Morgunblaðið - 20.10.1996, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 20. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
VÖLD ÞINGSINS
HAFA DVÍNAl)
Af og til kemur upp umræða um þátt
sérfræðinga framkvæmdavaldsins og hags-
munaaðila í lagasetningum. Guðjón
Guðmundsson leitaði til annars konar sér-
fræðinga og stjómmálamanna til þess að
reifa þetta mál.
Stjórnarfrumvarp og þingmannafrumvarp
FORSETI íslands, Ólafur
Ragnar Grímsson,
gerði að umtalsefni
stöðu Alþingis gagn-
vart sérfræðistofnun-
um framkvæmdavaldsins og
starfsmönnum og stjómendum
hagsmunasamtaka í ávarpi sínu
við setningu Alþingis í byrjun
mánaðarins. Forsetinn sagði m.a.
að þingið þyrfti nú að heyja varn-
arbaráttu til að tryggja að það
vald sem því ber samkvæmt ís-
lenskri stjórnskipun flytjist í reynd
ekki smátt og smátt til þessara
aðila. Gunnar Helgi Kristinsson,
dósent_ í stjórnmálafræði við Há-
skóla íslands, er einn þeirra sem
hafa rannsakað þetta mál á fræði-
legum grunni. Hann segir m.a. að
sérstaða íslands sé sú að þingið
sé valdamikið fremur en að sér-
fræðingveldið sé meira hér en
annars staðar. Engu að síður hafi
völd þingsins dvínað.
Gunnar Helgi vann rannsókn á
íslenskri stjórnsýslu sem var
undirstaðan að bók hans Embætt-
ismenn og stjórnmálamenn sem
Heimskringla gaf út 1994.
„Það fyrsta sem ég rakst á var
það að íslenska stjórnsýslan á
þessari öld hefur þá sérstöðu að
hún er mun meiri undirsáti þings-
ins en títt er um stjórnsýslukerfi
í löndunum í kringum okkur. Ég
er engu að síður sammála því að
þingið hafi verið að glata ákveð-
inni stöðu gagnvart starfsfólki
stjómsýslunnar. Það breytir ekki
því hins vegar að þingið er ennþá
mjög valdamikið miðað við önnur
þing gagnvart stjórnsýslunni,“
sagði Gunnar Helgi.
Þing getur aldrei orðið
sérfræðingastofnun
Hann segir að það þurfi ekki
að koma neinum á óvart að völdin
séu að færast frá þingi til stjórn-
sýslunnar. Á millistríðsárunum
störfuðu 25-30 manns í öllum
ráðuneytunum samanlagt. Á þingi
sátu_ 40-49 manns.
„Á þingi sátu margir best
menntuðu menn þjóðarinnar og
þetta var virðingarstaða. Það var
því ekkert einkennilegt á þeim
tíma að þingið teldi stjórnsýsluna
ekki hafa yfir yfirburðaþekkingu
að ráða. Þingmenn voru óhræddir
við að taka að sér verkefni og láta
að sér kveða. Núna sitja á þingi
63 menn og í ráðuneytunum vinna
um 400 manns. Þeir eru betur
inni í næstum öllum málum og
þingmenn verða að sætta við það
að þing getur aldrei orðið sérfræð-
ingastofnun. Hins vegar er þörf á
sérfræðilegri stefnumótun sem
hlýtur að þurfa að koma frá stjórn-
sýslunni í verulegum mæli. Hlut-
verk þingsins verður miklu frekar
það að hafa eftirlit, tryggja að
hlutirnir fari rétt fram og að það
gildi góðar reglur um framkvæmd
hluta," segir Gunnar Helgi.
Hann segir að þróun af þessu
tagi hafi allstaðar orðið og hún
sé óhjákvæmileg þegar stórt og
margslungið ríkisvald þarf að
sinna flóknum og erfiðum verkefn-
um. „Þingmenn geta ekki verið
sérfræðingar á umtalsverðum
fjölda sviða.
Betra er að þing-
ið komi sér niður
á það hvernig
það ætlar að hafa
eftirlit og stjórn
á framkvæmda-
valdinu,“ segir
Gunnar Helgi.
Hann segir að
Gunnar Helgi þingið hafi á
Kristinsson vissan hátt sett
sér skipulag í
þessum efnum. Dæmi um það sé
stofnun embættis umboðsmanns
Alþingis og þegar Ríkisendurskoð-
un var flutt frá fjármálaráðuneyt-
inu og sett undir þingið. Einnig
þegar breytingar voru gerðar á
nefndum þingsins og þær efldar
og stækkaðar.
„Ég held að margir alþingis-
menn sjái eftir gömlu góðu tímun-
um þegar þeir voru miklu sterkari
gagnvart framkvæmdavaldinu. Þá
var mun líklegra að þingmanna-
frumvörp næðu fram að ganga en
nú er. Þetta ásamt því að þing-
sköp eru ekki eins frjálsleg og þau
voru er merki um það að vald
þingsins er að minnka,“ segir
Gunnar Helgi.
Hann bendir á að þingsköp á
íslandi séu um margt mjög sér-
stök. 63 menn sitji á Alþingi en
önnur þing hafi margfaldan þenn-
an þingmannafjölda. íslenskir
þingmenn hafi vanist miklu frelsi.
Umræður um breytingar á þing-
sköpum á undanförnum árum hafi
frekar verið í þá áttina að þrengja
að rétti þingmanna.
Þingið veikt gagnvart
hagsmunasamtökum
Gunnar Helgi segir að þingið sé
sterkt gagnvart stjórnsýslunni en
veikt gagnvart hagsmunasamtök-
um. Reyndar sé ríkisvaldið oft
auðveldlega yfirspilað af hags-
Halldór Jónsson,
deildarstjóri HÍ
Flokkarn-
ir bragðist
hlutverki
sínu
HALLDÓR
Jónsson,
deildarstjóri
á rannsókna-
sviði Háskóla
íslands.
HALLDÓR Jónsson,
deildarstjóri á rann-
sóknasviði Háskóla íslands,
hefur fjallað um ákvarð-
anatöku í sjávarútvegi og
stjórnun
fiskveiða í
ritgerð
sem birt
var í Sam-
félagstíð-
indum,
tímariti
þjóðfélags-
fræðinema
við Há-
skóla Is-
lands, árið
1990. Þar
segir Hall-
dór meðal
annars að
Alþingi hafi nánast engin
áhrif haft á stefnumótun-
ina þegar tekið var upp
kvótafyrirkomulag við
stjórnun fiskveiða og
sljórnmálaflokkarnir ekki
haft stefnu í málinu.
Stefnumótunin hafi nær
eingöngu átt sér stað á
Fiskiþingi.
„Ljóst er að ríkisvaldið
sýnir nær ekkert frum-
kvæði varðandi stefnumót-
unina. Reglan virðist vera
sú að stefnan komi frá
hagsmunaaðilanum og að
ríkisvaldið taki siðan af-
stöðu til stefnunnar eftir
á. Þannig var a.m.k. að
málum staðið við stefnu-
mótunina 1983,“ segir í rit-
gerð Halldórs.
Lítill aðgangur að
sérfræðiþekkingu
Halldór segir að vandinn
hér á landi sé sá að Alþingi
hafi lítinn aðgang að sér-
fræðiþekkingu. Þess vegna
sé það í mörgum tilfellum
þægilegra fyrir þingmenn
að taka við því frá hags-
munaaðilum sem lýtur að
stefnumótun.
„Sums staðar á Vestur-
löndum, sérstaklega í
Skandinavíu, eru þing-
flokkarnir mun virkari í
stefnumótun en hér er. Það
var kannski meginpunktur-
inn í minni ritgerð að
sljórnmálaflokkarnir hafi
brugðist hlutverki sínu
vegna þess að þeir hafi
ekki þetta virka stefnumót-
unarhlutverk," segir Hall-
dór.
Hann segir að það sé
sérstakt við ísland að
stjórnmálaflokkarnir hafi
oft ekki mótaða stefnu í
vissum málum og taki jafn-
vel við útfærðum pökkum
frá hagsmunasamtökum og
ráðuneytum. Ráðuneytin
séu mjög sterk í stefnumót-
un vegna þess að þingið sé
svo veikt.
Hann bendir á að enginn
íslenskur sljórnmálaflokk-
ur hafi haft það á stefnu-
skrá sinni að taka upp
kvótakerfi í fiskveiðum áð-
ur en það varð að lögum.
Mjög litlar breytingar urðu
á þeim hugmyndum að
kvótakerfi sem komu frá
Fiskiþingi inn á Alþingi og
endanlegu lögunum sem
þar voru samþykkt.