Morgunblaðið - 07.11.1996, Side 8

8 B FIMMTUDAGUR 7. NÓVEMBER 1996
VIÐSKIPTI
MORGUNBLAÐIÐ
Dönsk fiskvinnsla
gjöldum hlaðin
AXEL Ólafsson er framleiðslustjóri Taabbel í Hanstholm.
ISKVINN SLUFYRIR-
TÆKIÐ Taabbel er eitt af
stærstu fyrirtækjum
Dana á sínu sviði og eitt
fárra slíkra fyrirtækja, sem ekki
þarf að kvarta undan afkomunni.
Fyrirtækið er fjölskyldufyrirtæki,
en framleiðslustjórinn er Axel Ól-
afsson og hefur hann á sínum snær-
um allt framleiðslusvið fyrirtækis-
ins. Axel er með íslenskt vélstjóra-
próf, en strax að loknu prófi í
rekstrarverkfræði frá Álaborgarhá-
skóla hóf hann störf hjá Taabbel.
Þar sem mörg dönsk fiskvinnslufyr-
irtæki hafa átt í rekstrarerfiðleikum
undanfarin ár er forvitnilegt að
heyra af fyrirtæki, sem gengur vel.
Það liggur beint við að spyija
íslendinga, sem ráða sig í vinnu
erlendis að prófi loknu af hveiju
þeir sæki ekki beint heim. Axel
segist hafa haft hug á að kanna
atvinnumöguleika í Danmörku því
honum og fjölskyldunni hafa fallið
vel lífið þar og eins hafí honum
fundist verkefnin spennandi, en lítið
um að vera á sínu sviði á Islandi.
Örlög Foodmark lærdómsrík
Fyrirtækið er til húsa^ í Hanst-
holm, þangað sem íjöldi íslendinga
hefur sótt í vinnu undanfarin ár og
byggingarnar teygja sig víða um
iðnaðarhverfi bæjarins, enda eru
wþær orðnar 25 þúsund fermetrar
að flatarmáli. Fyrirtækið var stofn-
að um aldamótin síðustu og fram-
leiðir á ári um fimm þúsund tonn
af tilbúnum fiskréttum og 500 tonn
af rækju. Ársveltan er 200-250
milljónir danskra króna eða um 2,5
milljarðar íslenskra króna og 250
manns vinna hjá fyrirtækinu. Axel
segir að til séu stærri dönsk fisk-
vinnslufyrirtæki eins og Royal Gre-
enland og Rahbek og við þau séu
Taabbel í harðri samkeppni, en
Taabbel gangi einna best að skila
'hagnaði.
Fyrir nokkrum árum var fyrir-
tækið Foodmark eitt helsta fisk-
vinnslufyrirtæki Dana og miklar
vonir bundnar við það, en eftir að
það var leyst upp er Taabbel orðið
eitt síðasta stóra fyrirtækið í þess-
ari grein, sem er í danskri eigu.
Foodmark var í eigu nokkurra dan-
skra fyrirtækja, þar á meðal mjólk-
urfyrirtækisins MD Foods og lífeyr-
issjóða. I fyrstu voru keypt tvö
traust og stöndug fjölskyldufyrir-
tæki, Rahbek samsteypan og Thor-
fisk og síðar bætt við fyrirtækjum
í Skotlandi og Noregi. Axel segir
fjölskyidufyrirtækin tvö hvort um
sig hafa haft sinn háttinn á í rekstri
*bg sölu, en við samrunann hafi ver-
ið ráðinn framkvæmdastjóri með
aðsetur í Kaupmannahöfn. Það
gafst ekki vel, illa gekk að sam-
ræma starfsemina og ná þeim krafti
í reksturinn sem samruninn átti að
færa og starfsemi í Murmansk og
tilraunaveiðar í Namibíu varð pen-
ingahít, sem ekki skilaði hagnaði.
Því kipptu fjárfestar að sér höndum
og vildu ekki hætta á frekara tap.
! Tapið síðustu tvö árin var 36 millj-
ónir danskra króna og sextíu millj-
; ónir. Axel segir sögu Foodmark
] athyglisverða. fyrirtækið hefði átt
■ að geta náð hagkvæmni með fjöl-
j breyttri framleiðslu líkt og Taabb-
I el, en í staðinn drukknaði það í
; skrifræði og stjórnun.
Matvælafyrirtæki - ekki
fiskvinnslufyrirtæki
Axel segist ekki hafa þekkt vel
j til fyrirtækisins, þegar hann réð sig
: þangað á sínum tíma, en hafi síðar
j komist að því að það var framsæk-
;j ið og nógu stöndugt til að hafa
; bolmagn til vöruþróunar og sóknar
| inn á nýja markaði með nýjar vör-
| ur. Þannig námu fjárfestingar þess
: 23 milljónum danskra króna á síð-
I asta ári og þær voru fjármagnaðar
|>af eigin fé, sem veitir mikið svig-
1 rúm. Framsæknin kemur einkum í
: ljós á sviði tækni- og vöruþróunar,
. segir Axel. „Hvað framleiðsluna
varðar getum við nánast allt. Við
vinnum allar höfuðtegundir neyslu-
fisks að síld og makríl undanskild-
um, aðallega ufsa, þorsk, ýsu og
. rauðsprettu. Fyrirtækið stundar
ekki útgerð. Fiskinn kaupum við
hér í Hanstholm og niður til Hol-
Fiskvinnslufyrirtækið
Taabbel í Hanstholm
er eitt stærsta og best
rekna fyrirtæki Dana
á því sviði. Sá sem
stýrir framleiðslunni
þar er Axel Olafsson.
Sigrún Davíðsdóttir
ræddi við hann um að-
stæður í danskri fisk-
vinnslu, meðal annars
í samanburði við ís-
lenskar aðstæður.
Iands og eins í Noregi. Frá íslandi
höfum við keypt karfa og rækju,
frosinn fisk frá Namibíu og rækjur
frá Víetnam og Bangladesh svo eitt-
hvað sé nefnt. Norska fiskinum er
ýmist landað hér eða við kaupum
hann í Noregi.
Styrkur okkar liggur meðal ann-
ars í því hve framleiðslan er ijöl-
breytt. Við erum ekki nauðbeygðir
til að taka allt, sem býðst heldur
getum valið fisk, bæði með tilliti
til stærðar og verðs. Það horfir
öðru vísi við fyrir flest íslensk fisk-
vinnslufyrirtæki, sem hafa sína eig-
in útgerð og verða að taka það sem
að landi kemur, hvort sem það hent-
ar framleiðslunni eða ekki.
Annað er svo að vöruþróun geng-
ur hratt fyrir sig hjá okkur, ákvarð-
anataka gengur hratt fyrir sig og
við getum brugðist fljótt við. Við
seljum ekki beint í verslanir, heldur
fyrst og fremst til heildsala eins og
kjörbúðakeðja eða þeirra sem selja
til smásala og þá er fiskurinn seldur
undir þeirra vörumerki. Við seljum
til dæmis til sænsks fyrirtækis, sem
kaupir físk frá okkur, en síðan kjöt,
grænmeti og annað víðar að til að
selja í skólamötuneyti. Við erum
með litla viðskiptavini, en einnig
aðra verulega stóra og markaðir
okkar eru í Noregi, Svíþjóð, Þýska-
landi, Frakklandi og Ítalíu, svo eitt-
hvað sé nefnt. Viðskiptavinir okkar
setja iðulega fram óskir við okkur
og við þróum þá vöruna í samráði
við þá og sama gildir um umbúðirn-
ar. En þó við séum sveigjanlegir og
getum komið til móts við óskirnar
þá erum við með íjöldaframleiðslu
og vörunum er dælt út í stórum stíl.
Við berum ábyrgð á framleiðsl-
unni frammi fyrir viðskiptavinum
okkar, þó neytandinn þekki ekki
vörumerki okkar. Flest fyrirtæki á
íslandi eru tengd Sölumiðstöð hrað-
frystihúsanna eða öðrum sölusam-
tökum, sem safna framleiðslunni
saman og selja. Það er því utanað-
komandi sölukerfi, sem stýrir fram-
leiðslunni. Fyrirtækin hafa eðlilega
ekki bolmagn til að standa að sölu-
starfinu hvert fyrir sig, en að mínu
mati eru sölusamtökin ill nauðsyn,
því það heftir framsækni fyrirtækj-
anna að vörum þeirra sé öllum
blandað saman við fyrirfram ákveð-
ið verð. Það dregur úr áhuga þeirra
á vöruþróun og fyrirtækjunum er
þá heldur ekki kleyft að byggja upp
sérþekkingu og rækta samband við
viðskiptavinina. Þetta þýðir að fyr-
irtækið er ekki í neinu sambandi
við viðskiptavini sína og um leið er
vandséð hvemig hægt er að mæta
þörfum þeirra og séróskum.
Önnur sjálfhelda, sem íslensk
fiskvinnslufyrirtæki búa við er að
með eigin útgerð og eiginn kvóta
er ég ekki viss um að markaðslög-
málin gildi, þegar togari landar í
eigin fyrirtæki, en ekki þar sem
besta verðið fæst. En það er líka
skiljanlegt að í litlu byggðarlagi er
útgerðin oft undirstaða atvinnulífs-
ins og áríðandi að fisknum sé land-
ið þar, meðan fyrirtæki eins og
Taabbel getur valið og hafnað.
Við göngum svo skrefí lengra
því f vinnslunni eykst verðgildi
fisksins töluvert. Við seljum unna
vöm, ekki hráefni. Við lítum því svo
á að við séum fremur í matvælaiðn-
aði en í fiskvinnslu. Við keppum
við önnur matvæli eins og kjöt, sem
er niðurgreitt og búum við kröfur
um stöðugt ódýrari vörur, sem legg-
ur okkur þær kvaðir á herðar að
nýta fiskinn æ betur og lækka
framleiðslukostnaðinn. Línudansinn
felst svo í því að ef fiskverðið verð-
ur of lágt hætta sjómennirnir að
veiða, því afraksturinn þar er þegar
ekki sérlega mikill.
Líkt og íslensk frystihús, sem
fyrst og fremst flokka og pakka,
hafa þau dönsku átt erfitt uppdrátt-
ar og nýlega lokaði til dæmis eitt
þeirra hér í Hanstholm og flutti til
Póllands. Ástæðan fyrir flutningn-
um er fyrst og fremst sú að í Aust-
ur-Evrópu er launakostnaður Iægri,
ekkert lágmarksfískverð, litlar
kröfur hvað varðar umhverfisvernd
og litlar kvótatakmarkanir, en það
síðastnefnda mun væntanlega
breytast þegar fram í sækir. Til-
gangurinn með flutningnum er auð-
vitað að lækka framleiðslukostnað-
inn og eins er sölunni beint til landa
utan Evrópusambandsins. Lang-
tímamarkmiðið er sennilega einnig
að ná fótfestu í landi, sem væntan-
legur verður eitt af fyrstu Austur-
Evrópulöndunum til að fá inngöngu
í Evrópubandalagið."
Aðspurður hvort matvælaiðnað-
arfyrirtæki eins og Taabbel sé það
sem koma skuli, meðan frystihúsin
líði undir lok, segir Axel að svo sé
ekki. Það verði alltaf þörf fyrir
blokkir sem hráefni í vinnsluna.
Búið í haginn fyrir starfsfólkið
Vinnueftirlit er strangt í Dan-
mörku, en Axel segir að mesta að-
haldið hvað aðbúnað starfsfólks
snerti sé að stjórnendur fyrirtækis-
ins álíti að góður aðbúnaður sé hluti
af því að bæta framleiðsluna. Þessi
skilningur marki fyrirtækinu sér-
stöðu. „Við höfum á ýmsan hátt
reynt að búa i haginn fyrir starfs-
fólkið, rekum til dæmis leikskóla,
þar sem meðal annars eru húsdýr
og fyrirtækið rekur klúbb fyrir eldri
starfsmenn. Þessi aðbúnaður
starfsfólks er eitt af þvi sem gerir
fyrirtækið sérstakt og slíkt er ann-
ars sjaldnast að finna nema hjá
stórum fyrirtækjum.
Annað sem ég tel að marki fyrir-
tækinu sérstöðu er afslappaður og
óformlegur stjórnunarstíll. Við
stjórnendurnir höldum eins fáa
fundi okkar á milli og unnt er.
Fundir eru hinn mesti tímaþjófur,
en við tölum óformlega saman þeg-
ar þess er þörf. Styrkur okkar eru
hraðar, markvissar ákvarðanir,
enda erum við fljótari að svara
breyttum markaðsaðstæðum en
flestir keppinautar okkar.
Til að styrkja samstarf bæði milli
starfsfólksins innbyrðis og milli
þess og stjórnenda held ég svokall-
aða spjallfundi í hádegishlénu.
Starfsfólk sem vinnur saman eða
tilheyrir sama framleiðslusvæði er
boðið til rabbfundar án fyrirfram
ákveðinnar dagskrár. Mæting er
fijáls, en það mæta allir og sýna
áhuga. Reynslan sýnir að starfsfólk
er fróðleiksfúst um framleiðsluna
og vill skilja af hveiju hún er skipu-
lögð eins og hún er. Við vorum
áður með upplýsingafundi fyrir alla
starfsmen, en slíkir fundir urðu
venjulega eintal stjórnenda, því
fæstir starfsmenn hafa þor til að
stand upp í 250 manna hópi. Ég
held að spjallfundimir séu mun ár-
angursríkari aðferð til upplýs-
ingamiðlunar en stórir fundir eða
tillögukassinn, sem er annars al-
gengur í fyrirtækjum, en hefur til-
hneigingu til að enda sem rusla-
tunna fyrir sælgætisbréf."
Rekstur danskrar fiskvinnslu
hvorki ríkis- né ESB-styrktur
Um samanburð á aðstæðum fisk-
vinnslu á íslandi og í Danmörku
segir Axel að slíkt sé flókið mál,
því þar fléttist saman margir þætt-
ir og hann hafi ekki sett sig inn í
íslenskar aðstæður í smáatriðum.
„Ég er hins vegar ekki sannfærður
um að hærri laun í danskri fisk-
vinnslu en þeirri íslensku stafi af
því að hér sé ódýrara eða auðveld-
ara^ að stunda þennan rekstur.
Á íslandi heyrist stundum að
dönsk fiskvinnsla njóti ESB-styrkja
og aðstoðar frá sveitarfélögunum,
ekki síst í Hanstholm, þar sem ESB
hafi byggt upp hafnaraðstöðuna.
Þetta er úr lausu lofti gripið. Fisk-
iðnaðurinn nýtur alls engra rekstr-
arstyrkja, hvorki frá sveitafélögum
ná ESB. Einu ESB-styrkirnir sem
við eigum kost á eru fjárfestingar-
styrkir upp á 25-30 prósent og þá
þurfa Ijárfestingarnar líka að upp-
fylla mörg skilyrði. Þær þurfa til
dæmis að nýtast til að bæta vinnu-
aðstöðu og -umhverfi, létta störfin
eða fjölga þeim. Styrkirnir koma
ekki sjálfkrafa á neinn hátt og þeim
fylgja heimsóknir eftirlitsaðila ÉSB.
Umhverfisgjöld af ýmsu tagi,
svokölluð „græn gjöld“ eru vaxandi
kostnaðarliður í fiskvinnslu eins og
í annarri framleiðslu. Vatnsverð er
hátt, svo hver rúmmetri af vatni
er dýr, en það kostar okkur líka
að skila vatninu frá okkur, því á
það legst sérstakt frárennslisgjald.
Einnig eru ýmsar kvaðir lagðar á
fyrirtæki hvað varðar vinnuaðstöðu.
Við þurfum til dæmis að greiða
ákveðna upphæð á hvern starfs-
mann til atvinnuheilsugæslustöðv-
ar, þó við höfum valið þá leið að
hafa okkar eigin hjúkrunarkonu.
Við höfum valið þá leið, því við telj-
um það hluta af góðum aðbúnaði á
vinnustað, þó það tíðkist annars
ekki nema meðal stórfyrirtækja.
Vinnueftirlitið fylgist vel með og
þar þurfum við að leggja fyrir ná-
kvæma lýsingu á hveiju einasta
vinnuferli fyrirtækisins, meta og
vera markvissir í áætlunum um
hvað betur megi fara. Við erum
ekki sérlega ánægðir með þessar
kvaðir, því við álitum sjálfir að það
sé fyrirtækinu í hag að búa vel að
starfsfólkinu, því þannig verði
framleiðslan betri.
Nú stendur til að gera opinbert
átak gegn einhæfri og slítandi
vinnu. I Danmörku hefur fiskvinnsl-
an slæmt orð á sér hvað vinnuað-
stæður og -umhverfi varðar, en það
er ekkert nýtt fyrir okkur að vinna
i fiskvinnslu sé einhæf og slítandi
og því höfum við leitast við að gera
vinnuferlið sem fjölbreyttast. Við
álítum okkur hafa náð góðum ár-
angri, en líklega endar þetta með
því að gerðar verðar kröfur um
vinnuhlé í ofanálag við okkar eigin
úrbætur. Hátt vatnsverð, græn
gjöld og kröfur um aðbúnað starfs-
fólks er óhjákvæmilega hvatning til
fjárfestinga til að spara vinnuafl,
orku og bæta umhverfisþættina.
Á íslandi hef ég séð því haldið
fram að launatengd gjöld í ís-
lenskri fiskvinnslu séu rúmlega 33
prósent, en nemi 20 prósentum í
danskri fiskvinnslu. Þetta er rangt,
því launatengd gjöld hér eru 27
prósent. Það er rétt að það þarf
fleira fólk til að hreinsa orm á ís-
landi, því hjá okkur sést varla orm-
ur. Fjarlægð frá mörkuðum kostar
líka sitt. Hvað varðar afköst á hvern
unninn tíma hefur verið nefnt að
hann sé mun hærri í Danmörku en
á íslandi, þó munurinn hafí minnk-
að eftir að tekið var upp hóplauna-
kerfi á íslandi. í þessu sambandi
er vert að nefna að við skiptum
fyrir nokkrum árum yfir í almennt
tímakaup, þannig að afkastamun-
urinn liggur ekki þar. Ég nefndi
áður tækniþróun í fyrirtækinu og
held að hún sé ein aðalskýringin á
góðum afköstum, til dæmis hjá
okkur.
ÚR frystigeymslunni hjá danska fiskvinnsluyfyrirtækinu.