Morgunblaðið - 22.10.1996, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
ÞRIÐJUDAGUR 22. OKTÓBER 1996 29
Njarðvíkursaga
BOKMENNTIR
Sagnfrædi
SAGA NJARÐVÍKUR
eftir Krislján Sveinsson. Þjóðsaga
ehf 1996, 504 bls.
ÁRIÐ 1992 hélt Njarðvíkurbær
hátíðlegt hálfrar aldar afmæli sitt
sem sjálfstæðs sveitarfélags. Þá
var ákveðið að efna til söguritunar
og var Kristján Sveinsson sagn-
fræðingur ráðinn til starfans. Hon-
um til halds og trausts var ritnefnd
er í sátu Albert K. Sanders, Frið-
rik Valdimarsson, Ingvar Jóhanns-
son, Kristín Guðmundsdóttir og
Oddbergur Eiríksson.
Tveimur árum eftir þetta sam-
einuðust Njarðvíkurbær, Keflavík
og Hafnahreppur í eitt sveitarfé-
lag. Þá lauk sögu Njarðvíkurbæjar
sem sérstaks sveitarfélags. Þótti
nú einsætt að sagan yrði skráð til
þeirra loka.
Allt til ársins 1889 var Njarðvík-
urbyggðarlagið hluti af öðru sveit-
arfélagi, Vatnsleysustrandar-
hreppi. Þá varð til Njarðvíkur-
hreppur, sem entist raunar ekki
nema til 1908. Stór var sá hreppur
vissulega ekki. Hann náði aðeins
yfir lönd þriggja jarða, Innri-
Njarðvíkur, Ytri-Njarðvíkur og
Narfakots. En allmargar hjáleigur
og þurrabúðir fylgdu jörðunum.
Svo fór að Njarðvíkingum þótti
betra að sameinast stærri heild.
Þeir slógu sér saman við verslunar-
plássið Keflavík og úr varð Kefla-
víkurhreppur. Þegar fram liðu
stundir varð sitthvað til sundur-
lyndis og kusu Njarðvíkingar enn
að vera sér á báti. Þá varð til Njarð-
víkurhreppur hinn síðari, heldur
minni en sá fyrri. Það var árið
1942. Árið 1976 fékk Njarðvík
kaupstaðarréttindi.
Sú saga sem hér birtist nær þó
yfir meira en tímabilin 1889-1908
og 1942-1994. Höfundur reynir
að rekja söguna allt frá fyrstu tíð,
en á þó erfitt um vik, því að fáar
heimildir eru um Njarðvíkurbæina
sérstaklega frá fyrri tímum. Hann
verður því að fjalla meira um ein-
kenni búsetu, lifnaðarhætti og lífs-
afkomu fólks á Suðurnesjum í
heild. Það er á marga lund hin
fróðlegasta frásögn.
Bókin er næstum því
hálfnuð þegar kemur
að hinum eldri Njarð-
víkurhreppi. Hann
fær raunar aðeins
einn kafla, enda ekki
gott til gerðar þar sem
hreppsskjöl eru glöt-
uð. Ánnan kafla fær
svo „Njarðvík í Kefla-
víkurhreppi“. Þar er
varla heldur hægt að
hafa langt mál, því að
opinber gögn greina
ekki þessi tvö byggð-
arlög í sundur. En síð-
an kemur hin fimmtíu
ára saga. Það er mikil greinar-
gerð. Fyrir er tekið í sérstökum
köflum: Fólksfjöldaþróun og at-
vinnumál, Uppbygging hafnar-
mannvirkja, Uppbygging almenn-
ingsfyrirtækja og ýmis verkefni
sveitarfélæagsins, Skipulagsmál
íbúðarbygginga og gatnagerð,
Skólar og bókasöfn, Stjórnmál,
stjórnkerfi og fjárhagur, Njarðvík-
urkirkjur á 20. öld, Félagsstarf-
semi, skemmtanalíf og íþróttir.
Þetta er mikil skýrsla hlaðin
töflum og línuritum, nokkru af
kortum og myndum. Eins og höf-
undur segir er þetta „að öðrum
þræði stjórnsýslusaga" og sumum
kann hún ef til vill að þykja nokk-
uð hörð undir tönn og „vísinda-
Ieg“. Fyrir slíkum aðfinnslum hef-
ur höfundur líklega gert ráð þegar
hann segir í inngangsorðum: „Eg
leyfi mér einnig að láta í ljósi það
viðhorf að það fólk sem tekur sér
sagnfræðirit í hönd til lesturs hljóti
að gera svo af áhuga fyrir efni
þess fremur en umbúnaðinum."
Sá sem þetta ritar setur ekki
fyrir sig þó að þessi bók sé ekki
beinlínis skemmtisaga. Við því
bjóst hann ekki og ætlaðist ekki
til þess. Höfuðmáli skiptir að þessi
bók er að hans mati vönduð sagn-
fræði, sögð fram á látlausu og
skýru máli og af hlutleysi og ná-
kvæmni fræðimannsins. Auðséð er
á öllu að höfundurinn hefur hvergi
sparað sér vinnu.
Vissulega er einkar áhugavert
að fylgjast með þróun þessa
sveitarfélags, sjá það breytast úr
fátækt, einhæfni og talsverðri ves-
öld í myndarlegan og
á marga lund menn-
ingarlegan kaupstað.
Sú breyting var þó
ekki ætíð auðveld og
hvíldi mjög á herðum
nokkurra framsýnna
orku- og athafna-
manna. Njarðvík
ásamt Keflavík hefur
vissulega nokkra sér-
stöðu meðal íslenskra
byggðarlaga. Þróun
þeirra hefur talvert
ráðist af tilvist Kefla-
víkurflugvallar og her-
stöðvarinnar þar. Það
hefur vissulega sett
svip sinn á líf manna og ráðið
miklu um atvinnuþróun.
Ef ég ætti eitthvað að finna að
þessari annars ágætu bók er það
helst að fyrir minn smekk hefðu
áherslur mátt vera svolítið aðrar.
Forsagan (fram að 1889) hefði að
ósekju mátt vera eitthvað styttri,
en í þess stað meira sagt frá mann-
lífí á þessari öld. Mér verður t.a.m.
á að spyija: Hafa Njarðvíkingar
ekki eignast nein skáld og rithöf-
unda eftir Sveinbjörn Egilsson og
Jón Þorkelsson? Koma engir list-
málarar þaðan? Hvað hafa menn
sér til skemmtunar og dægarstytt-
ingar? Hvernig er bæjarbragurinn
yfirhöfuð? Hefur Njarðvík ekki átt
sína „fræðimenn" eins og mörg
önnur sveitarfélög? Eru engar
þjóðsögur úr þessari sveit? Þá er
mér einnig nokkur forvitni á að
vita meira um þá menn sem mest-
an þátt hafa átt í mótun þessa
bæjarfélags. Gjarnan hefði ég kos-
ið að sjá einn líflegan kafla um
þessi efni og önnur þeim skyld.
Frá bók þessari er einkar vel
gengið af hálfu höfundar og útgef-
anda. Prentvillur sá ég ekki og
allar skrár eru eins og samir vönd-
uðu fræðiriti.
Bókin losar 500 bls. og eru tveir
leturdálkar á síðu. Þar sem letur
er fremur smátt er þetta feikn-
amikið lesmál. Mér finnst það
raunar galli hversu smátt letrið er.
Lesturinn verður fyrir bragðið erf-
iðari, einkum þar sem stíll er frem-
ur knappur og efnismikill.
Sigurjón Björnsson
Kristján Sveinsson
Hvunndagsheljur
MYNPLIST
llafnarhúsiö viö
Tryggvagötu
LJÓSMYNDIR
Spessi - Signrþór Hallbjörnsson.
Opið til 26. október;
aðgangur ókeypis.
MAÐURINN í margbreytileik
sínum hefur alltaf heillað listamenn,
og lengst af verið miðpunkturinn í
þeirra listsköpun. Helst hefur verið
litið til hins sérstaka varðandi ein-
staklinginn; hetjan, leiðtoginn og
stjarnan hafa verið áberandi í list-
inni, en einnig hafa þeir sem eru
utanveltu, frábrugðnir eða afmynd-
aðir, verið ýmsum áhugavert mynd-
efni, líkt og til samanburðar við
fyrri hópinn.
Hinn venjulega mann á götunni,
sem sinnir sínu starfi af trú-
mennsku og lifir í sátt við umhverf-
ið og sker sig í engu frá fjöldanum,
hefur hins vegar sjaldnar borið hátt
í listinni. Hversdagsleikinn er örlög
okkar flestra, og ekki ber að sýta
það, þó ef til vill beri margir í brjósti
óljósa von um þá fimmtán mínútna
frægð, sem Andy Warhol sagði að
lægi fyrir hverjum og einum. Sú
frægð hellist yfir suma en aðra
ekki, og virðast undarleg örlög ráða
því öðru fremur.
Ljósmyndarinn
Spessi (Sigurþór Hall-
björnsson) hefur gert
fólkið á götunni að sínu
viðfangsefni á þessari
sýningu. Spessi stund-
aði nám í ljósmyndun
í Hollandi, en þetta er
fimmta einkasýning
hans, auk þess sem
hann hefur vakið at-
hygli með verkum á
ýmsum samsýningum
undanfarin ár.
Undirrituðum gekk
um skeið illa að kom-
ast til að skoða árang-
urinn, þar sem opnun-
artími sýningarinnar
virðist hafa verið nokk-
uð á reiki, einkum
framan af, en það tókst
þó að lokum - í þriðju
tilraun. Og þrautseigj-
an reyndist þess virði.
Hver hinna tíu
mynda sem hér er á
veggjum sýnir einstakl-
ing í fullri líkamsstærð,
og eru myndirnar
prentaðar á hvítan
pappír með tölvutækni,
og merktar með nafni viðkomandi.
Þessi framsetning er ekki ætluð til
þess að breyta viðkomandi í hetjur,
stjörnur eða leiðtoga, heldur draga
athygli að þeirri stað-
reynd, að það eru ein-
staklingar, sem mynda
fjöldann. Þetta er gert
með stærð myndanna,
og ekki síður umgjörð-
inni, þ.e. hvítum bak-
gnmni og einangrun
myndefnisins. Þessir
einstaklingar standa
uppréttir, svipurinn er
einarðlegur og augna-
tillitið djarft; svona er
ég, og ekkert meira um
það!
Við nánari umhugs-
un reynast þessar
myndir því vera af hetj-
um; hver og einn er
sérstakur - hvunn-
dagshetja með sínum
eigin rétti. í borgar-
samfélaginu er þarft að
minna sig á þessa stað-
reynd, sem er hætt við
að gleymist á stundum
í mannmergðinni.
Hins vegar er at-
hyglisvert, að Spessi
hefur valið í þennan
hóp sjö konur og aðeins
þijá karlmenn; ef til
vill er það áminning um hvar mikil-
vægi þjóðfélagsins liggur, þegar
öllu er á botninn hvolft . . .
Eiríkur Þorláksson
Eitt af verkununi
á sýningunni.
JÓHANN Torfason: Kvöldvaka.
Nútímaleg listneysla
MYNDLIST
Gallcrí Grcip
MÁLVERK
Jóhann Torfason. Opið kl. 14-18 alla
daga nema mánud. til 27. okt.; að-
gangur ókeypis.
EIN þeirra breytinga sem hafa
verið mest áberandi í fslensku þjóðfé-
lagi undanfama áratugi er sú sem
hefur orðið á neysluvenjum þjóðar-
innar. Hér má raunar tala um bylt-
ingu fremur en breytingu; gamla
góða lambakjötið hefur vikið fyrir
hveitipasta, þykkar sósur fyrir
ósoðnu grænmeti, og kartöflumar
fyrir hrísgijónum.
En þessi neyslubyiting hefur náð
til fleiri sviða en matarborðs lands-
manna, því hennar gætir einnig inn-
an menningargeirans; fólk les fjöl-
breyttari bækur, fer á öðru vísi leik-
sýningar, hlustar á furðulegri tón-
list. A stundum virðist að þrátt fyrir
ýmsar framsæknar hugmyndir hafi
myndlistin ef til vill setið eftir; mönn-
um sé enn tamast að nálgast hana
með sama hætti og þeir hafa gert
um aldaraðir - með sparisvip og al-
varlegu hugarfari.
Jóhann Torfason hefur þegar sýnt
með glaðbeittum verkum sínum að
slíkur hátíðleiki listarinnar er fjarri
honum. Á þessari sýningu má segja
að hann leitist við að færa listneysl-
una til nútímahorfs. Í myndum sínum
hefur hann kosið að vísa til ýmissa
möguleika sem listin getur nýtt sér
til að komast að þeirri kviku sem
hrærist í samtímanum - með því að
nota hreyfanlega stríðskappa, vél-
menni, talandi dúkkur, listaspil og
líkön af söfnum og vinnustofum; list-
in er hér kynnt til leiks sem nútíma-
leg afþreying handa nútímafólki.
Við fyrstu sýn kann þetta að virð-
ast framkvæmd sem miði einungis
að lægsta samnefnara einfaldrar af-
þreyingar. Við nánari skoðun reynast
flest málverkanna hins vegar hafa
til að bera alvarlegan undirtón, sem
verður meira áberandi eftir því sem
þau eru skoðuð betur; texti innan
verkanna verður til að skerpa þennan
þátt enn frekar.
Þannig vísar málverkið „Action
Painter" ef til vill til þess hvaða
augum listamenn eru litnir; þeir séu
hetjur framkvæmdanna, sem þó séu
oft hjákátlegar í sjálfumglöðum
rembingi við að fylla út í ákveðna
ímynd. „Rótbóti" minnir á hvað sé
hægt sé engin persónuleg sýn fyrir
hendi; tæknilega færir listamenn
geta þá málað eins og A, B eða C,
allt eftir þeim stíl, sem valinn er
hveiju sinni. Og „Hugsuðurinn" er
ekkert annað en safn af áheyrilegum
frösum, sem gætu þess vegna komu
úr lítilli dúkku.
Myndir eins og „Kínadúkkan" og
„íslendingurinn" benda til hinna al-
varlegu þversagna sem við búum við.
Fallega dúkkan er við nánari skoðun
reyrð niður (í minningu frásagna frá
kínverskum munaðarleysingjahæl-
um), fangi í eigin koppi; Islendingur-
inn er glæsilega búinn, veifar fjölda
krítarkorta og horfir á Hemma Gunn,
en er í raun hlekkjaður í báða fætur
af þeim veraldlegu verðmætum, sem
hann keppist við að eignast.
Inn í þennan heim leitar listamað-
urinn eftir að bera listina fram á
nýjum forsendum, sem geri hana
áhugaverða fyrir böm sem fullorðna,
og endurveki kvöldvökur og fjöl-
skyldustundir fyrri tíma. Þannig geti
listin orðið ríkulegur hluti af neyslu-
venjum þjóðarinnar, fremur en að-
skotahlutur sem sé best geymdur á
opinberum söfnum.
í eins konar botnlanga sýningarsal-
arins hefur Jóhann sett upp fjórar
myndasögur í þeim stíl, sem hann
hefur áður lagt til í tímaritið GISP,
sem ungir listamenn hafa staðið að.
Þær fjalla allar um elskuna litlu sem
listamaðurinn hefur fyrir að sjá; þess-
ar nöturlegu sögur eru með sínum
hætti ágætt innlegg í hina eilífu
umræðu um samskipti barna og for-
eldra.
Hér er á ferðinni skemmtileg sýn-
ing með nýstárlegum efnistökum,
sem vert er að benda listunnendum
á að kynna sér með eigin augum.
Eiríkur Þorláksson
SKÚLI Rúnar Hilmarsson, Örn Alexandersson, Bjarni Gunnars-
son, Frosti Friðriksson, Guðrún ísberg og Jóhanna Pálsdóttir.
B arnaleiksýning
í Höfðaborg
LEIKFÉLAG Kópavogs hefur
hafið æfingar á nýju íslensku
barnaleikriti sem ber vinnuheitið
Rúi og Stúi í stórræðum.
Leikritið segir frá þeim Rúa
og Stúa, sem eru úrræðagóðir
uppfinningamenn. Meðal þess
sem þeir hafa fundið upp er við-
gerðavél, vél sem gerir við allt
það sem bilar í bænum. En hvern-
ig fer þegar sjálf viðgerðavél
bæjarins bilar og bæjarbúar
þurfa að treysta á sjálfa sig?
Sýningin er unnin í spunavinnu
út frá sögu Arnar Alexanderssonar
og Skúla Rúnars Hihnarssonar.
Vigdís Jakobsdóttir leikstýrir en
sex leikarar koma fram og fjöldi
annarra starfar á bak við töldin.
Ráðgert er að frumsýna 10. nóvem-
ber í Höfðaborg, nýju leikhúsi við
Tryggvagötu í Reykjavík.