Morgunblaðið - 03.11.1996, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 3. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 3. NÓVEMBER 1996 27
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
SKIP Evrópusambandsins hafa
gerzt sek um ofveiði úr
norsk-íslenzka síldarstofninum á
alþjóðlega hafsvæðihu í Síldar-
smugunni. Ekki er nóg með að
Evrópusambandið hafí fyrr á
þessu ári tekið sér einhliða kvóta
upp á 150.000 tonn, sem er miklu
meira en aðildarríki sambandsins
eiga tilkall til með hliðsjón af
sögulegri hlutdeild í síldveiðun-
um. Nú hefur aukinheldur verið
upplýst að Evrópusambandið hef-
ur tilkynnt samtals 197.000
tonna afla til NEAFC, Norðaust-
ur-Atlantshafsfískveiðinefndar-
innar, eða 47.000 tonn umfram
hinn sjálftekna kvóta. Með fram-
ferði af þessu tagi er síldarstofn-
inum í hættu stefnt.
Árvakur hf., Reykjavik.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ísland á mikið undir því að
ekki verði enn á ný gengið of
nærri síldarstofninum. Sam-
komulagið, sem tókst með
strandríkjunum, íslandi, Noregi,
Rússlandi og Færeyjum, síðast-
liðið vor, hamlar gegn ofveiði og
varðar veginn til ábyrgrar stýr-
ingar á veiðum úr síldarstofnin-
um í framtíðinni. Framkoma Evr-
ópusambandsins grefur hins veg-
ar undan áhrifum þessa sam-
komulags.
Það er því skiljanlegt að Þor-
steinn Pálsson sjávarútvegsráð-
herra og Halldór Ásgrímsson ut-
anríkisráðherra gagnrýni Evr-
ópusambandið harðlega. Halldór
segir ESB koma fram af einstöku
ábyrgðarleysi og stunda „hreina
rányrkju" í Síldarsmugunni. Þor-
steinn bendir á að lítið samræmi
sé á milli yfirlýsinga Emmu Bon-
ino, sjávarútvegsstjóra Evrópu-
sambandsins, um alþjóðlegt sam-
starf um fiskvernd annars vegar
og framferðis skipa ESB í Síldar-
smugunni hins vegar.
Gagnrýni af þessu tagi fellur
hins vegar um sjálfa sig ef hægt
er að benda á að íslenzk skip
stundi líka ábyrgðarlausar veiðar
og ísland standi utan alþjóðlegra
samninga um fiskveiðar og fis-
kvernd. Það er því miður auðvelt
fyrir talsmenn Evrópusambands-
ins að benda á að íslenzk rækju-
skip á Flæmska hattinum hafi -
í trássi við samninga - nærri tí-
faldað afla sinn á tveimur árum,
þrátt fyrir að vísindamenn telji
rækjustofninn þar ofveiddan og
leggist gegn auknum veiðum.
Evrópusambandið getur líka vís-
að til þess að íslenzk skip hafi
um árabil stundað þorskveiðar í
Smugunni, án samninga.
Við íslendingar viljum að litið
sé á okkur sem fiskveiðiþjóð, sem
umgengst auðlindir hafsins af
virðingu og ábyrgð. Sömuleiðis
viljum við að önnur ríki fylgi
sama fordæmi. Það má ekki vera
hægt að saka okkur um tvískinn-
ung í þessum efnum. Þess vegna
verður nú að leggja ofurkapp á
að ná samningum um Smugu-
veiðarnar og taka höndum saman
við önnur ríki, sem hagsmuna
eiga að gæta, um að hætta of-
veiðinni á Flæmska hattinum.
FLISIN OG
BJÁLKINN
KANDINSKY VISSI
sjálfur manna bezt
hvað hann átti Monet
mikið að þakka. í
grein minni Upphaf
nútímalistar, sem ég
skrifaði í Bæjern og
birtist í blaðauka Lesbókar 1. apríl
1973 segir m.a.: „Fyrstu afstrakt-
myndir Kandinskys, eins og við
notum það orð nú, voru vatnslita-
myndir: „Landschaft mit Turm“ frá
1909: rússneskt þunglyndi, bæj-
erskt landslag; dökkur blár himinn,
græn tré, gulur akur, jú líklega
akur, kannski rússneskur, tuminn
sést; við horfum á þessa mynd,
sjáum bókstaflega hvemig heims-
listin hverfur inn í óhlutkenndan
afstraktheim þessarar nýju verald-
ar. Og nú hefur þessi óhlutkenndi
heimur verið sterkasti þáttur vem-
leika okkar um 60 ára skeið og
verður ávallt, fyrst Kandinsky steig
sporið til fulls.
Franz Marc vann með Kandinsky
í Mumau að almanaki „Der Blaue
Reiter". Úr því samstarfí spratt
sýning Bláu riddaranna. Þeir gáfu
almanakið út 1912 og hugðust gefa
það út sem ársrit, en það fórst fyr-
ir. Aftur á móti var sýning þeirra
haldin í Múnchen í desember 1911,
þá var Kandinsky hálffimmtugur,
fæddur í Moskvu 1866.
Kandinsky hefur sagt frá því í
minningarorðum sínum um Franz
Marc, 1936, að eigandi sýningarsal-
arins í Múnchen þar sem Bláu ridd-
aramir sýndu verk sín fyrsta sinn,
hafí kvartað yfír því, að hann hafi
þurft eftir hvem einasta sýningar-
dag að þvo málverkin og láta þau
þorna yfír nóttina, því að gestir
hafí spýtt á þau: „Þetta voru erfíð-
ir tímar, en hættulegir," segir
Kandinsky.
„Við máluðum, públikum hrækti.
Nú málum við og públikum segir:
Þetta er laglegt (húbsch)."
Kandinsky kunni manna bezt að
meta Monet. Hann segir m.a.: „...að
tvennt hafi einkum haft áhrif á líf
hans og „gróf sig inn í merg og
bein“: sýning impressjónistanna í
Moskvu 1895, sérstaklega „Heys-
áta“ Monets og uppfærsa á Lo-
hengrin Wagners. Hann segir að í
prógramminu hafí verið fullyrt að
myndin væri af heysátu, en hann
hafí ekki getað séð hana, cg því
hafí þessi „fyrirmyndarlausa" mynd
verið nánast óþolandi. „Ég sá óljóst,
að það vantaði fyrirmyndina í mál-
verkið,“ segir hann.
Og ennfremur: „Ég
hafði lítinn áhuga á
ljós- og loftvandamál-
um impressjónist-
anna... Mér virtist
alltaf, að umræður
um þetta vandamál ættu ekkert
skylt við málaralist.“ Kandinsky
kunni ekki að meta áhuga impres-
sjónistanna á ljósi og birtu, en hann
bætir við: djúpt innra með honum
hafí vaknað veikar efasemdir um
gildi fyrirmyndanna fyrir málaral-
ist, þegar hann sá „Heysátu" Mo-
nets."
Og loks:
„Wasily Kandinsky var fæddur í
Moskvu 4. des. 1866, sonur efnaðra
foreldra. Hann segir, að sólin hafi
bráðnað yfír Moskvu og orðið eins
og litaspjald, bætir við að sérhver
litatúba komi hreyfingu á allt sálar-
líf sitt. Hann varð aldrei svo gam-
all, að hann fyndi ekki til eftirvænt-
ingar, þegar hann opnaði túbuna
og sá litinn í fyrsta sinn. „Moskva
er lykillinn að list hans," segir einn
margra fræðimanna, sem hafa fíall-
að um líf hans og list. En lyklamir
voru fleiri: Bæjern, París, Frakk-
land, Norður-Afríka...
1896 kom Kandinsky til
Múnchen, þar sem hann kynntist
m.a. Alexej von Jawlensky landa
sínum, sem var fæddur í Rússlandi
1864, en lézt í Wiesbaden 1941.
1896-1908 var Kandinsky búsettur
í Múnchen; lærdómsár, ferðalög
m.a. til Túnis, Rapallo, Parisar.
Hann gerir tilraunir í symbólskum
og ný-impressjónistískum stíl,
kynnist svo fauvismanum (hittir
Matisse í París) og loks expressjón-
isma. Fauvismi Matisse átti rætur
í list frumstæðra kynstofna, m.a. í
Afríku.
Eftir margvíslegar tilraunir verð-
ur til fyrsta afstraktmynd eða öllu
heldur „óhlutkennda" mynd sög-
unnar, vatnslitamynd, „kompositon
I“, sem fyrr er nefnd, en áður hafði
Kandinsky reynt að mála „afstrakt-
myndir", svo að þetta var engin
tilviljun, því síður bylting, heldur
þróun. Én tvö ár liðu, þar til hann
telur sig hafa reynslu til að gera
fyrstu raunverulegu og, ef svo
mætti segja, meðvituðu tilraunina
til að mála óhlutkennda mynd.
Sönnun þess, að hér var um ákveð-
ið takmark að ræða, en hvorki til-
viljun né byltingu, „er Úber das
Geistige in der Kunst", sem hann
Murnau eftir Kandinsky.
skrifaði á þessum árum, þótt bókin
kæmi ekki út fyrr en 1911. Hún
sannnfærði leitandi nýskapendur i
málaralist, eða herti á þeirri sann-
færingu þeirra, að tilraunir þeirra
væru ekki í því skyni gerðar að
btjóta niður gamla list og ganga
af henni dauðri, heldur blása í hana
nýju fersku lífi.
Af bókinni má sjá, að Kandinsky
leggur mikla áherzlu á, að verkið
skapist af „innri nauðsyn“ og sé
brúin milli listamannsins og áhorf-
andans, eins og hann kemst að orði.
án þessa sambands er verkið
„dautt“. Kandinsky nefnir þijár for-
sendur listsköpunar: 1) Impressjón
(áhrif frá umhverfi og náttúru), 2)
Impróvisasjón, (óvænt túlkun óefn-
islegrar náttúru) og 3) Komposisjón
(meðvituð tilraun til túlkunar á
ákveðnum tilfínningum, oftast
byggða á langvarandi vinnu; bar-
átta forma og lita, sem skapa nýja
veröld, byggða á ákveðnum lögmál-
um eins og tónlist, en ekki tilviljun-
um eins og margir vilja vera láta,
þ.e. óhlutkennd list, oft kölluð fúsk
á þeim tímum og enn af sumum).
Úr þessum þremur þáttum er list
Kandinskys og þar með nútímalistin
sprottin."
P.S.
Gamlir stalínistar í Menningar- og
friðarsamtökum íslenzkra kvenna
senda mér tóninn vegna heldur vin-
samlegrar umfjöllunar um Maríu
Þorsteinsdóttur í þessum þáttum
fyrir hálfum mánuði. Ekkert af því
er svaravert, en rifjar upp gamla
góða kaldastríðsæðið. Megi þeim
vel farnast þama í fortíðinni.
M
HELGI
spjall
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 2. nóvember
UMRÆÐUR UM VEIÐI
leyfagjald hafa bloss-
að upp á nýjan leik
og eru nú almennari
en þær hafa nokkru
sinni verið. Á Alþingi
hafa farið fram víð-
tækar umræður um
þingsályktunartillögu Ágústar Einarsson-
ar og annarra þingmanna jafnaðarmanna.
Á landsfundi Sjálfstæðisflokksins fóru
fram sviptingasamar umræður um físk-
veiðistjórnun almennt. Halldór Ásgríms-
son, formaður Framsóknarflokksins, hefur
ítrekað blandað sér í umræðurnar að und-
anförnu með allt öðrum hætti en áður og
loks var þetta mál rætt mjög á aðalfundi
Landssambands ísl. útvegsmanna, sem
lauk í gær, föstudag.
Af hveiju eru umræður um veiðileyfa-
gjald að verða svo almennar nú? Ástæðan
er sú, sem fram kom í ræðu Halldórs
Ásgrímssonar, utanrikisráðherra, á fundi
á Hótel Borg fyrir skömmu, þegar hann
kvaðst fínna þunga undiröldu meðal þjóð-
arinnar vegna þessa máls. Það kom skýrt
fram í hinum miklu umræðum, sem fram
fóru á Alþingi um tillögu þingmanna jafn-
aðarmanna, að þingmenn úr öllum flokkum
finna þessa undiröldu. Það kom líka skýrt
fram á aðalfundi LÍÚ, að forystumenn
útgerðarmanna fínna hina sömu undiröldu.
Og það er alveg ljóst að Þorsteinn Páls-
son, sjávarútvegsráðherra, verður mjög
var við þessa þungu öldu vegna þess, að
ræða hans á aðalfundi LÍÚ snerist nánast
ekki um neitt annað en veiðileyfagjaldið,
þar sem hann virtist ekki gera neinn
ágreining um það í grundvallaratriðum en
taldi að það mætti ekki hækka frá því,
sem nú væri.
í ræðu, sem Magnús Stefánsson, alþing-
ismaður Framsóknarflokks fyrir Vestur-
landskjördæmi, flutti í umræðunum á Al-
þingi um þingsályktunartillögu þingmanna
jafnaðarmanna sagði hann m.a.: „Maður
verður var við það nánast hvar sem maður
fer að rætt er um að taka beri upp inn-
heimtu veiðileyfagjalds. Ég hef með sjálf-
um mér verið að reyna að skilgreina hvem-
ig standi á því að þessi umræða er orðin
svona útbreidd eins og ég tel hana vera.
Ég hef komizt að þeirri niðurstöðu, að í
langflestum tilfellum sé rótin að umræð-
unni sú, að fólk er óánægt með fyrirkomu-
lag fiskveiðistjómunarinnar, þar sem um
er að ræða heimild til framsals, þ.e. sölu
eða leigu á veiðiheimildum. Niðurstaða
mín eftir að hafa rætt þetta við_ fólk tölu-
vert víða er að rótin sé þessi. Út af fyrir
sig get ég viðurkennt, að sú rót, sem ég
tala um er á sinn hátt skiljanleg... En
umræðan um veiðileyfagjaldið vítt og
breitt hefur að mínu mati að vissu leyti
farið út á mjög óæskilegar brautir. Þá
meina ég það þannig, að allir útvegsmenn
em í umræðunni stimplaðir sægreifar, sem
braski með eigur þjóðarinnar o.s.frv. Þetta
tel ég hafa valdið því, að það er mjög
hallað á marga heiðvirða útgerðarmenn
og sjómenn, sem hafa ekki stundað það,
sem umræðan skilgreinir sem brask og
svínarí. Ég veit dæmi þess, að einstakar
persónur hafa orðið fyrir aðkasti vegna
þessa en era þó alsaklausir af málinu."
Kristján Pálsson, alþingismaður Sjálf-
stæðisflokks fyrir Reykjaneskjördæmi,
finnur sömu óánægju og Magnús Stefáns-
son. í sömu umræðum sagði hann m.a.:
„Það sem hefur gerzt með framsalinu hef-
ur skapað þann óróleika meðal þjóðarinn-
ar, sem við erum núna að glíma við.“
Svavar Gestsson, alþingismaður Al-
þýðubandalags fyrir Reykjavíkurkjör-
dæmi, sagði í umræðunum: „... það er
gríðarleg óánægja í landinu, bullandi
óánægja, með kvótabraskið, með leiguvið-
skiptin, með það að menn séu að hirða
milljónir og aftur milljónir á því að eiga
veiðiheimildir, sem þeir nota ekki og lifa
sjálfir í vellystingum praktuglega og leigja
þær út.“
Og Árni Johnsen, alþingismaður Sjálf-
stæðisflokks fyrir Suðurlandskjördæmi,
sagði í síðasta hluta þessara umræðna á
dögunum: „Það er alveg rétt, að mikil og
vaxandi tortryggni er í landinu í dag vegna
fiskveiðistjórnunar og atriða, sem lúta að
þeim málum. Við því þarf að bregðast.
Það er alveg rétt. Og það er ekki boðlegt,
þegar sú staða er komin upp í svo mikil-
vægu hagsmunamáli, að mikill urgur er í
landsmönnum og tortryggni."
Þessar tilvitnanir sýna, að alþingismenn
gera sér nú almennt grein fyrir þeirri gífur-
legu undiröldu, sem er meðal kjósenda.
Fólk fylgist með því hvernig sameiginleg
auðlind þjóðarinnar er afhent fámennum
hópi manna til afnota endurgjaldslaust,
en þeir selja svo aðgang að fyrir stórfé,
sem rennur í vasa þeirra eða þeirra fyrir-
tækja, sem þeir stjórna.
En það eru ekki aðeins alþingismenn,
sem átta sig á þessari miklu óánægjuöldu
meðal þjóðarinnar. Á aðalfundi LÍU, sem
stóð sl. fímmtudag og föstudag kom skýrt
í ljós, að helzti forystumaður útvegsmanna
í landinu, Kristján Ragnarsson, formaður
samtakanna, gerir sér glögga grein fyrir
stöðu þessa máls hjá almenningi. í setning-
arræðu sinni á aðalfundinum sagði Krist-
ján Ragnarsson m.a.: „Hvernig má það
vera, að umræðan í þjóðfélaginu sé okkur
svo neikvæð, sem raun ber vitni, og uppi
séu kröfur um gífurlega skattlagningu á
þann arð, sem stjórnkerfí fiskveiðanna
gefur okkur? Það liggur við, að það sé
talið vandamál, að sjávarútvegurinn geti
eitthvað grynnt á skuldum sínum. Svo virð-
ist sem framsal veiðiheimilda vegi þyngst
í hinni neikvæðu umræðu. Viðskipti með
veiðiheimildir er eitthvað, sem fólki þykir
aðfinnsluvert... Þegar litið er yfir þetta
mál í heild verðum við að álykta, með hlið-
sjón af hinni neikvæðu umræðu, að við
öll, sem hér erum saman komin, höfum
ekki staðið okkur sem skyldi í að skýra
fyrir almenningi á hvaða meginþáttum
fískveiðistjórnarkerfið byggist.“
Það er afar mikilvægt, að alþingismenn
almennt eru nú búnir að átta sig á því
hvað óánægjan er mikil meðal þjóðarinnar
með óbreytt kerfi. Þetta kom að vísu skýrt
í ljós fyrir síðustu alþingiskosningar, þar
sem spurningar um þetta mál snera að
frambjóðendum á nánast hveijum einasta
kosningafundi, sem haldinn var, hvar sem
var á landinu. Eftir þær kosningar höfðu
margir þingmenn og frambjóðendur á orði,
að þeir gætu ekki gengið til kosninga á
nýjan leik án þess að hafa gert einhveijar
þær breytingar, sem þjóðin væri sátt við.
Sú viðurkenning, sem fram kom á
óánægju fólks í umræðunum á Alþingi er
hisn vegar mikilvæg forsenda þess, að
áfram verði haldið á vettvangi þingsins
með umræður og undirbúning að breyting-
um á þeirri löggjöf, sem um er að ræða.
Það skiptir líka veralegu máli, að út-
vegsmenn sjálfír era að byija að gera sér
grein fyrir því, að þeir geta ekki látið
gagnrýni á óbreytt kerfí, sem vind um
eyra þjóta. Þetta kom skýrt fram í ræðu
Kristjáns Ragnarssonar, sem var að hluta
til eins konar ákall til útgerðarmanna um
að standa sig betur í umræðum úti í þjóðfé-
laginu um þeirra hlið á málinu. Það eitt
út af fyrir sig, að útvegsmenn lýsi sig
reiðubúna til málefnalegra umræðna um
auðlindina og hvernig hagnýtingu hennar
sé bezt fyrir komið er mikilvægt spor í
rétta átt.
Framlag
Halldórs Ás-
grímssonar
ÞATTUR HALL-
dórs Ásgrímssonar,
utanríkisráðherra, í
þessum umræðum
er afar mikilvægur,
ekki sízt vegna
þess, að hann hefur á undanförnum árum
verið einn helzti talsmaður þess kerfis, sem
nú er við lýði, enda einn af aðal höfundum
þess og ábyrgðarmaður.
í ræðu á aðalfundi LÍÚ í gær, föstu-
dag, sagði Halldór Ásgrímsson m.a.:
„Varðandi galla aflamarkskerfísins getum
við ekki litið framhjá því, að þar sem
markaðskröftunum er sleppt lausum getur
komið fram misskipting og óréttlæti, sem
nauðsynlegt er að takast á við og fínna
leiðir til úrbóta. Þótt ég telji aflamarkskerf-
ið hafa ótvírætt sannað kosti sína er um-
ræðan um kosti þess og galla nauðsynleg.
Sanngjörn umræða skapar aðhald og
kallar fram hugmyndir um það, sem betur
má fara. En það verður að gera með rök-
um en ekki rökleysu. Það ríður á, að menn
haldi áttum og geri sér grein fyrir þeim
möguleikum, sem liggja í þessu fjöreggi
okkar og við nýtum þá í stað þess að koma
í veg fyrir, að þeim verði hrint í fram-
kvæmd.
Útvegsmenn verða að taka þátt í um-
ræðunni og færa fram rök í skipulagsmál-
um sjávarútvegsins. Þeir sitja hjá í alltof
miklum mæli og leiðrétta ekki margvísleg-
an misskilning og ætlast til að aðrir geri
það.
Ekkert skipulag í sjávarútvegi mun
standast til frambúðar nema um það ríki
bærileg sátt. Við sem vinnum í stjórnmál-
unum erum helztu ábyrgðarmenn þeirrar
sáttar. Við getum ekki rækt þessar skyld-
ur okkar nema gengið sé fram af var-
færni. Við hljótum að ætlast til þess, að
þeir, sem hafa auðlindina til afnota rækti
garðinn vel og gangi fram af ábyrgð í
garð byggðanna og þjóðfélagsins. Við
verðum líka að ætlast til þess að fjölmiðl-
ar fjalli um málið hleypidómalaust og reyni
ekki að gera rökleysu að sannindum í
kappi sínu við að ná fyrirfram ákveðinni
niðurstöðu."
Þetta eru áþekk ummæli og utanríkis-
ráðherra viðhafði á fundi þeim á Hótel
Borg, sem Morgunblaðið hefur áður vitnað
til. Að sjálfsögðu er ljóst, að Halldór Ás-
grímsson hefur ekki gengið til liðs við
talsmenn veiðileyfagjalds en það skiptir
miklu máli, að hann hefur opinberlega lýst
þeirri skoðun, að ekki sé allt sem skyldi
og jafnframt að hann hefur hvatt til mál-
efnalegra umræðna um. málið. Raunar
hvatti Davíð Oddsson, forsætisráðherra og
formaður Sjálfstæðisflokksins, einnig til
umræðna um fiskveiðistjórnunina í setn-
ingarræðu sinni á landsfundi Sjálfstæðis-
flokksins fyrir skömmu.
Hér hafa á skömmum tíma skapast al-
veg ný viðhorf í umræðum um veiðileyfa-
gjald. Það er nýtt, að stjórnmálamenn í
öllum flokkum séu tilbúnir til að viður-
kenna og horfast í augu við megna
óánægju landsmanna með óbreytt kerfí.
Það er nýtt, að helztu forystumenn tveggja
stærstu stjórnmálaflokka þjóðarinnar og
helzti forystumaður útvegsmanna hvetji
til opinna umræðna meðal landsmanna um
þetta mikla mál.
Þess vegna lítur Morgunblaðið svo á,
að þrátt fyrir stóryrði, sem falla hér og
þar í hita leiksins, höfum við á undanförn-
um vikum stigið skref fram á við í átt til
þess að viðurkenna í verki lögmætan rétt
þjóðarinnar til nokkurrar umbunar fyrir
réttinn til að nýta auðlindina.
ÞÁTTUR ÞOR-
steins Pálssonar,
sjávarútvegsráð-
herra Sjálfstæðis-
flokksins, í þessum
umræðum að und-
anförnu er sérlega
forvitnilegur. Hann
hefur eins og alþjóð
veit verið einn helzti talsmaður núverandi
kerfís á undanfórnum áram enda gegnt
embætti sjávarútvegsráðherra frá árinu
Hefur Þor-
steinn Páls-
son fallizt
á megin-
atriðin?
199L
í ræðu sinni á aðalfundi LÍÚ sl. fímmtu-
dag sagði Þorsteinn Pálsson m.a.: „í um-
ræðum um nýjan auðlindaskatt heyrist
gjarnan að knýja þurfi á um viðurkenningu
á því grundvallaratriði að leggja megi skatt
á aflaheimildir. Sannleikurinn er hins veg-
ar sá, að því fer víðsfjarri að deilan standi
um þetta. Frá upphafi hefur verið lagður
skattur á aflaheimildir. Fyrst til að standa
að hluta undir veiðistjómun og eftirliti,
síðan til að standa undir öllum kostnaði
við stjómun og eftirlit, úreldingarstyrkjum
og hluta af óreiðuskuldum ríkisstjórnar
Steingríms Hermannssonar. Þessi skattur
er yfir 700 milljónir króna í dag.
Stærstu útgerðarfyrirtækin era að
greiða milli 20 og 30 milljónir króna í slík-
an skatt og algengt er, að trillukarlar
greiði frá 100 og upp í 300 þúsund krón-
ur. Hvað ætli skatturinn á trillukarlana
þurfí að hækka til þess að réttlæti auð-
lindaskattsmanna sé náð? Ég hef aldrei
heyrt þá svara þeirri spurningu og vefst
þó réttlætið yfírleitt ekki fyrir þeim.
Þegar veður er gert út af því, að Banda-
ríkjamenn séu að leggja á skatt til að
mæta kostnaði við veiðistjórnun og eftirlit
er veraleikinn sá, að við höfum fyrir löngu
tekið slíkar ákvarðanir. Þær era ekki nýjar
af nálinni. Bandaríkjamenn era því spor-
göngumenn okkar í þessum efnum.
En um hvað snýst þá deilan? Hún snýst
um það, hvort á að hækka þessa skatta“
Morgunblaðið vill ekki gera Þorsteini
Pálssyni upp skoðanir. En ef skilja má orð
hans á þann veg, að hann sé samþykkur
því í grundvallaratriðum, að útgerðin greiði
gjald fyrir réttinn til þess að nýta sameig-
inlega auðlind þjóðarinnar allrar en að
hann leggi hins vegar áherzlu á, að þetta
gjald sé lágt, era það engu að síður póli-
tísk stórtíðindi. Þá er alveg augljóst, að
breyting er að verða á afstöðu eins helzta
forystumanns Sjálfstæðisflokksins til
málsins.
í umræðum um veiðileyfagjald hefur
Morgunblaðið alltaf lagt höfuðáherzlu á,
að mestu skipti, að viðurkenning fengist
á því grundvallaratriði, að þjóðin ætti rétt
á greiðslu fyrir rétt takmarkaðs hóps
landsmanna til þess að nýta þessa auð-
lind. Morgunblaðið hefur alltaf og ítrekað
sagt, að það væri síðan spurning um mála-
miðlun í samfélaginu, hvert gjaldið yrði
og hvenær því yrði komið á og á hve löng-
um tíma. I því sambandi sagði blaðið í
upphafí þessa áratugar, að það skipti ekki
meginmáli, hvort það gerðist á næstu fímm
eða tíu árum.
Staðreyndin er auðvitað sú, að útgerðar-
menn hafa haft efni á því að greiða mikl-
ar fjárhæðir sín í milli fyrir réttinn til að
veiða fisk í hinni sameiginlegu auðlind.
Kristján Pálsson, alþingismaður Sjálfstæð-
isflokks, sagði í umræðum um þingsálykt-
unartillögu jafnaðarmanna: „Ég styð veiði-
leyfagjald eins og það er útfært í dag.“
Síðan upplýsti hann hvað útgerðarmenn í
hans eigin kjördæmi borguðu í veiðileyfa-
gjald á síðasta fískveiðiári, þ.e. veiðileyfa-
gjald til annarra útgerðarmanna en ekki
eigenda auðlindarinnar. Þingmaðurinn
sagði: „Á síðasta fískveiðiári keyptu þeir-
(útgerðarmenn í Reykjaneskjördæmi, inn-
skot Mbl.) 16.817 þorskígildistonn umfram
það, sem þeir seldu frá sér. Ef við mundum
reyna að gera þetta að peningum, þá
gæti þetta þýtt að Reyknesingar hefðu
keypt til sín þorskígildistonn fyrir yfír
milljarð á sl. ári. Það er það gjald, sem
þeir hafa þurft að greiða fyrir að komast
á sjó sumir hveijir þó að það sé að sjálf-
sögðu misjafnt milli útgerða hvort þetta
hefur verið notað til þess að komast yfír
þorskheimildir eða heimildir til veiða.“
Látum alveg liggja á milli hluta, að
útgerðarmenn í Reykjaneskjördæmi hafa
haft efni á að greiða einn milljarð í veiði-
leyfagjald til annarra útgerðarmanna á
sama tíma og sjávarútvegsráðherra telur
að 700 milljónir frá útgerðinni á landinu
öllu sé viðunandi gjald til eigenda auðlind-
arinnar og aðrir forsvarsmenn útgerðar-
innar segja, að engin efni séu til slíkrar
greiðslu!
Úr því að Þorsteinn Pálsson virðist sam-
kvæmt orðanna hljóðan vera sáttur við ein-
hvers konar veiðileyfagjald er hann þá tilbú-
inn til þeirrar málamiðlunar, að slíkt gjald
verði hækkað í áföngum með batnandi hag
útgerðarinnar og að leigugjaldið verði greitt
réttum aðila, þ.e. þjóðinni sjálfri? Eru aðrir
þingmenn Sjálfstæðisflokks, á borð við
Kristján Pálsson, sem segist styðja „veiði-
leyfagjald eins og það er útfært í dag“,
tilbúnir til slíkrar málamiðlunar? Telur
Kristján Pálsson sjálfsagt, að útgerðarmenn
í hans kjördasmi greiði útgerðarmönnum í
öðram kjördæmum milljarð fyrir veiðiheim-
ildir á einu ári en að kjósendur hans í
Reykjaneskjördæmi, sem lögum samkvæmt
era eigendur auðlindarinnar ásamt með
öðram landsmönnum, fái ekkert í sinn hlut
af þessum milljarði?
Kannski geta menn þokast áfram til
niðurstöðu og málamiðlunar með umræð-
um af þessu tagi og tryggt þar með þá
„bærilegu sátt“, sem Halldór Ásgrímsson
segir réttilega að verði að vera fyrir hendi,
eigi skipulag í sjávarútvegi að standast til
frambúðar.
„Hér hafa á
skömmum tíma
skapast alveg ný
viðhorf í umræð-
um um veiðileyfa-
gjald. Það er nýtt,
að stjórnmála-
menn í öllum
flokkum séu til-
búnir til að viður-
kenna og horfast
í augu við megna
óánægju lands-
manna með
óbreytt kerfi. Það
er nýtt, að helztu
forystumenn
tveggja stærstu
stjórnmálaflokka
þjóðarinnar og
helzti forystu-
maður útvegs-
manna hvetji til
opinna umræðna
meðal lands-
manna um þetta
mikla mál.“