Morgunblaðið - 20.10.1996, Blaðsíða 10

10 B SUNNUDAGUR 20. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Félagsráðgjöf er ekki
gömul fræðigrein, hún
spratt upp úr þeim
miklu þjóðfélagsbreýt-
ingum sem gengu yfir
hin vestrænu samfélög
í kringum síðustu alda-
mót. Hér á Islandi kom
hún ekki til sögunnar
fyrr en eftir seinni
heimsstyijöld. Guðrún
Guðlaugsdóttir ræddi
við dr. Sigrúnu Júlíus-
dóttur, dósent við fé-
lagsvísindadeild, um
það gagn sem almenn-
ingur hefur af félags-
ráðgjöf, stöðu greinar-
innar í íslensku samfé-
lagi og innan Háskóla
íslands.
VIÐ ERUM ekki gömul þegar
við reynum að ná sem mestum
og bestum tengslum hvert við
annað. Sú þörf og löngun
tengir okkur hvert við annað,
það er eðli heilbrigðs fólks að reyna
að hlúa hvað að öðru, einkum þó
bömum og gamalmennum. Lengst
af hefur flölskyldan verið sá hópur
sem tryggastur hefur reynst að þessu
leyti. Nú eru aðrir tímar, þótt fjöl-
skyldan sé, kannski sem aldrei fyrr,
vermireitur tilfinningatengslá'og sú
eining sem allt gott og vont getur
stafað af, megnar hún ekki lengur
að fullnægja þörfum og kröfum ein-
staklinganna sem hana mynda.
Kringumstæður flestra eru marg-
þættar og stundum rekast þessir
þættir hver á annars horn, þá er
utanaðkomandi aðstoðar stundum
þörf.
Byggist á mannúðarhugsjón
Hvernig þróaðist félagsráðgjöf?
„Félagsráðgjöf er sérhæfð, lög-
vemduð starfs- og fræðigrein sem
hefur það markmið að vinna að lausn
félagslegra og persónulegra vanda-
mála og stuðla að félagslegu rétt-
læti. Grundvöllur félagsráðgjafar er
virðing og trú á manngildi og sér-
stöðu hvers einstaklings og getu
hans til þess að nýta hæfileika sína
til fullnustu. Þannig byggist félags-
ráðgjöf á mannúðarhugsjón sem er
sprottin úr aldagömlum jarðvegi góð-
gerðarstarfs og samhjálpar. Breyttir
framleiðsluhættir kollvörpuðu hug-
myndum manna um verðmætamat
og lífshætti. Auknar kröfur á flestum
sviðum kölluðu á sérfræðiaðstoð og
íhlutun hins opinbera í málefni sem
snertu íjölskyldu og einkalíf. Mjög
margt breyttist, Hlutverk fjölskyld-
unnar hefur líka breyst. Borgar-
myndunin fól í sér aðra menningu
og kallaði á gjörbreytt viðhorf til fjöl-
skyldulífs og uppeldismála, atvinnu-
mála og starfsframa."

Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
SIGRÚN Júlíusdóttir.
Það er Sigrún Júlíusdóttir félags-
ráðgjafi sem mælir svo. Hún hefur
um árabil unnið að rannsóknum og
meðferð fjölskyldumála. Doktorsrit-
gerð hennar er umfangsmikil grunn-
rannsókn á hjónasamskiptum og að-
lögun í íslenskum fjölskyldum. A síð-
asta ári lauk hún skýrslu um rann-
sókn á fimm gerðum íslenskra barna-
fjölskyldna sem hún vann ásamt
Nönnu K. Sigurðardóttur félagsráð-
gjafa og sálfræðingunum Friðriki
H. Jónssyni og Sigurði J. Grétars-
syni.
Fjölskyldan í miðdepli
Hvers vegna er þessi áhersla á
íjölskylduna?
„Frumkvöðlar í félagsráðgjöf lögðu
frá upphafi áherslu á að starfa með
fjölskylduna sem.útgangspunkt. Hún
er sú eining eða það kerfi sem bein-
ast verður fyrir áhrifum af samfé-
lagsþróuninni og einstaklingar mót-
ast fyrsý og fremst innan fjölskyld-
unnar. Áhrif hennar eru sterk,“ seg-
ir Sigrún.
„Fjölskyldan sá áður um margt
af því sem nú heyrir undir skólakerf-
ið, félagsmálaþjónustu og heilbrigð-
ismál. Mörg af rótgrónum hlutverk-
um fjölskyldunnar hefur velferðar-
kerfið leyst af hólmi,“ segir Sigrún.
En hefur velferðarkerfið þá leyst all-
an vanda?
„Nei, þótt tekist hafi að búa þann-
ig að almenningi að fáir búi við fá-
tækt í gömlu, upprunalegu merkingu
þess orðs, búa margir við andlega
neyð og margvíslega samskiptaerfið-
leika í hjónabandi og foreldrahlut-
verkum," svarar Sigrún. „Hugmynd-
ir manna um það hvernig æskilegast
sé að hjálpa fólki hafa breyst. Nú
er lögð áhersla á að fólk haldi reisn
Fjöldi nemenda í lok janúar 1994 og
brautskráðra háskólaárið 1993-1994
Féiagsvísindadeild Nemendur alls Brautskráðir
Karlar 380 Konur 791 Alls 1171 Karlar 56 Konur 172 Alls 228
Guðfræðideild 49 65 114 2 3 5
Heimspekideild 412 783 1195 53 94 147
Lagadeild 263 218 481 24 23 47
Lyfjafræði lyfsala 24 49 73 7 13 20
Læknisfræði 184 137 321 31 15 46
Námsbraut í hjúkrunarfræði 11 412 423 1 109 110
Námsbraut í sjúkraþjálfun 38 88 126 6 9 15
Raunvísindadeild 397 192 589 78 44 122
Tannlæknadeild 34 27 61 3 3 6
Verkfræðideild 199 35 234 42 4 46
Viðskipta- og hagfræðideild 362 214 576 73 40 113
Sámtais 2353 3011 5364 376 529 905
Afengismál
Forsjá- og
fósturmálssvið
Unglingadeild
Félagsráðgjafasvið
öldrunarþjónustudeildar
Samtals 4.874 einstaklingar
Aukning i fjölskyldudeild Félagsmálastofnun Reykjavíkurborgar
er8% milli áranna 1993 og 1994,9,3% aukning eráhverfa-
skrifstofunum milli ára, en aukning á félagsráðgjafarsviði
öldrunarþjónustudeildar er 10%
og það gerist best með því að hjálpa
fólki til sjálfshjálpar.
Fræðsla og ráðgjöf
Hvernig starfa félagsráðgjafar?
„Mikilvægur þáttur í starfi félags-
ráðgjafa er fræðsla og stuðnings- eða
meðferðarstarf sem oft er unnið í
hópum með þeim sem eru að glíma
við viðfangsefni af sama toga. Það
getur snúist um undirbúning fyrir
hjónaband, fæðingu fyrsta barns,
ættleiðingu, skilnað eða foreldra-
fræðslu, svo eitthvað sé nefnt. Öldr-
unarmálin eru vaxandi viðfangsefni
og þar er mikilvægt að vinna með
fjölskyldunni allri. Félagsráðgjafar
starfa líka að„þungum“ málum í fé-
lagsþjónustu, barnavemdar- og heil-
brigðismálum og það er vaxandi eft-
irspurn eftir félagsráðgjöfum til þess
að sinna stjórnun og skipulagsmálum
á þessum sviðum. I stað fátækrafull-
trúa, góðgerðarstarfsemi og, sem
áður var kallað, „barnaverndarkell-
inga“ hefur komið til skjalanna fag-
lært fólk sem starfar á grundvelli
þekkingar á manneskjunni og samfé-
laginu. Sú þekking sem félagsráðgjöf
byggist á er sótt til félagsfræði, sál-
fræði, lögfræði, hagsýslu- og stjórn-
unarfræða. Það þarf leiðsögn til þess
að ferðast um ranghala velferðar-
kerfisins. Fólk þarf hjálp til þess að
gæta réttar síns, stuðning til að fóta
sig í flæði valkostanna og aðstoð við
að halda áttum í flóknum mannleg-
um samskiptum. í síflóknara samfé-
lagi þurfti að koma til meira en
brjóstvit og góður hugur. Háskóla-
nám og skipuleg starfsþjálfun undir
handleiðslu og leiðsögn reynds fag-
manns var svarið."
Hjálp í lífsvanda?
Er félagsráðgjöf þá mikil hjálp í
lífsvanda almennings?
„Já, ég tel svo vera,“ svarar Sig-
rún. Hún færir rök fyrir máli sínu.
„Fólk veigrar sér oft við að íþyngja
vinum og kunningjum með áhyggjum
sínum og erfiðleikum. Vissulega eru
stuðningur og holl ráð góðra vina
oft ómetanleg, en fyrir kemur að þau
eru hlutdræg og stýrast um of af
vilja og hagsmunum vinanna fremur
en þess sem á í vanda. Fólk virðist
í vaxandi mæli vilja eiga kost á að-
stoð á grunni sérfræðiþekkingar,
hjálp sem veitir annað en það sem
fjölskylda og vinir hafa til málanna
að leggja. Hin faglega ábyrgð er
mikil í þessum efnum, en ekki síst
er hún mikilvæg þegar um er að
ræða erfið, óvænt áföll, sorg eða
missi af einhverju tagi, eða ráðstöfun
fjár og úthlutunar fjárhagsaðstoðar
af almannafé. Öll þessi verkefni
byggjast á traustri faglegri þekkingu
á manni og samfélagi og að kunna
að beita fræðilegum aðferðum, meta
hvaða leiðir eigi við og hvernig eiga
að feta þær í hveiju og einu tilviki."
Námið er krefjandi
Hvernig lærir fólk félagsráðgjöf?
„Félagsráðgjöf _ er fjögurra ára
nám við Háskóla íslands. Félagsvís-
indadeild er einmitt tuttugu ára um
þessar mundir en 16 ár eru síðan
farið var að kenna félagsráðgjöf þar.
Áður sóttu íslenskir félagsráðgjafar
menntun sína til Evrópu eða Banda-
ríkjanna og störfuðu þar mislengi
áður en þeir sneru heim. Þar sem
menningarþættir, löggjöf og innri
sem ytri aðstæður fólks ráða miklu
um þær aðferðir og úrræði sem beitt
er í starfinu, var brýnt að koma á
laggimar þessu námi hér heima.
Nemendur í félagsráðgjöf við HÍ
ljúka fyrst tveggja ára námi í grunn-
grein innan félagsvísindanna til BA-
prófs, en síðan er félagsráðgjöfin
tveggja ára nám til viðbótar og lýkur
með löggiltum starfsréttindum. Enn
á fólk ekki þess kost að ljúka fram-
haldsnámi hér heima en margir fé-
lagsráðgjafar hafa aflað sér sérþekk-
ingar í námi erlendis, svo sem á sviði
barnaverndarmala, heilbrigðismála
og félagsmála. I samvinnu við Endur-
menntunarstofnun HÍ kenna félags-
ráðgjafar nú tveggja ára nám í fjöl-
skyldufræðum. Það þarf einnig sér-
hæfða menntun til að geta stundað
viðtalsmeðferð fyrir einstaklinga og
Ijölskyldur.
Áhersla á sérfræðiþekkingu
Samkvæmt lögum um félagsráðg-
jöf starfar nú nefnd innan fagfélags-
ins að reglugerð um sérfræðirétt-
indi. Það er brýnt að vinna að þessu
vegna þess að kröfur um sérhæfð,