Morgunblaðið - 29.10.1996, Blaðsíða 22

22 ÞRIÐJUDAGUR 29. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Lífandi landmæl-
ingafrásögn
BÆKUR
L a n d m æ 1 i n g a r
UPPHAF LANDMÆLINGA
ÍSLANDS
Upphaf Landmælinga íslands eftir
Agúst Böðvarsson. Utg. Landmæl-
ingar íslands 1996.316 síður, 108
myndir og kort auk margra mynda
og korta í viðauka.
ÞESSI bók Ágústs Bövarssonar
fyrrverandi forstjóra Landmælinga
íslands er merkt framlag til korta-
gerðar hér á landi. Hún kemur án
nokkurs vafa til með að verða nota-
dijúg sem söguleg heimild til leið-
beiningar og skýringar komandi
kynslóða á því erfiða en bráðnauð-
synlega verki sem hér um ræðir;
skrásetningu á staðreyndum um
landslag og leiðir jafnt á sjó sem á
landi.
Um leið blandast í fyrrihluta
bókarinnar óumflýjanlega inní frá-
sögnina samband íslendinga við
yfirstjómina í Kaupmannahöfn.
Hún var ekki ávallt tilbúin til þess
að leggja fram fjármuni til þjóð-
þrifaverka fyrir nýlenduna, til dæm-
is eins og þeirra sem góð kortlagn-
ing er til allrar landnýtingar og þar
með veraldlegra hagsmuna. Þetta
má meðal annars sjá á því, að það
voru vextirnir af fjármunum sem
safnað var erlendis fýrir íslendinga
vegna móðuharðindanna árið 1789,
en komust reyndar aldrei til skila
til þeirra úr dönskum sjóðum, sem
urðu fyrsta framlagið til þess að
mæla út megingrunnlínu landsins.
Sú mæling gaf fyrstu réttu mynd
af landinu á prenti sem enginn
hafði séð áður en allir þekkja nú.
Það munu hafa verið árekstrar við
bresku ríkisstjórnina útaf togara-
tökum við ísland sem loks ráku á
eftir dönskum yfirvöldum að gera
eitthvað í málinu. Fyrsta grunnlínu-
kortið var gert árið 1804. Næstu
hundrað árin skeði svo lítið nýtt í
þessum málum.
Frá 1831 gerði svo Björn Gunn-
laugsson stærðfræðingur þær mæl-
ingar, ónákvæmar þó, sem fylltu
uppí innri eyður landsins og gáfu
notendum nokkurn veginn þá mynd
sem landið hafði hið innra. Hið
ófullkomna kort hans, en þó not-
hæfa, var síðan notað í jiaer heila
öld eða frá 1836.
Árið 1903 er síðan loks hafin
nákvæmari mæling bæði á strand-
lengjunni en siðar einnig á landinu
hið innra. Mælingum lauk 1939 en
alls fóru þær fram 24 sumur með
hvíldum, en unnið var að kortagerð-
inni sjálfri þegar nasistar hemámu
Danmörku. Hér segir frá því hvern-
ig nasistar ætluðu að láta Geodetisk
Institut vinna fyrir sig innrásarkort
til Rússlands en Dönum, sem þá
vom að fullvinna íslandskortin
tókst að sannfæra þá um það að
þeir þyrftu ekki síður á þeim kortum
að halda eftir að þeir leggðu ísland
líka undir sig!
Flestir þekkja þessi gömlu „her-
foringjakort“ sem vora svo endur-
skoðuð eftir breyttri byggð og vega-
lagningu lengi vel. Bandarísku her-
kortin af landinu sem NATO lét
ráðast í að gera árið 1953 urðu
seinna aðgengileg. Þau voru öll
unnin með loftmyndatækni. Danir
höfðu að vísu einnig notað ská-loft-
myndir við kortagerð-
ina frá 1930. En eftir
stríð fleygði nýju mæl-
ingatækninni mjög
fram.
Frásögn Ágústs er
mjög lifandi og kemur
hann víða í frásögninni
inná aðbúnað Islend-
inga, viðskiptahætti og
reynslu dönsku land-
mælingamannanna af
landanum og öfugt.
Svaðilfarir og slys ber
einnig á góma, enda
tók hann sjálfur þátt í
síðustu áram mæling-
anna hér en byggir
annað á skýrslum Dananna.
Hann ber Dönunum vel söguna.
Og dregur sérstaklega fram þátt
P.F. Jensen í mælingavinnunni
1930 til 1936. Honum reisti ís-
lenska ríkisstjórnin minnisvarða við
leiði hans árið 1936.
Þá má geta þess að á nokkrum
stöðum bregður fyrir í texta Ágústs
frumortum ljóðum og ljóðaþýðing-
um sem öll urðu til á þessum tíma.
Öll tækniorð sem til frásagnarinnar
heyra era vandlega skýrð út í við-
auka. En þau eru það fá, að þau
ættu ekki að fæla venjulegan les-
anda frá því að kynna sér þessa
merku frásögn. Það er víst að marg-
ir átta sig ekki á því nú hve erfitt
ísland var yfírferðar á þessum tíma
sem hér er lýst né hvernig allar
aðstæður vora. Það svæði sem utan
var alfaraleiðar var al-
gerlega án yfirlits.
Þess má til dæmis
geta að þjóðleiðin lá
enn yfir Breiðamerkur-
jökul um aldamótin síð-
ustu. En íslenskri
kortagerð er engan
veginn fulllokið. Frá
stofnun Landmælinga
íslands árið 1956 hefur
verið unnið sleitulaust
við þetta verk .
Kaflinn milli 1939
og 1956 er einnig til
frásagnar í bók Ág-
ústs. Þar kemur glöggt
fram hið „gamla Is-
land“ með skömmtunum og þröng-
sýni, sem enginn vill lengur muna
eftir. Danir hafa nú skilað til okk-
ar öllum gögnum landmælinga
sinna og lýkur frásögn Ágústs á
þeim merka áfanga sem varð árið
1985.
Þess má til gamans geta að
grunnurinn að gerð íslenskra korta
er lagður árið 1784 eða um 200
árum fyrir lokaskil Dana. Þá er
stofnað sjókortasafn Danmerkur og
fyrsti stjómandi þess er Lövenöm,
hinn sami og fékk hugmyndina árið
1799 um að nota vextina af
Kollektusjóðnum til að heija strand-
mælingar við ísland. Óhætt er að
mæla með þessari bók við alla þá
sem vilja halda til haga lifandi frá-
sögn um íslenska sögu.
Einar Þorsteinn Ásgeirsson
Ágúst Böðvarsson
Stopp-leikhópurinn æfir
„Skiptistöðina“
STOPP-LEIKHÓPURINN æfir
um þessar mundir nýtt, íslenskt
verk eftir Valgeir Skagfjörð sem
nefnist „Skiptistöðin". Þetta er
farandleiksýning fyrir 9. og 10.
bekk grunnskóla og 1. og 2. bekk
framhaldsskóla sem unnin er í
samvinnu við Forvarnasjóð ráðu-
neytanna, SÁA, Samband ís-
lenskra sparisjóða og Hitt húsið.
Leikritið fjallar um nokkra
unglinga sem lokast fyrir tilviljun
inni á skiptistöð yfir eina nótt.
Meðan þeir dvelja þarna deila
þeir saman reynslu sinni af fíkni-
efnum, ofbeldi og ástinni og kem-
ur þá ýmislegt í þ'ós.
Leikarar eru; Dofri Hermanns-
son, Eggert Kaaber, Hinrik Ólafs-
son og Katrín Þorkelsdóttir, leik-
sljóri er Þórarinn Eyfjörð.
Skiptistöðin er annað verkefni
Stopp-leikhópsins en síðastliðinn
vetur var umferðarleikritið Stopp
sýnt á höfuðborgarsvæðinu fyrir
4. og 5. bekk grunnskóla.
STOPP-LEIKHÓPURINN æfir um þessar mundir nýtt, íslenskt
verk eftir Valgeir Skagfjörð sem nefnist „Skiptistöðin".
KARLAKÓR Reykjavíkur og Sigrún Hjálmtýsdóttir á tónleikunum í Stykkishólmskirkju.
Yfir 300 manns viða að af Snæfellsnesi sóttu tónleikana.
Stykkishólmi. Morgunblaðið.
KARLAKÓR Reykjavíkur og Sig-
rún Hjálmtýsdóttir heimsóttu
Stykkishólm laugardaginn 19.
október. Kórinn byrjaði á því að
heimsækja systumar á St. Frans-
iskusspitalanum og söng fyrir þær
nokkur lög í kapellu þeirra. Síðan
hélt kórinn tónleika í Stykkis-
hólmskirkju. Efnisskráin var fjöl-
breytt og söng Sigrún Hjálmtýs-
dóttir einsöng í nokkrum lögum
og undirleik annaðist Anna Guðný
Guðmundsdóttir. Er óhætt að segja
að tónleikamir heppnuðust n\jög.
Kórinn var skipaður 52 söngvumm
Karlakór
Reykjavíkur
söng fyrir
systurnar
og kom greinilega fram hve kórinn
er góður og vel agaður undir stjóm
Friðriks Kristinssonar.
Mikið fjölmenni var á tónleik-
unum eða yfir 200 manns. Kom
fólk víða að af Snæfellsnesi til að
hlusta á Diddú og Karlakór
Reykjavíkur. Það er langt síðan
að kór hefur fengið slika aðsókn
hér í Hólminum. Það vom þakklát-
ir áhorfendur sem létu til sín
heyra í lokin og fengu þeir nokk-
ur aukalög I staðinn.
Friðrik Kristinsson er fæddur
og uppalinn í Hólminum. Það var
því sérstaklega gaman að sjá hvað
hann hefur náð góðum árangri í
sínu starfi og það er von okkar
að hann og félagar hans hafi haft
ánægju af því að heimsækja
Stykkishólm.
Fyrir börn o g fullorðna frá Skjaldborg
Spenna, dulræna
og Berlínarblús
Jóhanna Á. Kristján
Steingrímsdóttir Jónsson
AMETYST — ljós dauðans er
meðal margra bóka sem Skjaldborg
gefur út fyrir jólin. Gústaf Gústafs-
son, höfundur sögunnar er nýr og
sagan sögð æsispennandi njósna-
saga sem gerist að mestu leyti á
íslandi.
Björn Jónsson (Bjössi bomm)
sem lést í fyrra er höfundur sögu-
legrar skáldsögu um Grafar-Jón,
kotbónda í Skagafirði sem fer
ótroðnar slóðir. I kynningu forlags-
ins er Grafar-Jóni líkt við Hróa
hött. Guðmundur Hansen sagn-
fræðingur bjó bókina til prentunar
og Jóhannes Geir listmálari, bróðir
Björns, myndskreytti.
Birgitta H. Halldórsdóttir sendir
frá sér fjórtándu skáldsöguna, Of-
sótt. í henni segir frá ókunnum
ógnvaldi sem ofsækir fjölskyldu á
sveitabæ í Skagafirði. Fjölskyldu-
leyndarmál tengjast ofsóknunum
sem lýsa sér í æ alvarlegri ódæðis-
verkum.
Útgáfa þýddra skáldverka hjá
Skjaldborg er líka á spennunótum:
Höfðingjahótelið eftir Agöthu
Christie í þýðingu Ragnars Jónsson-
ar og Rósir dauðans eftir metsölu-
höfundinn Mary Higgins Clark í
þýðingu Jóns Daníelssonar.
Fatlaðir og framsæknir
Ég skal. Fimm fatlaðir og fram-
sæknir segja frá í bók sem Ónund-
ur Björnsson hefur skráð. Viðmæl-
endur eru Guðmundur Magnússon
Ieikari, Leifur Magnússon píanó-
stillari, Gylfi Baldursson heyrnar-
og talmeinafræðingur, Árnþór
Helgason deildarsérfræðingur og
Jón H. Sigurðsson verslunarskóla-
kennari.
Lífssaga Þorsteins Viggóssonar
athafna- og ævintýramanns nefnist
Götustrákur á spariskóm. Þorsteinn
rak kunna skemmtistaði í Kaup-
mannahöfn og var einnig þekktur
úr skemmtanalífi Reykjavíkurborg-
ar.
Hafið hugann dregur er viðtals-
bók Jóns Kr. Gunnarssonar við
fimm skipstjóra: Andrés Finnboga-
son, Áka Guðmundsson, Guðmund
Vigfússon, Halldór Hallgrímsson og
Halldór Þórðarson.
Fórnarlömb
og dulræna
Berlínarblús — meðreiðarsveinar
og fórnarlömb þýskra nasista er
eftir Ásgeir Guðmundsson og segir
annars vegar frá Islendingum sem
gengu til liðs við Þjóðverja í seinni
heimsstyrjöld og hins vegar fórn-
arlömbum þýskra nasista.
Hvar endar veruleik-
inn? spyr Jóhanna Á.
Steingrímsdóttir í dul-
rænum frásögnum sín-
um. í bókinni er fjallað
um heymir og sýnir
sem ekki er hægt að
skýra með rökum,
einnig drauma og álfa-
trú. Lýst er fyrirbær-
um úr samtímanum og
sagt er að viðhorf höf-
undar til þessara efna
sé „bæði hlýtt og gam-
ansamt".
Sigurjón Magnús
Egilsson greinir frá
fjölda íslenskra saka-
mála í bókinni Sönn
íslensk sakamál. Meðal kafla í bók-
inni era Af geðdeildinni á Óðal og
Brennuvargur í Reykjavík.
Æfíngar og alvara í starfi björg-
unarsveita er efni bókarinnar Upp
á líf og dauða eftir Björgvin Rich-
ardsson sem lýsir mannraunum
Hjálparsveitar skáta í Kópavogi.
Herdís Helgadóttir rekur tildrög-
in að stofnum rauðsokkahreyfing-
arinnar á íslandi í bókinni Vaknaðu
kona!
Hestar og menn 1996 er eftir