefn-
unnar er að finna í ritinu „íslenska
þjóðfélagið" eftir þá Ólaf Ragnar
Grímsson og Þorbjörn Broddason,
ÞAK-0G
VEGGKLÆONINGAR
í SVAL-BORGA crlr.
HÖFÐABAKKA 9, 112 REYKJAVÍK
SÍMI 587 8750 - FAX 587 8751
og hljóðar svo: „því er
hafnað að láta hugtak-
ið - þ.e. menningar-
hugtakið - einungis
ná til þess sem þykir
fínt eða virðulegt þar
sem slíkt fæli í sér
ótækt gildismat. ís-
lenska menningu er að
finna i skemmtiþáttum
sjónvarpssins ekki síð-
ur en í sýningarsölum
Listasafns ríkisins, á
forsíðum síðdegisblað-
anna ekki síður en í
gullaldarbókmenntum,
á sveitaböllum ekki
síður en sipfóníutón-
leikum“. - Útg. 1982.
Þetta mat hefur orðið harkalegt
deiluefni við háskóla, einkum í
Bandaríkjunum innan hugvísinda-
deildanna undanfarin 25-30 ár.
Þar er deilan blandin svörtum ras-
isma, feminisma og baráttumálum
lesbía, homma og alnæmissjúki-
inga, hatri á öllum lykilverkum
evrópskra bókmennta og kröfunni
um að lélegustu tilburðir til leik-
rita, skáldsagna og ljóðagerðar séu
jafngild Faust, ljóðum Hölderlins
og leikritum Shakespeares, hvað
þá Divina Commedia Dantes.
Claude Lévi-Strauss birtir erindi
sem hann hélt á UNESCO-málþingi
í París 1971, undir titlinum „Kyn-
þáttur og menning" og er gefið út
í bók hans „Le Regard éloigne"
París 1983. Hann
skrifar: „Ég hef lagt
höfuðáherslu á í þess-
um skrifum að nú eigi
sér stað grundvallar-
breyting á menningar-
heimum mannheima
með upplausn Ijar-
lægða og örtengslum
í ljarskiptum. í hundr-
uð þúsunda ára lagði
hver kynþáttur sitt af
mörkum til ijölbreyti-
leiki þessara menn-
ingarheima. En til þess
að svo yrði, varð hver
kynþáttur að full-
komna sína sérstæðu
og menningararf, lítt
bundinn áhrifum annars staðar frá.
Trúarbrögð og gildismat hvers kyn-
þáttar eða „þjóðar“ gat orðið svo
frábrugðið gildismati annarrar að
andstæður gátu skapast sem voru
ósættanlegar. Sérleiki hvers kyn-
þáttar stuðlaði að menningarlegum
sérleika og þeim ber heiðurinn af
því að hafa skapað þau listrænu
og andlegu gildi sem gerir lífið
þess virði að lifa því. Með samruna
og útþynningu menningararfs eins
er hætt við að „fjölþjóðleg" menn-
ing verði menningarlegur bastarð-
ur, ófær til frumkvæðis og nýsköp-
unar vegna skorts á fjölbreytileika
og sérleika. Sköpunarhæfnin virð-
ist þarfnast andstöðu. Með „fjöl-
menningu" njóta menn í fyrstu
Siglaugur
Brynleifsson
arfleifðar fyrri tíða, en verða ófijó-
ir neytendur sviptir allri sköpunar-
hæfni. Með friðsamlegri sambúð í
nafni jafnaðar og bræðralags á
menningarsviðinu verður „enginn
munur á forsíðum síðdegisblaðanna
og_gullaldarbókmenntunum“.
í nýlegri bók Harolds Blooms:
Western Canon, kemst höfundur
að þeirri niðurstöðu að barbararnir
hafi þegar náð undirtökunum og
efli nú sem óðast „menningarbast-
arðinn“, undir formerkjum fjöl-
menningarhyggjunnar, „leirburð-
arstagl og holtaþokuvæl fyllir nú
breiða byggð með aumlegt þvað-
ur“.
Þá er komið að skrifi Helga Hálf-
danarsonar: „í vændum" í Morgun-
Með samruna og út-
þynningu menningar-
arfs, segir Siglaugur
Brynleifsson, er hætt
við að „fjölþjóðleg“
menning verði menn-
ingarlegur bastarður.
blaðinu 1. október sl. Höfundur virð-
ist ekki átta sig fyllilega á hver er
meginorsök hrörnandi aðhalds um
íslenska tungu. Það eru nú rúm 25
ár síðan svonefnd „68“ kynslóð tók
að prédika, „gálaus fijálshyggja og
lauslátt umburðarlyndi" tók að
veikja stöðu þjóðtungunnar með
afneitun á réttu og röngu, vönduðu
og óvönduðu máifari og afneitun á
allri málfars-ögun. Blauthyggju-
stefna „68“ kynslóðarinnar var
blandin „kenningum feminista,
marxista, Foucault-sinna og decon-
structionista - textaupplausn bók-
menntanna“ - Harold Bloom. Þessi
stefna haslaði sér völl innan þeirrar
stofnunar sem nefnist nú Kennara-
háskóli íslands og þaðan barst það
„lausiáta umburðarlyndi" út um
skólakerfið. Kennslubækur sem
kennurum voru fengnar voru sama
marki brenndar og sú uppfræðing
sem þeim var innrætt í Kennarahá-
skólanum. Kennarar eru margir
hveijir haldnir þeim viðhorfum „gá-
lausrar fijálshyggju" auk þess að
vera innilokaðir í þröngum heimi
nú dauðrar hugmyndafræði. Helgi
Hálfdanarson talar um „að heija
kennarastéttina til þeirrar fremdar
sem henni ber“, síðan ræðir hann
um að atgervisflótti sé úr stéttinni
vegna rýrra kjara og stöðva beri
hann með stórbættum hag, þ.e.
hækkuðu kaupi væntanlega. Þótt
svo yrði rnyndi kennslan alls ekki
batna, hvorki í íslenskri tungu, sögu
né bókmenntum, því að hugarheim-
ur mikils þorra kennarastéttarinnar
er bundinn hugmyndafræðunum.
Höfundur skrifar réttilega um þá
fjölbreytni, sem Lévi-Strauss ræðir
um í sínu skrifi og að íslenska tunga
og menning eykur fjölbreytni heims-
menningarinnar.
Höfundur talar um nauðsyn þess
að „úrvalsfólk" veljist til kennara-
starfs, en hætt er við því að „úrvals-
fólk“ láti ekki lokkast til þeirra
starfa, meðan ríkjandi skólastefna
og ónýtar og falsaðar kennslubæk-
ur í sögu, bókmenntum og ís-
lenskri tungu eru skyldulesning í
grunnskólum og framhaldsskólum.
En ekki er öll von úti, e.t.v. má
vænta þess að menn taki að gera
mun á gulu-pressunni og gullaldar-
bókmenntum og' að samantektum
leirhnoðara og ritsóða verði ekki
líkt við Sonatorrek og Gunnars-
hólma.
Höfundur er rithöfundur.