Morgunblaðið - 29.10.1996, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
ÞRIÐJUDAGUR 29. OKTÓBER 1996 27
„Enginn dregur
annars
fisk úr sjó“
Sigfús A. Schopka
I ALYKTUN nýaf-
staðins landsfundar
Sj álfstæðisflokksins
um sjávarútvegsmál
segir m.a.: „Stefnan í
sjávarútvegsmálum
hlýtur að hafa að höf-
uðmarkmiði að af-
koma heimilanna í
landinu verði sem best
í bráð og lengd. Til
þess þarf að tryggja
eftir föngum að arð-
semi fiskistofnanna
verði sem mest og í
þágu þjóðarinnar allr-
ar, enda eru fiski-
stofnarnir í hafinu
sameign hennar, og
að auðlindum sjávar verði að skila
óskemmdum til komandi kynslóða."
Um þetta geta allir verið sammála.
Hins vegar eru skiptar skoðanir
um ágæti núverandi veiðistjórnun-
arkerfis þ.e. kvótakerfisins. Sumir
vilja hafna því og taka upp sóknar-
markskerfi. Það er nú svo að ekk-
ert kerfi sem fer í notkun í heimin-
um í dag er alfullkomið því öll
hafa þau sína annmarka. Ég er
þeirrar skoðunar að draga megi
verulega úr ýmsum annmörkum
núverandi kerfis eins og til dæmis
kvótasvindli, útkasti og öðrum
sóðaskap í umgengni um miðin,
ef takast mætti að draga úr þeim
þrýstingi sem stöðugt er um meiri
veiðar.
Þessi þrýstingur sem ég er að
tala um er ásóknin í meiri afla.
Hinn forni málsháttur, enginn
dregur annars fisk úr sjó, er enn
ríkjandi. Hann er vel skiljanlegur
þar sem kakan sem er til skiptana
er einfaldlega of lítil miðað við
afkastagetu flotans og þörfin í
meiri afla er nær óseðjandi. Það
verður bara að segjast eins og er
að sóknarmáttur fiskiskipastólsins
er svo mikill að hann er langt
umfram veiðiþoi fiskistofnanna.
Þetta kann að hljóma sem öfug-
mæli í eyrum einhverra. Höfum við
ekki verið að hagræða? Höfum við
ekki verið að leita nýrra miða utan
lögsögunnar? Þurfum við ekki á
öllum þessum skipum að halda til
að geta stundað veiðar utan fisk-
veiðilögsögunnar?
Svo mun ekki vera. Þótt fjöldi
togara sé að veiðum svo vikum,
jafnvel mánuðum, skipti á fjærlæg-
um miðum eins og Flæmingja-
grunni, Smugunni og á Reykjanes-
hrygg er það í langflestum tilvikum
lítið mál fyrir þennan flota þegar
hann er á heimamiðum að ná þeim
afla sem honum hefur verið úthlut-
að þar. En er ekki þorskstofninn
að stækka? Er ekki framundan það
mikil aflaaukning, að það fullnægi
þörfum núverandi flota er fram í
sækir? Svo er heldur ekki. Að vísu
er þorskstofninn að styrkjast þótt
hægt fari en það breytir engu um
umframgetu flotans. A gullaldarár-
unum í þorskveiðunum var meðal-
ársaflinn um 400 þús. tonn. Nú er
hann hins vegar aðeins helmingur
af því. Það sem er kannski athyglis-
verðast við þennan samanburð er
sú staðreynd að við þyrftum síst
meiri sókn til þess að ná 400 þús.
tonna þorskafla en við erum með í
dag. Það sem gerist, þegar fisk-
stofn stækkar er, að þá vex líka
afli á sóknareiningu.
Tökum þorskstofninn sem dæmi.
Á þessu fiskveiðiári var þorskkvót-
inn aukinn um 31 þús. tonn, þar
sem stofninn hefur verið í vexti
undanfarið. Þar sem afli á sóknar-
einingu hefur einnig aukist, verða
flestir búnir að ná sínum kvóta um
líkt leyti á fiskveiðiárinu og í fyrra
og við eigum eftir að heyra það,
að sjórinn sé gulur af þorski og
nauðsynlegt sé að bæta
við kvótann o.s.frv.
Krafan um aukinnn afla
mun ekki láta standa á
sér. Og ég sé fyrir mér
að svona muni þetta
verða ár eftir ár. Þegar
þorskstofninn stækkar
vex aflinn á sóknarein-
ingu enn frekar og okk-
ar öflugu skip munu
fara létt með að ná sín-
um aflá, á jafnlöngum
tíma og árið á undan,
þótt hann hafi verið
aukinn. Þá hefst stríðið
aftur um aukinn afia,
þar sem ekki hefur
náðst að veiða aukateg-
undimar eða svo og svo mikið er
eftir af fiskveiðiárinu o.s.frv. Þann-
ig heldur þetta áfram koll af kolli.
Sem dæmi um hve skip geta
verið afkastamikil, sé nægur fískur
í sjónum, minni ég á veiðar kola-
kynta síðutogarans Skallagríms á
árunum milli stríða, en hann var
Við það að minnka
flotann er ekki aðeins
fólginn ávinningur í því
að að afli á skip verði
meiri, segir dr. Sigfús
A. Schopka, heldur
sparast líka olía.
fengsælastur allra togara á þeim
árum. Árið 1924 setti svo Guð-
mundur Jónsson skipstjóri á Skall-
anum heimsmet í þorskafla sem enn
hefur ekki verið hnekkt, 2.200 tonn
af fullþurrkuðum saltfiski eða á
níunda þúsund tonn upp úr sjó á
einu ári. Úr þessum afla fengust
auk þess 2.700 tunnur af lifur. í
viðtali sem Vilhjálmur Finsen átti
við hann í Tidens Tegn í janúar
1925 kallaði hann Guðmund afla-
kóng heimsins og skæðasta óvin
þorsksins (Vilhjálmur Finsen: Hvað
landinn sagði erlendis, 1958). Ekki
var nú fínum græjum fyrir að fara
í veiðunum á þeim árum miðað við
í dag. Engin fiskleitartæki og troll-
ið úr hampi. Með fínu tækjunum í
dag og risavörpunum þykir harla
gott að fá á stóru skuttogarana 5
þús. tonn á ári og flestir togaranna
eru með mun minni ársafla.
Þrátt fyrir að fiskiskipum hafi
fækkað hin allra síðustu ár, þá má
deila um hvort afköst flotans hafi
nokkuð minnkað, því þau skip sem
komið hafa í staðinn eru bæði stærri
og öflugri._ Skv. Útvegi 1995 (útg.
Fiskifélag íslands) kemur fram (bls.
15), „að skráð vélarafl fiskiskipa-
flotans hefur vaxið stöðugt fram
til ársins 1991, er það náði rúmum
428 megavöttum. Síðan hefur aflið
minnkað örlítið og er rúm 415
megavött um síðustu áramót. Til
að gefa hugmynd um hversu mikið
afl um er að ræða, þá eru þessi 415
megavött nærri sama afl og Búr-
fellsstöð og Hrauneyjarfossstöð
geta samtals framleitt, en það er
rúmur helmingur framleiðslugetu
allra vatnsaflsstöðva Landsvirkjun-
ar“. Ekki er gott að segja hver þró-
unin hefði ella orðið, ef Úreldinga-
sjóður hefði ekki þó komið til.
Við það að minnka flotann er
ekki aðeins fólginn ávinningur í því
að afli á skip verði meiri heldur
sparast líka olía en í dag erum við
sú þjóð sem eyðir næstmest af olíu
í heiminum sé miðað við þessa
klassísku höfðatölu landsmanna.
Annar ávinningur við það að draga
úr olíunotkun er sá, að þá getum
við betur staðið við alþjóðlegar
skuldbindingar okkar hvað snertir
mengun þ.e. að draga úr koldíoxíð-
menguninni.
Ef við minnkum flotann fækkar
þá ekki sjómönnum að sama skapi?
Það þarf og á ekki svo að vera.
Með minni flota skapast meiri tekj-
ur, sem gefur sjómönnum tækifæri
til að vera meira í landi hjá fjöl-
skyldum sínum og mætti þannig
hugsa sér að meira verði um skiptiá-
hafnir en nú er.
Við megum heldur ekki gleyma
því að sú staða getur komið upp
að ekki sé á vísan að róa á þau
mið utan fiskveiðilögsögunnar þar
sem við höfum verið að hasla okkur
völl undanfarin ár. Það liggur nú
þegar fyrir að við verðum stórlega
að draga úr sókn okkar á Flæm-
ingjagrunni. Það þarf ekki að verða
mikil breyting í umhverfinu til að
þorskur gangi alls ekki inn í Smug-
una. Og þótt samningar tækjust
um að við mættum veiða innan lög-
sögu Norðmanna eða Rússa og
gætum þess vegna náð einhveijum
afla þarna, þá má búast við að það
verði talsvert minna magn en það
sem við höfum verið að sækja í
Barentshafið að undanförnu. Við
verðum líka að vera þess meðvituð,
að sá tími rennur upp og það eflaust
fyrr en varir, að aðgangi að auðlind-
um utan 200 sjómílna verða alls
staðar settar skorður.
Ymsar þjóðir sem fiskveiðar
stunda eru farnar að huga að því
að skera niður flotann. Kanada-
menn hafa verið að Iosa sig við
skip, Norðmenn eru með hugmynd-
ir um að minnka fískveiðiflota sinn
og Emma Bonino hefur verið ein-
arður talsmaður þess að skera veru-
lega niður fískveiðiflota Evrópu-
sambandsins.
Það er sannfæring mín, að við
komum aldrei neinni skikkan á
kvótasvindl, útkast og önnur þau
vandamál sem fylgja núverandi
kerfí nema við göngum markvisst
til verks og finnum leiðir til þess
að minnka stærð flotans. Á þann
hátt og aðeins á þann hátt náum
við því markmiði að draga svo úr
þeim umframþrýstingi í auknar
veiðar sem á rætur sína að rekja
til alltof stórs flota. Með minnkun
flotans stuðlum við ekki aðeins að
því að auka arðsemi veiðanna og
þjóðarbúsins alls heldur einnig þvi
að auðlindum sjávar verði skilað
óskemmdum til komandi kynslóða.
Höfundur er fiskifræðingur.
ÞAK-0G VEGGKLÆÐNINGAR Glœsileg kristallsglös
ímíklu
ÚrValÍ^^X i

.jfjp
w
ÍSVA\L-ÖORGA\ Eflr. HÖFÐABAKKA 9. 1 1 2 REYKJAVÍK SÍMI 587 8750 - FAX 587 8751 (Q)SILRJKBÚÐIN NX/ Kringlunni 8-12 • Sími 568 9066 - Þar fœröu gjöfitia -
Af hverju veiði-
leyfagjald?
MIKIL umræða hef-
ur orðið í kjölfar þing-
sályktunar þingflokks
jafnaðarmanna um að
taka upp veiðileyfa-
gjald í sjávarútvegi.
Eftirfarandi atriði eru
mikilvæg í þessu sám-
bandi:
I. Rök fyrir veiði-
leyfagjaldi eru helst
þau að fískimiðin eru
sameign þjóðarinnar.
Það er óeðlilegt og
óréttlátt að veiðiheim-
ildir, sem fela í sér
verðmæti, séu afhentar
án endurgjalds.
n. Núverandi fyrir-
komulag særir réttlætiskennd al-
mennings og það verður aldrei frið-
ur í sjávarútvegi ef ekki verða gerð-
ar breytingar.
III. Veiðileyfagjald getur verið
óháð fiskveiðistjórnunarkerfi og á
alveg eins við í núverandi aflamark-
skerfi með eða án framsals eða við
sóknarstýringu.
IV. Halidór Ásgrímsson hefur
rætt um að eftir því sem sjávarút-
vegur braggist þá sé eðlilegt að
hann leggi meira til samfélagsins.
Þetta segir einnig í tillögu jafnaðar-
manna.
V. Friðrik Sophusson hefur sagt
að eðlilegt sé að sjávarútvegur
greiði kostnað ríkisins í sjávarút-
vegi, s.s. rannsóknir og eftirlit.
Nákvæmlega þetta segir í tillögu
jafnaðarmanna.
VI. Fiskveiðiarður er hagnaður
af fiskveiðum og er nú þegar um-
talsverður, sbr. góða afkomu í út-
gerð og hátt verð í kvótaviðskiptum.
Fiskveiðiarðurinn eykst verulega á
næstu árum ef haldið verður áfram
að byggja upp fiskstofna og hag-
ræða í útgerð
VII. Raungengi er nú lágt, sem
er hagkvæmt sjávarútvegi og iðn-
aði, og brýnt er að halda þeirri
stöðu. Aukinn fískveiðiarður getur
leitt til hækkunar raungengis sem
rýrir stöðu annars útflutnings- og
samkeppnisiðnaðar. Veiðileyfagjaldi
er ætlað að vinna gegn slíkri raun-
gengishækkun og stuðla að sveiflu-
jöfnun í sjávarútvegi.
VIII. Ef ekki er lagt
á veiðileyfagjald getur
það leitt til versnandi
efnahagsástands og
haft í för með sér verð-
bólgu og gengislækk-
un. Veiðileyfagjald er
því leið til að viðhalda
þeim stöðugleika sem
náðist með þjóðarsátt-
arsamningunum árið
1990.
IX. í þingsályktun-
inni er ekki lagt til að
gengið sé fellt þegar
veiðiieyfagjald er tekið
upp. Það er ekki skyn-
samlegt, síst af öllu við
núverandi aðstæður.
X. Eitt meginatriðið við veiði-
leyfagjald er vaxandi fiskveiðiarður
sem er að myndast í útgerð. Sumir
vilja bíða og taka gjaldið upp síðar,
en þá geta hin neikvæðu áhrif raun-
gengishækkunar þegar hafa valdið
miklu tjóni í atvinnulífinu.
Ef ekki er iagt á veiði-
leyfagjald, segir Ágúst
Einarsson, getur það
leitt til versnandi efna-
hagsástands og haft í
för með sér verðbólgu
og gengislækkun.
XI. Það er mjög brýnt að að sam-
hliða veiðileyfagjaldi verði aðrir
skattar lækkaðir.
Það er óskynsamlegt út frá efna-
hagslegum sjónarmiðum að leggjast
gegn veiðileyfagjaldi og algerlega
óveijandi út frá þeim réttlætisrökum
sem liggja til grundvallar tillögu
jafnaðarmanna.
Höfundur er alþingismaður í
þingflokkijafnaðarmanna og
prófessor.
Ágúst Einarsson
Maður þarf ekki að vera
í jólafötunum
hjá ljósmyndaranum:
Lára Long, Ijósniyndari
LJOSM