Morgunblaðið - 20.10.1996, Blaðsíða 18

18 B SUNNUDAGUR 20. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
í SAMBANDI; Bess er leikin af Emily Watson.
HRÆÐILEGT slys gerir eiginmanninn getulausan; Jean-Marc Barr og Stellan
Skarsgárd í hlutverkum sinum í „Breaking the Waves“.
i
DANSKI kvikmyndahöf-
undurinn Lars von Tri-
er hefur verið að búa
til bíómyndir í meira
en áratug en það eru
ekki svo mikið þær sem
gert hafa hann þekktan
og virtan hér á landi
og víðar heldur sjón-
varpsþáttaröð eftir hann sem ríkissjónvarpið
sýndi eigi alls fyrir löngu og heitir Lansinn.
Það var einmitt Lansinn fremur en fyrri bíó-
myndir höfundarins sem gerði honum kleift að
búa til meistaraverk sitt, „Breaking the Wa-
ves“. Enginn í allri Evrópu vildi ijármagna þá
mynd þar til Lansinn kom í danska sjónvarpið
og eftir það stóðu buddumar opnar. Með „Bre-
aking the Waves“ er von Trier að sigla til heims-
frægðar. Siglingin hófst á kvikmyndahátíðinni
í Cannes í vor þar sem myndin hreppti Gullpálm-
ann en síðan hefur hún farið sigurför um heim-
inn og er nú væntanleg á Kvikmyndahátíð
Reykjavíkur. Þess má geta að Karl Júlíusson
er leikmyndahönnuður myndarinnar. Lars von
Trier er nýjasta tískufyrirbrigðið í danska kvik-
myndaheiminum og þeim evrópska í leiðinni.
Hann hefur aftur gert Danmörku að miðdepli
evrópskrar kvikmyndagerðar. Bille August er
allt í einu óttalega gamaldags í samanburði.
Póstmódernískur
Bergman
í glimrandi jákvæðum dómi í breska blaðinu
Financial Times segir að eftir lát Krzysztof
Kieslowskis sé Lars von Trier nú sá kvik-
myndagerðarmaður í Norður-Evrópu sem
stendur uppúr. Honum er lýst sem samblandi
af þóstmódernískum Bergman og nýaldarleg-
um Welles og sagt er að enginn leikstjóri ann-
ar í álfunni geti komist upp með eins ríkulegt
sambland af táknmyndum, melódrama, sál-
fræðidrama og svartri kómedíu og hann gerir
í nýju myndinni. Sjálfir eru Danir einstaklega
hrifnir af von Trier og hann er þeg-
ar byijaður að kæta þá með fram-
leiðslu fleiri Lansaþátta fyrir danska
sjónvarpið, níu í allt.
Varla aðrir en sérstakir kvik-
myndafíklar þeklq'a bíómyndir von
Triers fram að „Breaking the Wav-
es“. Líta má á hann sem vandræða-
bamið í danskri kvikmyndagerð.
Hann hefur alltaf farið eigin leiðir
og sérstaða hans er slík að menn
trúðu því varla þegar hann fór af
stað með „Breaking the Waves“ að
hún ætti bara að vera venjulega
ástarsaga. „Þetta er dramatísk
mynd og mjög aðgengileg áhorfend-
um, hún lýsir tilfinningum sem ég
hefði aldrei viðurkennt fyrir nokkr-
um árum. Hún er ástarsaga, saga
um fólk og tilfinningar. í henni eru
engin illmenni, aðeins misskilning-
ur.“
Von Trier er fæddur árið 1956
og sótti kvikmyndanám í Dan-
mörku og byrjaði strax að vinna
til kvikmyndahátíðaverðlauna með skóla-
myndum sínum, „Nocture", „Images of a
Relief“ og „Liberation Pictures" á árunum
1981 til 1983. Fyrsta mynd hans í fullri lengd
var „Element of Crime“ árið 1984. Þremur
árum seinna gcði hann „Epidemic" og árið
1991 gerði „Europa". Þessar myndir
náðu varla umtalsverðri athygli utan kvik-
myndahátíðageirans („Element of Crime“
kom hingað á vegum Kvikmyndahátíðar
Listahátíðar) en í þeim gerði von Trier ýms-
ar tilraunir með kvikmyndaformið, frásagn-
araðferðina og kvikmyndatæknina en lagði
minni áherslu á beina frásögn og þátt leikar-
anna. í dag segist hann hafa verið að fela
sig á bak við formið.
HIÐ
að hún lifi án kynlífs og hvetur hana til að
taka sér elskhuga og segja sér frá ástarævintýr-
unum í smáatriðum. Ja, í kalvinísku trúarsamfé-
lagi er varla til meiri hneisa.
Myndin er tveir og hálfur tími að lengd og
hefur hvarvetna hlotið óspart lof gagnrýnenda.
Leikarinn Skarsgárd segir hana svar melódram-
ans við Indiana Jones og síðustu krossferðinni
af því áhorfandinn verður fyrir stöðugu tilfinn-
ingalegu áreiti. „Mig hefur langað til að gera
melódrama árum saman,“ er haft eftir Lars von
Trier. „Það er mjög gaman að fást við það en
erfítt tilfínningalega. Ég sit og græt úr mér
augun við tökur. Eg meina það.“
Stórkostlegt stökk
Einhvers staðar hefur verið haft eftir von
Trier að kvikmyndarisar eins og Bergman og
Truffaut hafi gert sínar fyrstu myndir af djörf-
ung en misst kjarkinn eftir því sem myndir
þeirra hafi orðið dýrari og dýrari með sífellt
minna innihaldi og þeir hafí á endanum orðið
kjarklausir. „Ég er sífellt á varðbergi gagnvart
þessu,“ segir von Trier. „En að gera mynd eins
og þessa í Danmörku er sannarlega ekki fyrir
neina hugleysingja. Ef þú gerðir bara venjulega
bíómynd sýndir þú kjarkleysi en þessi mynd
mun skilja sig frá öllum öðrum myndum sem
gerðar hafa verið í Danmörku frá upphafi. Hún
reynir ekki að vera hugguleg og kósí. Hún er
stórkostlegt stökk í þróunarferli mínum og sagði
ekki einhver að sá sem sigrar sjálfan sig er
sterkari en sá sem sigrar lönd? Fyrrum gat ég
falið sjálfan mig á bak við formið og mér var
sama hvernig fólk tók því. Nú get ég ekki fal-
ið mig. Ég hef haft hugrekki til að skilja við
mínar fínni tilfinningar.“
„Breaking the Waves“ snýst mjög um trú-
arleg efni og von Trier er sjálfur kaþólikki.
„Við upphaf minnar kaþólsku trúar, og hún á
sér ekki langa sögu, fannst mér hin öfgafulla
trú sannarlega athyglisverðust. Með aldrinum
og sérstaklega eftir að ég eignaðist börn hef
ég linast í afstöðu minni og „Breaking the
Waves“ nýtur þess. Heimspekin á bak
við hinar myndimar mínar snýst í
kringum þá hugmynd að hið illa sé
til. Heimspekin á bak við þessa mynd
snýst í kringum þá hugmynd að hið
góða sé til. Þær þurfa hvorki að vera
betri eða verri fyrir bragðið en ég hef
komist að þessari niðurstöðu. Þegar
þú hefur eignast börn hlýtur góðsem-
in að ríkja. Þú mundir gera hvað sem
er fyrir þau. Þú mundir drepa fyrir
þau. Ástin á milli barna og foreldra
er milljón sinnum sterkari en ástin á
milli tveggja fullorðinna."
„Breaking the Waves" var tekin í
bænum Mallaig á norðvesturströnd
Skotlands. Kvikmyndatökumaður er
Þjóðvetjinn Robby Muller, einn sá
besti í Evrópu, sem áður hefur unnið
með leikstjórum eins og Jim Jar-
musch, Barbet Schroederr og Wim
Wenders sérstaklega. Leikararnir eru
að mestu óþekktir en auk hinna
tveggja fyrmefndu fara Katrin
Cartlidge, Jean-Marc Barr, Udo Kier
og Adrian Rawlins með stór hlutverk.
Líkt og Stanley Kubrick hræðist von Trier
ferðalög og flýgur helst hvorki né siglir. Hann
segist í seinni tíð vera farinn að vera góður við
sjálfan sig og það sé mesta breytingin í lífí
hans sem kvikmyndagerðarmanns. „Ég hef
verið bijálæðislega harður við sjálfan mig. Ég
hef beitt mig lygilegum sjálfsaga. Ég hef neytt
sjálfan mig út í hrikalegar kringumstæður.
Segja má að það sé skref afturábak fyrir mig
að hætta að gera allt það sem ég hræðist. En
fyrir mig er það stórkostleg framför að vera
góður við sjálfan mig og leyfa mér að gera
ekki ákveðna hluti. Til dæmis hef ég gefið mér
leyfí til að hafa gaman af kvikmyndagerð. Og
það er sko ekki eins kjarklaust og það hljómar."
GOÐA
ERTIL
Því hefur verið haldið fram að danski kvikmyndahöfund-
urinn Lars von Trier sé arftaki Kieslowskis í evrópskri
kvikmyndagerð. Arnaldur Indriðason fjallar um von
Trier en nýjasta mynd leikstjórans, „Breaking the
Waves“, er ein af stórmyndum Kvikmyndahátíðar
Reykjavíkur.
GIFTING í skosku trúarsamfélagi; Bess og Jan splæsa sig saman.
DANSKI leikstjórinn Lars
von Trier.
Sagan af Bess og Jan
Að þessu leyti markaði Lansinn verulega
breytingu á stíl hans og um leið aflaði hann
sér vinsælda og náði til alls almennings. Og
ekki aðeins í Danmörku eins og við þekkjum.
Lansinn var tekinn á handvirka myndavél
(myndatökumaðurinn heldur á tökuvélinni)
sem gaf yfírbragð fréttamynda og rúmaði í
glæsilegri og dulúðugri frásögn danskan húm-
or og húmanisma í nútíð og fortíð, hið yfimátt-
úrulega og hið raunsanna og hið góða og hið
illa innan veggja voldugrar og ógnvekjandi
spítalabyggingar. Betra sjónvarpsþáttaefni
hafði ekki borist hingað í langan tíma.
„Breaking the Waves" er líkt og sjónvarps-
þættimir tekin að mestu eða öllu leyti með
handvirkri kvikmyndavél. Von Trier bæði skrif-
ar handritið og leikstýrir en myndin er á ensku
og gerist á öndverðum áttunda áratugnum í
litlu þorpi við afskekktar strendur Norður-Skot-
lands. Unga stúlkan Bess, sem Emily Watson
leikur, hefur verið alin upp í strangtrúuðu kal-
vinísku samfélagi en verður ástfangin af hinu
norræna karimenni; Jan, sem Stellan Skarsgárd
leikur, og er ástin endugoldin mjög. Hann vinn-
ur á olíuborpalli í Norðursjó og þrátt fyrir and-
stöðu gegn ráðahagnum í þorpinu giftast þau.
Skömmu síðar slasast hann á olíuborpallinum
með þeim afleiðingum að honum er ómögulegt
að gagnast ungu eiginkonu sinni en elskar
hana svo mikið að hann má ekki til þess hugsa
i.~:rTT' 11 m m i ■. j s m ■1 —im wfflm i. wm