Morgunblaðið - 27.10.1996, Blaðsíða 4
4 E SUNNUDAGUR 27. OKTÓBER 1996
INNAN VEGGJA HEIMILISINS
MORGUNBLAÐIÐ
VIÐGERÐ á 40 ára olíumálverki eftir Færeyinginn Sámal Joensen Mikines
stóð sem hæst þegar Viktor Smári var heimsóttur.
FERNIS er borinn á málverk til þess að
litirnir fölni ekki í dagsbirtunni.
VIKTOR Smári Sæmundsson er
ekki alls kostar sáttur við starfsheit-
ið forvörður og segir það ekki nógu
gegnsætt. Hann hefur unnið við
forvörslu mynda Listasafns íslands
síðastliðin sjö ár og mælir alls ekki
með því að fólk noti ræstiduft til
þess að hreinsa olíumálverkin sín.
Viktor Smári lærði iðn sína í
Danmörku og segir að námið taki
að minnsta kosti þijú ár og stundum
fimm eða átta. Hægt er að leggja
stund á forvörslu að loknu stúdents-
prófi og er þess krafist að umsækj-
endur hafi eðlisfræðikunnáttu úr
náttúrufræðideild eða -sviði. Þá
spillir ekki fyrir að þekkja listasög-
una að hans sögn.
- Hvernig & maður að fara með
olíumálverk?
„Við heimilisaðstæður er númer
eitt að hafa verkið á stað þar sem
ekki eru miklar sveiflur í hita- og
rakastigi. Til dæmis er ekki gott
að geyma málverk yfír ofni eða úti
við glugga þar sem sól nær að skína
inn á það og hið sama gildir um
vatnslitamynd eða teikningu. En
vissulega er ekki hægt að koma í
veg fyrir breytingar á hita- og raka-
stigi í heimahúsi til dæmis þegar
fólk eldar eða fer í bað.
Þornar og morknar
Strigi og pappír eru mjög lifandi
efni og þegar raki í loftinu eykst
stækkar striginn. Ef rakinn verður
of mikill hleypur striginn síðan eins
og flík í þvotti og málningin spring-
ur. Hættuástand af þessu tagi skap-
ast ef raki í loftinu fer yfir 80% en
það er sjaldgæft á íslandi.
Þurrt loft er hins vegar meira
vandamál hér og ef raki er undir
40% að staðaldri innþomar léreftið
og morknar og verður að lokum svo
viðkvæmt að það má varla koma
við það. Loftraki í íslenskum húsum
er yfirleitt á bilinu 35-40% og getur
farið niður í 15% í frostum en svo
þurrt andrúmsloft er allt í lagi ef
það er kalt líka.
Ef loft inni er hins vegar þurrt
pg heitt, sem er mjög algengt á
íslandi, flýtir það fyrir innþomun.
Þess vegna þarf nánast undantekn-
ingalaust að styrkja léreftið í mál-
verkum sem eru 50 ára og eldri svo
það detti ekki í sundur."
- Hvernig á að þurrka af mái-
verkum?
„Fólk ætti aldrei að þurrka af
mynd sem er illa strekkt eða slök
því þá myndast brot meðfram kant-
inum að innanverðu í blindramman-
um. í raun og vem er ekki æskilegt
að þurrka af myndum nema með
fjaðrakústi og ef myndin er mjög
óhrein á að leita til fagmanna með
hrejnsun.
Ég veit um gamla konu sem ekki
átti mikið meira af eigum en eina
teiknaða mynd af látinni móður
Þuirkaði
myndina
íburtu
Morgunblaðið/Halldór
VIKTOR Smári Sæmundsson
klár í slaginn.
sinni sem henni þótti afskaplega
vænt um. Hún þurrkaði af þessari
mynd á hveijum einasta degi til að
sýna henni virðingu og umhyggju
og á endanum þurrkaði hún mynd-
ina í burtu.
Skúra, skrúbba? og bóna
Ef málverk er mjög hijúft ætti
fólk ekki að gera neitt annað en að
kústa það, en ef það er rennislétt
og með femis-lagi má nota rakt
vaskaskinn til að taka tóbaksreyk
og ryk í burtu. En ekki er allt upp-
talið því myndir eru oft húðaðar
með femis, sem gulnar með árun-
um. Femis er borinn á verkin til
þess að dagsljósið uppliti ekki máln-
inguna og til að koma í veg fyrir
að ryk setjist ofan í myndina. Þessi
húð er síðan hreinsuð af á 40-50
ára fresti og nýtt lag af femis bor-
ið á. Ég ráðlegg öllum frá því að
reyna að eiga við slíkt nema þeir
hafi til þess þekkingu.
Hingað kom um daginn kona al-
veg í öngum sínum, því hún hafði
hreinsað mynd sem hún átti með
spritti svo hún varð öll grá og næst-
um ósýnileg. Henni hafði fundist
myndin of gul og mött.“
- Kanntu fleiri slík dæmi?
„Þau em óteljandi og ég man
eftir tilfelli þar sem olíumálverk var
skrúbbað með ræstidufti! Og sápa
er alls ekki góð fyrir málverk því
hún situr eftir í ójöfnum og myndar
kristalla svo verkið gránar með tím-
anum.“
- Hvað með lýsingu?
„Það er ekki gott að hafa raf-
magnsljós fest við málverk og beygð
fram yfir rammann eins og oft sést
því peran gefur allt of mikinn hita
frá sér. Æskilegast er að ljósgeislínn
myndi 45 gráða hom við verkið og
að kastarinn sé í loftinu, helst í
tveggja metra fjarlægð."
- Hvernig á að flytja málverk á
milli staða?
„Öll snögg umskipti hafa áhrif
og ef málverk er tekið og flutt á
milli húsa í frosti getur það spmng-
ið. Þess vegna er best að breiða
ullarteppi yfír eða lak.“
Viktor Smári var að gera við
spmngið málverk frá 1956 eftir
færeyska málarann Sámal Joensen
Mikines þegar gesti bar að garði.
„I þessa viðgerð nota ég þurrlit-
arefni og blanda með vaxi, elemi
og femis. Ég byija á því að meta
verkið, hvað það er gróft málað og
þess háttar og í þessu tilfelli ætla
ég fylla í spmngurnar með vaxi,“
segir Viktor Smári.
Hann bræðir síðan vaxið og
blandar samskonar lit og er í mál-
verkinu. „Það má ekki vera neinn
blæbrigðamunur á litnum, áferðin
verður að vera eins og gljáinn hinn
sami. Æskilegast er að gera þannig
við að ekkert sjáist en miðað er við
að viðgerðin sjáist ekki á eins metra
færi.“
- Hvað ef þú gerir mistök?
„Þá verð ég að laga þau,“ svarar
Viktor Smári og hlær.
„Síðan forma ég yfirborðið eftir
verkinu og bý til pensilför. Allt sem
ég nota bý ég til sjálfur, lím og
hvaðeina, því þá veit ég hvað ég er
með í höndunum."
Viktor Smári segir að þegar hann
byijaði í faginu hafí sumar viðgerð-
ir getað_ tekið „ótrúlega langan
tíma“. „Ég var einu sinni hálfan
mánuð að gera við lítinn blett. Svo
getur verið dagamunur á manni líka.
Suma daga gengur allt upp, aðra
daga ekkert."
Viktor segir heyra til undantekn-
inga að málarar máli með óblönduð-
um litum og að æfingin skapi meist-
arann í því að átta sig á hverri
blöndu. „Maður getur lent í því að
þurfa að blanda saman 6-7 litum
til að ná tiltekinni blöndu. Ef allt
um þrýtur er síðan hægt að efna-
greina litaprufu úr málverkinu með
notkun svörunarefnis."
• HÆGT er að festa myndir
upp á vegg með margvíslegum
hætti. Ein aðferðin er sú að
finna út sjónlína sitjandi
manns og standandi og hengja
myndina upp þannig að miðjan
sé þar sem sjónlínurnar tvær
mætast.
• Margir hengja myndir upp
of hátt á veggnum og einnig
þarf að gæta þess að þær
stingi ekki of mikið í stúf við
aðra muni í herberginu. Sé
ætlunin að hengja margar
myndir upp, til dæmis í stofu,
er ágætt að finna fleiri en eina
lausn á því. Algengt er að
hengja myndir upp miðja vegu
fyrir ofan sófa, svo dæmi séu
tekin, en leiðigjarnt er að sjá
allar myndir þannig staðsettar
á vegg bakvið húsgögnin.
• Myndir sömu stærðar er
best að hengja upp með jöfnu
millibili og láta rammana
mynda tiltekið mynstur sam-
an, til dæmis ferhyming.
Skiptir miklu að bilin sé hin
sömu á milli myndanna. /1
• Ef hengja á upp eina stóra
mynd með mörgum litlum er
ágætt að hengja þá stóru mið-
svæðis og dreifa Iitlu myndun-
um í kring með reglulegu bili
ámilli. /2
• Ferkantaðar myndir er
hægt að festa upp í tvær raðir
og iáta efri brún rammans í
efri röð mynda beina Iínu og
neðri brún rammans í neðri
röð gera slíkt hið sama./3
• Misstórar myndir má festa
upp með þvi móti að stærsta
myndin sé miðsvæðis, sú næst-
stærsta vinstra megin, nokk-
urn veginn á miðju hinnar
stærstu, og minni myndirnar
hægra megin þannig að efri
lína rammans á annarri myndi
beina línu við efri ramma
minni myndarinnar vinstra
megin og að neðri lína hinnar
myndi beina línu við neðri
ramma myndarinnar til vinstri
við þá stærstu. /4
• Misstórum myndum má
einnig raða í kringum ímynd-
aðan kross á miðjunni þannig
að stærri myndirnar séu fyrir
neðan og hinar minni fyrir
neðan. /5
• Ferhymdum og kringlótt-
um myndum má raða á þann
veg að stærstu myndimar fari
í hornin en þær minni til að
fylla upp I rýmið sem afmark-
að er. /6
„Áður fyrr, þegar menn máluðu
hefðbundið, var það hluti af verkinu
að „femisera“ og opnun sýningar á
dönsku er kölluð „femisering"
vegna þess hve lyktin var yfírgnæf-
andi á þeim tíma. Nútímamálarar
nota hins vegar yfírleitt ekki femis.
Kjarval gerði það ekki nema ein-
staka sinnum en Jón Stefánsson
ferniseraði hins vegar alltaf, enda
hefðbundnari málari.“
Viktor Smári segir sumar myndir
fallegri ef þær em fernis-bomar og
að fólki bregði oft í brún við að sjá
skærari liti og bjartari mynd eftir
að femis-lagið er endurnýjað.
- Lenda menn einhvern tímann
í því að „missa" málverk, líkt og
læknar missa stundum sína sjúkl-
inga?
„Ég hef kannski ekki eyðilagt
mynd, en ég hef skemmt mynd.
Málverkin em sem betur fer þannig
að maður getur bjargað sér ef mað-
ur lendir í því að skemma eitthvað.
Það er hins vegar miklu erfiðara
að eiga við pappírsverk og miklu
hættulegri vinna í kringum þau. Það
kom fyrir í kennslustund í skólanum
sem ég var í að kennarinn potaði
með fingri gegnum pappírsverk.
Þetta kemur fyrir.“
Loks segir Viktor Smári að starf-
ið sé alltaf að koma á óvart og að
gaman sé að vinna við erfiðar mynd-
ir. „Það er hægt að fínna svo marg-
ar frábærar lausnir á að því er virð-
ist óyfírstíganlegum vandamálum.
Þær virðast líka svo rökréttar þegar
maður er búinn að fínna þær.“